براساس بررسی‌های سازمان ملل و اداره ملی حفظ محیط زیست، افغانستان یکی از آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تاثیرات تغییرات اقلیمی در جهان است.
براساس یافته‌های دانشمندان، تغیرات اقلیمی کنونی معلول تولید بی‌رویه و بیش از حد گازهای گلخانه‌ای است که از مصرف سوخت‌های فسیلی مانند زغال سنگ و نفت ناشی می‌شود.
بیشترین سهم را درتغییرات اقلیمی و گرمایش زمین کشورهای صنعتی و درحال صعنتی شدن مثل آمریکا، اتحادیه اروپا، چین و هند دارند. کشورهای فقیر مثل افغانستان، که بخش صنعت در اقتصاد آنها نقش کم رنگ دارد، دارای سهم ناچیز در گرمایش دمای زمین و تغییرات اقلیم دارد. با این وجود کشورهای فقیری که توانایی لازم را نیز جهت مقابله با پیامدهای تغیرات اقلیمی ندارند، از جمله آسیب‌پذیرترین‌ها هستند.
آسیب‌پذیری افغانستان در برابر تغییرات اقلیمی از چند جهت قابل بحث است:
در مرحله اول افغانستان بصورت عموم دارای اقلیم خشک و نیمه خشک قاره‌ای است. براساس یافته‌های دانشمندان مناطقی که دارای اقلیم خشک هستند، از جمله آسیب‌پذیرترین مناطق در برابر تغییرات اقلیمی هستند. برعلاوه افزایش درجه حرارت، میزان بارندگی سالانه در این مناطق می‌تواند بیشتر از ۳۰% کاهش یابد.
در افغانستان اگرچه افزایش درجه حرارت و کاهش میزان بارندگی در دو الی چهار دهه آینده بصورت یکسان برای تمام بخش‌ها پیش بینی نشده‌است، ولی برای اکثر نقاط این کشور افزایش دما تا چهار درجه سانتی‌گراد و کاهش بارندگی تا ۳۰% با درنظر داشت سناریوهای مختلف، ممکن است. بنابر این افغانستان بخاطر اقلیم خاصی که دارد در معرض آسیب‌های شدید تغیرات اقلیمی قرار دارد.
از طرف دیگر اقتصاد افغانستان یک اقتصاد زراعتی است. بر اساس آمارهای مختلف معیشت روزمره ۷۰- ۸۰ درصد مردم به زراعت (کشاورزی و مالداری) بستگی دارد.
زراعت دارای بیشترین سهم در تولید ناخالص داخلی (GDP) بعد از بخش خدمات است. این بخش نه تنها برای تامین نیازهای داخلی مهم است، بلکه سهم چشم‌گیر در صادرات کشور نیز دارد. بعضی تولیدات زراعتی افغانستان مثل زعفران، بادام، پسته، انار و کشمش از شهرت جهانی برخوردارند.
علاوه بر آن بر اساس یافته‌های دانشمندان، زراعت نسبت به تغیرات اقلیم بسیار حساس است. تغییرات بسیار کوچک در درجه حرارت، میزان بارندگی و رطوبت می‌تواند باعث آسیب‌های جدی در روند باروری و رشد اقلام زراعتی شود.
مطالعه و بررسی معلومات هواشناسی درسطح افغانستان نشان می‌دهد که از سال ۱۹۶۰ میلادی به این طرف درجه حرارت بطور اوسط به اندازه ۰.۱۳ درجه سانتی گراد برای هر ده سال افزایش یافته است.
به همین ترتیب میزان بارندگی در عین دوره زمانی به اندازه ۲% برای هر ده سال کاهش یافته است. تغییرات ذکر شده در اقلیم بدون شک بالای کیفیت و کمیت حاصلات زراعتی در سراسر این کشور تاثیرگذار است.
هرچند خشکسالی معلول مستقیم تغییرات اقلیمی کنونی نیست، ولی تغیرات کنونی می‌تواند خشکسالی را تشدید و اثرات منفی آن را شدیدتر و دوامدارتر کند.
اکثر نقاط افغانستان در سالهای بعد از ۲۰۰۰ شدید ترین و طولانی ترین خشکسالی تاریخ خود را تجربه کرده است. تاثیرات خشکسالی که در اثر تغیبرات اقلیمی تشدید شده ‌است، درآمد هزاران خانوارر را در سراسر این کشور شدیداً کاهش داده و بسیاری از آنها را به کمبود مواد غذایی روبرو کرده ‌است.
بنابراین، متکی بودن اقتصاد افغانستان به زراعت، ارتباط مستقیم معیشت حدود ۸۰% مردم به زراعت، حساسیت زراعت به تغییرات اقلیمی، خشکسالی تشدید شده توسط تغییرات اقلیمی و اثرات مخرب آن بالای بخش زراعت و درآمد دهاقین، تغییرات محسوس اقلیم در سطح کشور از جمله عوامل دیگری است که افغانستان را در زمره آسیب‌پذیر ترین کشورها در برابر تغییرات اقلیمی قرار داده ‌است.
عامل مهم دیگری که کشورهای توسعه یافته دنیا را در مقابل تاثیرات تغییرات اقلیمی مقاوم می‌کند، توانایی و ظرفیت بالای این کشورها در حداقل کردن تاثیرات منفی - با اجرای برنامه‌های وقایویی- افزایش تطبیق‌پذیری بخش‌های مختلف با شرایط جدید اقلیمی؛ به طور مثال تغییرات ژنیتیکی در محصولات زراعتی، استفاده موثر از منابع آبی، و سرمایه‌گذاری در بخش تحقیقات و مطالعات علمی در موارد مربوط به تغییرات اقلیمی است.
در افغانستان به دلیل جنگ و ناامنی بیش از سه دهه، مشکلات امنیتی و حکومتداری، اولاً ظرفیت و توانایی لازم برای مقابله با تاثیرات منفی تغییرات اقلیمی وجود ندارد، دوماً این کار عملاً اولویت درجه چندم دولت هم نبوده است. روی همین لحاظ در طول ۱۵ سال گذشته بودجه بسیار اندک به اداره ملی حفظ محیط زیست که مسئول اجرای برنامه‌های مربوط به تغییر اقلیمی است، اختصاص داده شده‌ است.
عدم توانایی دولت در مدیریت درست منابع آبی کشور، مشکلات مرتبط با تغییرات اقلیمی را حادتر کرده‌ است. اگرچه حکومت وحدت ملی در کنفرانس بین المللی تغییرات اقلیمی پاریس در نوامبر سال ۲۰۱۵ درخواست کمک مالی ۱۷ میلیارد دالر را از جامعه جهانی کرد ولی با توجه به توافق جمعی ۱۷۴ کشور در پاریس جهت اجرای برنامه‌های عملی برای کاهش میزان گازهای گلخانه‌ای و مقابله با تاثیرات منفی تغییرات اقلیمی، این امید وجود دارد که جامعه بین المللی و سازمانهای فعال محیط زیست در سال‌های پیش رو به کمک کشورهای فقیر و آسیب پذیرمثل افغانستان بشتابند.
با آنهم، ظرفیت پایین دولت در مقابله با تاثیرات تغییرات اقلیمی یکی ازعوامل مهم در آسیب‌پذیر کردن افغانستان دربرابر تغیرات اقلیمی است.
براساس تحقیقات انجام شده تاثیرات اقلیم در نقاط مختلف، متفاوت است. بنابراین برای یافتن راه حل مناسب و کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی، برنامه‌ها باید اساس منطقوی داشته باشند. برای نایل شدن به این هدف تحقیقات علمی و اجرای برنامه‌های تحقیق میدانی ضروری است.
در افغانستان، اگرچه اقدامات مثل ایجاد دانشگاه زراعت در قندهار، ایجاد دانشکده محیط زیست در دانشگاه کابل و احیای دانشکده‌های زراعت در بعضی دانشگاه‌های کشور صورت گرفته است، ولی این اقدامات اولاً بسیار محدود هستند، دوماً حداقل در ارتباط با مواجهه با تاثیرات تغییرات اقلیمی در کشور هدف‌مند نیستند.
در بخش تحصیلات عالی خصوصی هیچ برنامه تحصیلی- تحقیقی دوامدار در ارتباط به تغییرات اقلیمی وجود ندارد. عدم توجه کافی و بیگانه‌گی محافل علمی چه دولتی و چه خصوصی به مسایل مربوط به تغییرات اقلیم در افغانستان یکی از عوامل دیگری است که این کشور را در رده آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تغیرات اقلیمی قرار داده است.
تحقیقات انجام شده، بخصوص در کشورهای رو به توسعه نشان داده که آگاهی اقشار مختلف جامعه از جمله دهاقین ازعوامل و پیامدهای تغییرات اقلیمی درتوافق‌پذیری و کاهش آسیب‌پذیری جوامع نقش مهم دارد.
در افغانستان، میزان آگاهی اقشار مختلف مردم به خصوص دهقانان ازعوامل و پیامدهای تغیرات اقلیمی بسیار اندک است. پوشش رسانه‌ای موضوعات مرتبط به تغییرات اقلیمی، هم بنا بر دلایل متعدد ناچیز بوده‌ است. بنا براین، عدم آگاهی اقشار مختلف مردم از عوامل و پیامدهای تغییرات اقلیمی نیز به آسیب‌پذیری این کشور کمک کرده‌ است.
نتیجه گیری
موارد که در فوق ذکر شد از جمله عوامل مهم در آسیب‌پذیر کردن کشور در برابر تغیرات اقلیمی هستند. غیر از عامل اول که یک حقیقت طبیعی است، عوامل دیگر به نحوی به هم دیگر ارتباط دارند.
عملی شدن برنامه‌های حکومت وحدت ملی افغانستان که در کنفرانس پاریس ارائه شد، تا حدود زیاد می‌تواند از آسیب پذیری این کشور در برابر تغییرات اقلیمی بکاهد.
از جمله، اجرای برنامه‌های منظم برای بهبود مدیرت منابع آبی کشور، حمایت از دهاقین و تلاش جهت مدرنیزه کردن زراعت، راه اندازی برنامه‌های علمی- تحقیقی هدف‌مند در بخش‌های زراعت و آبیاری، افزایش برنامه‌های آگاهی‌دهی از طریق رسانه‌های جمعی، تقویت و توسعه مراکز هواشناسی و بالا بردن ظرفیت‌های نهادهای مسئول از طریق جذب افراد متخصص در سالهای پیش رو می‌تواند آسیب پذیری کشور در مقابل تاثیرات منفی تغیرات اقلیمی را کمتر کند.
با توجه با تعهدات داده شده در کنفرانس پاریس و ادامه بحث روی اجرای تعهدات کنفرانس مراکش، احتمال حمایت مالی جامعه بین المللی از برنامه‌های دولت افغانستان در ارتباط با تغیرات اقلیمی زیاد است، با این حال، ادامه ناامنی، فضای آشفته سیاسی و فساد اداری از موانع جدی جهت اجرای برنامه‌های مورد نظر هستند. (بی بی سی)