«کتاب بگذارید، کتاب بردارید. می‌خواهیم افغانستان را به یک کتاب‌خانه‌ی بزرگ تبدیل کنیم.» این شعارهای تیمی از پسران و دختران جوان در کابل است که از یک سال به این طرف برنامه‌ای را تحت عنوان «کتاب‌های گردشگر» به هدف گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی در کشور روی دست گرفته است.
این تنها یک شعار نیست. اکنون این برنامه برعلاوه سه منطقه مزدحم شهر کابل (پل‌سرح، شیرپور، شهرنو) در چندین ولایت دیگر نیز راه‌اندازی شده است. «کتاب‌های گردشگر» پس از کابل، در ولایت‌های بلخ، هرات، جوزجان و غزنی به دست خوانندگان کتاب رسیده است.
فیصل ذاهب، مسئول عمومی کتاب‌های گردشگر می‌گوید که نخست با دوستانش برنامه را با یک‌هزار جلد کتاب از کتابخانه‌‌های شخصی خود آغاز کردند و بعدها به همکاری برخی فرهنگیان و نهادها به کتاب‌های بیشتری دسترسی پیدا کردند.
از ذاهب در مورد این ابتکارش بیشتر پرسیدم. او همراه با تیم همکارش هدف بزرگ و امیدوار کننده‌ای دارد. می‌گوید این فعالیت فرهنگی به‌منظور ترویج مطالعه و رفاقت و ارتباط مردم با کتاب آغاز شده که برای مردم، به‌ویژه جوانان امکان دسترسی به منابع مختلف را می‌دهد.
ذاهب می‌گوید طرح ایجاد قفسه‌های مخصوص که شبیه یک کتاب‌خانه‌ کوچک است، با جا گذاشتن کتاب‌های خوانده شده و برداشتن کتاب‌های جدید، در مکان‌های عمومی ریخته شده است؛ کتاب بگذارید، کتاب بردارید. این مکان‌های عمومی عمدتاً مراکز تحصیلی، کافه‌ها و بخش‌های پرازدحام شهر را شامل می‌شود.
«این یک کتاب‌خانه‌ی عمومی است؛ جایی که کتاب‌ها زندگی جدیدی را به نمایش می‌گذارند. می‌خواهیم با چنین کاری افغانستان را به یک کتاب‌خانه‌ی بزرگ مبدل سازیم.» حرف فیصل ذاهب، مسئول کتاب‌های گردشگر است که در مورد این ابتکار زیبای او با کنجکاوی تمام می‌پرسیدم.
هرگاه سری به قفسه‌های کتاب گردشگر بزنیم و کتابی را برداریم، روی جلد آن پیامی درج شده و خواننده را بیشتر ترغیب و تشویق می‌کند: «من یک کتاب گردشگر استم. آرزو دارم پس از خواندن با دنیایی از عشق و مهر رهایم کنید تا به دسترس خواننده‌ی دیگر برسم.» مسئول کتاب‌های گردشگر به من می‌گوید اگر در کافه‌ها، مراکز تحصیلی و مکان‌های عمومی کتابی را با برچسب این چنینی دیدی، بدان که با عشق و "البته فقط برای خواندن" به شما تقدیم شده است. به گفته‌ی او آنها می‌خواهند جوانان و نوجوانان را به خواندن کتاب عادت دهند. از قفسه‌های نصب شده در جاده‌های عمومی شهر و مراکز تحصیلی و کافه‌ها، هرکس بدون موانع می‌تواند کتاب بردارد و کتاب خوانده شده را دوباره بگذارد.
به باور آقای ذاهب، کتاب‌خوانی هنوز هم در کشور به فرهنگ تبدیل نشده و مردم کمتر وقت خود را صرف مطالعه می‌کنند. توسعه شبکه‌های مجازی، بالا رفتن قیمت در بازار کتاب، پایین بودن سطح آگاهی مردم، وضعیت حاکم فرهنگی، موجودیت جنگ و ناامنی، فقر و بیکاری، از عواملی اند که به گفته‌ی مسئولان کتاب‌های گردشگر، کتاب‌خوانی و فعالیت‌های فرهنگی را در سطح پایین نگهداشته است.
اما فیصل می‌گوید در قمست جمع‌آوری و هدیه‌ی کتاب به قفسه‌های کتاب‌های گردشگر، فرهنگیان زیادی با او و دوستانش همکاری کرده‌اند که این امیدوار کننده است.
کتاب در حوزه‌های روانشناسی، مدیریت، ادبیات، به‌ویژه رمان، بیشتر در قفسه‌ها به چشم می‌خورد؛ زیرا به گفته‌ی مسئولان کتاب‌های گردشگر مردم در این حوزه‌ها تا حد زیادی علاقه به مطالعه دارند. از گذاشتن کتاب‌هایی که حساسیت‌های قومی و مذهبی بار می‌آورند در این قفسه‌ها جلوگیری می‌شود.
مسئولان کتاب‌های گردشگر از دیگر نویسندگان، هنرمندان، شاعران و فرهنگیان می‌خواهند که با حضور و سهم‌گیری فعالانه‌ی شان، در رشد و توسعه‌ی فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی تلاش بیشتر کنند تا فقر و بدبختی از جامعه زدوده شود.
احمد جاوید تاشه، یکی از باشندگان شهر کابل است. او هرازگاهی سری به قفسه‌های کتاب‌های گردشگر می‌زند و کتابی را برای مطالعه بر می‌دارد. تاشه از این ابتکار استقبال کرده می‌گوید کشوری که شاهد سه دهه جنگ و کشتار و خونریزی بوده و بخش عظیمی از فرهنگ مردم این سرزمین آسیب دیده است، تنها برنامه‌های فرهنگی‌یی از این دست می‌توانند به ترمیم و جان‌بخشی دوباره‌ی فرهنگ و نوع نگاه مردم به جامعه، کمک کنند.
این باشنده‌ی شهر کابل به این باور که تنها راه تغییر و رسیدن به یک زندگی انسانی و رسیدن به صلح، تغییر در نگاه انسان‌های یک جامعه است و این امر ممکن نیست؛ مگر از راه خواندن کتاب و آگاه شدن. جاوید می‌گوید کسانی که در وضعیت آشفته‌ی فعلی دغدغه کتاب‌خوانی در سر دارند، توان خریدن کتاب‌های مورد علاقه‌ی شان را ندارند و قیمت کتاب‌هایی با حجم اندک، بسیار بلند رفته است.
شماری از کتاب‌فروشان شهر کابل نیز بلند رفتن قیمت کتاب را نسبت به چند سال پیش تایید می‌کنند. گفت‌وگویی که در باره چگونگی این موضوع با برخی کتاب‌فروشان ساحه‌ی پل‌سرخ شهر کابل داشتم، آنان می‌گویند کتاب‌هایی که از ایران وارد کشور می‌شوند، قیمت‌ها را در بازارها بالا برده است. به گفته‌ی کتاب‌فروشان، قیمت کاغذ برای چاپ کتاب در ایران افزایش یافته و از آنجاییکه بیشترین کتاب از آن کشور وارد می‌شود، روی قیمت‌ها در افغانستان نیز تأثیر گذاشته است.
در کنار این، برگزاری جلسات قصه‌خوانی برای کودکان بخش دیگری از فعالیت‌های نهاد فرهنگی گردشگر است. به گفته‌ی مسئولان کتاب‌های گردشگر، آنان به منظور تشویق کودکان به خواندن کتاب جلسات 90 دقیقه‌ای خوانش قصه ویژه‌ی کودکان را نیز دایر می‌کنند که اطفال زیادی علاقه‌مند اشتراک در این جلسات شده‌اند.
از این رو ابتکار این جوانان می‌تواند مایه‌ی دلگرمی و مورد توجه مردم در وضعیت آشفته‌ی کتاب و کتاب‌خوانی در کشور باشد. در گام‌های بعدی این برنامه قرار است در ولایت‌های بادغیس و پنجشیر نیز راه‌اندازی شود.
با این وجود درحالی که براساس گزارش‌ها سالانه پنجاه عنوان کتاب، با رویکردهای متفاوت در کشور چاپ و منتشر می‌شوند؛ اما بربنیاد آمارها هر شهروند در افغانستان سالانه به طور میانگین کم‌تر از یک دقیقه مطالعه می‌کند.
کتابخانه عامه‌ی کابل که با داشتن بیشتر از صدهزار جلد کتاب، از بزرگترین و مهمترین کتاب‌خانه‌ها در سطح کشور به حساب می‌آید و تعدادی از کتاب‌های کم‌پیدا و منحصر به فرد نیز در این کتاب‌خانه نگهداری می‌شود؛ ولی برای تحقیق و مطالعه کم‌تر کسی سری به این کتاب‌خانه‌ی بزرگ می‌زند. بیشتر مراجعه کنندگان کتاب‌خانه عامه کابل را آن شمار دانشجویانی تشکیل می‌دهند که برای تدوین پایان‌نامه‌های شان نیاز به منابع تحقیق دارند و  دیگر کسی دروازه‌ی آن را باز نمی‌کند.
الیاس طاهری