در نظرسنجی که در سال جاری از سوی وزارت امور داخله کشور در شبکه‌های اجتماعی صورت گرفت، ۶۸ درصد اشتراک کنندگان از کارکرد اداره پاسپورت رضایت‌مندی شان را ابراز کردند؛ ولی ۳۲ درصد به این نظرسنجی رای منفی دادند. اکثریت آنانی که رای مثبت دادند، دلایل شان را کیفیت کار اداره مرکزی پاسپورت گفته بودند و منتقدان این اداره از سرعت و نحوه‌ی کارکرد مسئولان اداره‌های محلی شاکی بودند. این‌ روزها صدها نفر به خاطر اخذ پاسپورت به اداره مرکزی مراجعه و از نحوه‌ی کارکرد این اداره توصیف می‌کنند.
پرسش اصلی این است که اداره پاسپورت چگونه موفق شده است رضایت مردم را جلب کند و چه امکاناتی فراهم شده تا به این موفقیت دست یابد؟
خبرنگار "روزنامه افغانستان‌ما" با مل پاسوال سید عمر صبور، رئیس عمومی اداره پاسپورت افغانستان در مورد ظرفیت‌های فعلی این اداره و فرایند این موفقیت گفت‌وگو کرده است.
ایجاد تغییرات مثبت در سیستم پاسپورت
اصلاحات و بهبود اداره‌ها یکی از برنامه ‎‌های اصلی و بنیادین حکومت افغانستان در هفده سال اخیر بود که این برنامه در هر اداره، نخست نیازمند فراهم‌سازی امکانات و نیروی بشری متخصص و متعهد می‌باشد. آقای عمر صبور در مورد روند ایجاد این تغییرات می‌گوید: پنج سال قبل، زمانی که برای اولین بار اداره پاسپورت افغانستان به تغییر سیستم توزیع پاسپورت از شکل قلمی ‌به الکترونیک کردن آن آغاز کرد، فقط قادر بود حدود دوصد پاسپورت را در یک روز کاری چاپ و توزیع کند. پس از تدویر کورس‌های آموزشی برای کارمندان و مسئولان اداره‌های پاسپورت در مرکز و ولایات و تدارک امکانات بهتر این سیستم انکشاف داده شد و ظرفیت کاری آن به پنج‌ صد و سپس تا یک هزار در روز رسید.
به تاریخ 24 نوامبر 2017 میلادی استفاده از پاسپورت‌های قلمی‌ به کلی به پاسپورت‌های الکترونیک تبدیل شد که این پاسپورت‌ها اکنون مطابق با معیارهای سازمان هوانوردی ایکائو آماده شده است. ایکائو یا سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامیInternational Civil Aviation Organization ؛ به‌ صورت مخففICAO )) یک نهاد تخصصی سازمان ملل متحد است. مأموریت ایکائو هماهنگ‌سازی معیارهای بین‌المللی پرواز و مدیریت خطوط هوایی در سطح جهان است.
به گفته رئیس اداره پاسپورت، آنچه در معیاری شدن این پاسپورت‌ها کمک کرده است، تضمین امنیت در طرح پاسپورت افغانستان با ایجاد کدهای امنیتی، مدت زمان اعتبار آن که پنج سال در نظر گرفته شده و همچنین انفرادی بودن آن است.
سیستم مدرن با سرور مرکزی و سیستم ویب دیسک
رئیس عمومی اداره پاسپورت می‌گوید که برای معیاری‌سازی پاسپورت‌ افغانستان نیاز به یک سیستم مدرن بود. این سیستم اکنون با سرور مرکزی قدرت‌مند و سیستم ویب دیسک فراهم شده است.
به گفته آقای عمر صبور، اداره "آسان خدمت" برای موفقیت اداره پاسپورت با تهیه یک دیتابیس مرکزی، گام مهمی ‌را برداشته است. پیش از این در اداره پاسپورت چندین دیتابیس وجود داشت که امکان تقلب و گرفتن چندین پاسپورت توسط یک فرد را ممکن می‌‎نمود و هر دیتابیس تنها قابلیت ریکارد 24 هزار فایل را داشتند؛ اما سیستم جدید به همکاری اداره آسان خدمت انکشاف یافت و اکنون یک دیتابیس مرکزی وجود دارد که تمامی‌ اطلاعات و فایل‌ها به آن وصل است. در این سیستم امکان تکرار و تقلب وجود ندارد و شفافیت در روند کار اداره را نیز تضمین می‌کند. مهم ترین امتیاز کاری سیستم جدید این است که مالکیت دیتابیس در کنترل وزارت امور داخله، مصئون است.
یکی از امتیازهای سیستم جدید ارایه خدمات سریع به متقاضیان است. پیش از این همه روزه حدود دو تا سه هزار متقاضی پاسپورت در این اداره صف می‌کشیدند. باآنکه اداره پاسپورت یکی از پرکارترین اداره‌های دولتی در کشور است، اما سرعت کار آن به هیچ‌ وجه رضایت‌بخش نبود. یکی از سهولت‌هایی که در سیستم جدید مد نظر گرفته شده، سرعت دیتابیس و نیروی کاری متخصص می‌باشد که این دیتابیس قدرت انجام همزمان 50 میلیون ریکارد را دارا است و برای دو هزار حساب کاربری امکان استفاده دارد. اکنون سیستم جدید در اداره مرکزی قابلیت آن را دارد که در یک روز کاری حدود 10 هزار پاسپورت را ثبت و چاپ ‌کند و در کل کشور جوابگوی 60 هزار متقاضی پاسپورت در یک روز است.
نیروی بشری متخصص که یکی از اساسی‌ترین نیازمندی‌های موفقیت یک اداره است، در استفاده از سیستم جدید در اداره مرکزی پاسپورت، 300 تکنالوژیست به کار گماشته شده اند. در اداره‌های محلی این رقم بسیار اندک است و جوابگوی اداره‌ها نمی‌باشد، اما رئیس عمومی ‌اداره پاسپورت کشور می‌گوید که به وزارت امور داخله پیشنهادی را ارایه کرده است که در این اداره‌ها نظر به محاسبه معیاری و تناسب متقاضیان، کارمندان بیشتری به کار گماشته شوند تا از ازدحام در مرکز جلوگیری گردد و این اداره بتواند به کارهای بنیادی و مدیریت درست شعبات برسد.
هماهنگی با مدیریت‌های محلی پاسپورت در ولایت‌ها
هماهنگی، نظارت و کنترل از اساسی‌ترین مؤلفه‌های رهبری یک اداره است که منجر به موفقیت کل سازمان می‌شود. رئیس عمومی اداره پاسپورت ضمن بررسی و نظارت بخش‌های مختلف اداره مرکزی از طریق مانیتور، در مورد اداره ‎‌های محلی می‌گوید؛ اداره مرکزی از طریق ویدیوکنفرانس به بررسی و راهکاریابی مشکلات و چالش‌های آن‌ها می‌پردازد. به گفته او، در شعبه‌های ولایات، نداشتن زیربنای لازم، تکنالوژی مناسب و تشکیل کافی از عمده‌ترین چالش‌هایی است که سبب ازدحام در اداره مرکزی می‌شود و میزان رضایت مردم از کارکرد شعبه‌های محلی را نیز کاهش می‌دهد.
در اداره‌ی مرکزی، اما شعبه‌ها و زیربنای این اداره گسترش یافته، سالون‌های انتظار و سرویس بهداشتی و مسجد به همکاری سکتور خصوصی برای مراجعان آماده شده که در گذشته یکی از مشکلات اصلی و باعث ازدحام و بی‌نظمی ‌در این اداره پنداشته می‌شد. بحث امنیت اداره‌های محلی پاسپورت یکی دیگر از مباحث مهمی ‌است که کیفیت کار اداره‌های محلی را زیر سوال برده و حتا روند همکاری اداره مرکزی با این اداره‌ها را نیز به چالش کشیده است.
رئیس اداره پاسپورت می‌گوید که اداره‌های محلی هرچند تاکنون مشکلات زیادی دارند، اما در ظرفیتی دست یافته اند که با امکانات فعلی در یک روز کاری مراحل ثبت و بایومتریک متقاضیان‌شان را انجام دهند. سپس این فایل‌ها به مرکز ارسال می‌شود و روند چاپ هر محموله پاسپورت در یک شبانه روز انجام می‌شود، اما آنچه چالشی در این فرایند محسوب می‌شود روند توزیع پاسپورت‌ها توسط اداره پُست است که در ولایت‌های ناامن و دوردست به علت نداشتن ترانسپورت هوایی، این محموله‌ها با تهدید امنیتی مواجه است. تاکنون از توزیع هر پاسپورت در پُسته‌خانه‌های شهر کابل 200 افغانی و در ولایات 500 افغانی اخذ می‌شود که از این ناحیه در یک سال 1.5 میلیارد افغانی به اداره پُست درآمد داشته است.
قانون جدید پاسپورت
قانون جدید پاسپورت و قانون ویزه اتباع خارجی به همکاری وزارت مالیه، وزارت خارجه و وزارت‌ عدلیه کشور تدوین شده است که تضمین کننده‌ی اعتبار قانونی پاسپورت افغانستان در سطح بین‌الملل و قانونی شدن ورود اتباع خارجی در افغانستان می‌باشد.
مشکل تذکره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جعلی
از آن‌‍جا که پاسپورت پس از پول دومین سند معتبر بین‌المللی محسوب می‌شود، ریاست پاسپورت افغانستان در این عرصه با ایجاد علایم امنیتی امکان جعل و تقلب آن را کاهش داده؛ اما در داخل افغانستان آنچه برای این ریاست مشکل‌ساز است، وجود تذکره‌های جعلی است. افرادی که با تذکره‌های متفاوت می‌خواهند پاسپورت اخذ کنند ولی ریاست این اداره اطمینان می‌دهد که پس از توحید سرورها و آغاز به کار دیتابیس مرکزی این امکان هم از بین رفته و حتا یک درصد شباهت را نیز بروز می‌کند تا از تقلب جلوگیری و فرایند قانونی انجام شود.
جلوگیری از دلالی و اعمال نفوذ مقام‌های دولتی
اعمال نفوذ مقام‌های دولتی یکی از چالش‌های جدی فراروی اصلاحات در اداره‌های دولتی افغانستان است که اداره‌ پاسپورت نیز از این ناحیه بی‌آسیب نبوده و گزارش‌هایی از دخالت دلال‌ها و نفوذ مقام‌های دولتی به نشر رسیده بود؛ ولی رئیس این اداره می‌گوید؛ اکنون به خاطر انجام قانونی و سریع کارها در داخل این اداره، هیچ نیازی به واسطه‌گری و اعمال نفوذ نیست.
این شفافیت در کار سبب جلوگیری از زمینه معامله و سودجویی دلال‌ها و اعمال نفوذ مسئولان دولتی شده است و تنها به افراد معلول، مریضان، دانش‌آموزان شامل بورس‌ها امتیازی در نظر گرفته شده که به رویت اسناد شان در نوبت باقی نمی‌مانند.
با این وجود که اداره پاسپورت تحت نظارت و کنترل وزارت امور داخله در امر اصلاحات اداری، توسعه امکانات و ارایه خدمات به شکل قانونی نمونه‌ای از اداره‌های موفق کشور محسوب می ‎شود، بحث‌هایی هم در مورد ملکی شدن این اداره وجود دارد. آقای عمر صبور می‌گوید؛ هنوزهم تلاش‌هایی انجام می‌شود که این اداره از تحت نظر وزارت امور داخله به یک اداره ملکی تبدیل شود؛ ولی ملکی‌سازی این اداره در وضعیت فعلی کشور کار مناسبی نیست و مطابق با سیستم پاسپورت دیگر کشورهای دنیا اداره پاسپورت باید تحت کنترل پولیس باشد. از آنجا که کنترل مرزهای کشور و پاسپورت هردو در دست پولیس است، این امر دست پولیس را در مبارزه با جرایم باز می‌گذارد که ممکن به موقع اقدام صورت بگیرد.
برای تمامی‌اداره‌ها بودجه و امکانات ممکن است فراهم شود؛ اما آنچه که یک اداره‌ را موفق می‌سازد صداقت، شفافیت و حسابدهی است که کار این اداره بر همین اصول انجام می‌شود و توانسته است از امکانات دست داشته به صورت بهینه استفاده کند و رضایت مراجعان‌شان را به دست بیاورد.