نود و پنجمین سالروز استرداد استقلال افغانستان، در بین مردم تجلیل نشد. رئیس جمهور کرزی به گذاشتن اکلیل گل در پای منار استقلال بسنده کرد اما کهن سالان افغان از جشن های باشکوه استقلال در گذشته ها سخن می گویند.

محمد آصف پیرمرد 75 ساله از روزهایی یاد می کند که کابل هفت شبانه روز غرق در جشن و شادی و پایکوبی بود. او می گوید جاده های مرکز شهر در شب های جشن چراغان می شد و مردم تا نیمه های شب به کمپ هایی که برای هنرمندان و آوازخوانان بر پا می شد، می رفتند.

او می گوید:  هشت شب و هشت روز جشن بود، در جشن استقلال. مردم از مزار و قندهار به کابل می آمدند، دهل می زدند، خوش وقتی می کردند، اتن می کردند. آزادی و استقلال بود دیگه .

پیرمردانی که در جشن استقلال شرکت کرده اند از امنیت شهر کابل می گویند و از صمیمیتی که مردم داشتند، تعریف و تمجید می کنند. آن ها از آوازخوانانی یاد می کنند که در شب ها و روزهای جشن برای مردم می سرودند. استاد سرآهنگ، استاد شیدا و استاد رحیم بخش، استاد یعقوب قاسمی و استاد همآهنگ هنرمندانی بودند که در شب های جشن برای مردم می خواندند و می سرودند.

تاج محمد 62 ساله به یاد دارد که در دوران ریاست جمهوری داوود خان مردم چگونه شب ها و روزهای استقلال را جشن می گرفتند:  کمپ ها بود، ساز در هر کمپ چالان بود. هرکسی می رفت میله و ساعت تیری می کرد. میوه ها هرطرف کوت بود کسی به کسی کار نداشت شب تا صبح موترها می گشت مردم را می برد و می آورد .

این مرد وقتی آن روزها به یادش می آید می خندد و به آن روزها حسرت می خورد:  موسیقی در هر کمپ نصب بود خوانده می رفتند (باخنده) کمپ ها چالان بود، تمبور بود، دهل بود سرنی بود .

اما نود و پنج سال پس از استرداد استقلال، کابل نه شاهد جشن بود، نه کمپ های موسیقی و نه هم اتن و دهل و سرنی. جاده های شهر کابل خالی بود و بسیاری مغازه ها نیز مسدود بودند. برای بسیاری از افغان ها سالروز استرداد استقلال جز یک روز رخصتی معنایی بیشتر از آن ندارد.

برخی از جوانان معلومات بسیار اندکی از استقلال و جشن آن دارند. آن ها نه از جشن استقلال چیزی می دانند و نه از شور و هیجانی که کابلی ها در گذشته برپا می کردند.

محمد رفیق یک جوان افغان با اشاره به ویرانه قصر دارالامان می گوید همان گونه که یادگار استقلال را خراب کردند، حالا کسی از استقلال نیز تجلیل نمی کند.

او می گوید مردم در تشویش هستند و از آینده نگرانند پس در چنین صورتی دلیلی ندارد که مردم از استقلال کشورشان تجلیل کنند:  مردم افغانستان مثل سابق نیستند. مردم سر به گریبان خود هستند، همه به تشویش هستند. انتخابات را ببینید، مردم بیکار هستند کار نیست غریبی نیست. خودم پنج ماه است که بیکار هستم و یک افغانی در خانه ندارم .

اما شماری از جوانان با انتقاد از دولت می گویند جشن استقلال باید به صورت گسترده ای تجلیل شود تا این روز از یاد و خاطره جوانان پاک نشود.

تاریخ دانان به این باورند که استقلال افغانستان پس از یک قرن مبارزه و جنگ با انگلیس به دست آمد. جنبش های روشن فکری برای حصول استقلال، بر امیر حبیب الله خان فشار آوردند و انگلیس ها نیز در نتیجه هزینه ای که در جنگ جهانی اول پرداخته بودند، توان راه اندازی جنگ دیگر در افغانستان را نداشتند.

در نتیجه این فشارها، انگلیس در جلسه راولپندی استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت و معاهده استقلال بین نمایندگان افغانستان و هند بریتانیایی به تاریخ 18 اسد 1297 امضا شد.

زهرا لطفی، استاد دانشگاه ابن سینا و دکترای تاریخ می گوید انگلیس پس از جنگ سوم افغان و انگلیس استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت. او می گوید روشن فکران و مشروطه خواهان افغانستان با الهام از جنگ جهانی اول به این باور بودند که بدون بدست آوردن استقلال پیشرفت کشور امکان ندارد:  در واقع استقلال پیش شرط مدرنیته در افغانستان به شمار می آمد در دوران امیر حبیب الله بسیاری روشن فکران پیش شرط مدرنیته را در استقلال می دانستند .

پس از آن که افغانستان استقلالش را از بریتانیا بدست آورد، امان الله خان به اصلاحات در داخل افغانستان آغاز کرد که به اصلاحات امانی معروف است. تامین وحدت اجتماعی، برابری همه افغان ها در برابر قانون، لغو بردگی، تصویب قانون اساسی اصلاحاتی است که امان الله خان به وجود آورد.

وسیع ترین اصلاحات امانی در عرصه های فرهنگ و معارف انجام شد و تلاش به عمل آمد تا مکتب های زیادی برای باسواد سازی افغان ها ساخته شود.(دویچه وله)