گزارش : حسین احمدی
آمارهایی که در سال 2018 میلادی ارائه شد، نشان می‌دهد که در کل دنیا ۱۸.۱ میلیون نفر به سرطان مصاب هستند که ۹.۶ میلیون نفر آنان از بین خواهند رفت. در افغانستان، مطابق آمارهای رسمی وزارت صحت عامه کشور سالانه حدود 20 هزار نفر به سرطان مصاب می‌شوند که از این جمله 15 هزار نفرشان می‌میرند. اخیراً وزارت صحت عامه به خاطر تشخیص و تداوی سرطان، با همکاری وزارت مالیه کشور برنامه ملی کنترول سرطان را به راه انداخته است. اولین مرکز جامع تشخیص و تداوی سرطان در شفاخانه جمهوریت در کابل به فعالیت آغاز کرده که "روزنامه افغانستان‌ما" در مورد چگونگی شکل‌گیری، امکانات و فعالیت‌ها، برنامه‌ها و نیازمندی‌های این مرکز با دکتر میهن عبدالله، رئیس برنامه ملی کنترول سرطان گفت‌وگویی دارد.
افغانستان‌ما: داکتر صاحب از این‌که فرصت دادید، سپاس‌گزاریم. در ابتدا در مورد چگونگی آغاز برنامه ملی کنترول سرطان و اولین مرکز جامع تشخیص و تداوی سرطان در شفاخانه جمهوریت بگویید؟
داکتر میهن عبدالله: تشکر از شما که این مساله‌ی مهم را خواستید برای مردم اطلاع‌رسانی کنید. برنامه ملی کنترول سرطان تحت نظر وزارت صحت عامه و به حیث یک پروژه انکشافی وزارت مالیه کشور فعالیت دارد. در سال 1394 من و شماری از دوستان که وظایف رسمی طبی داشتیم برای کنترول سرطان دادخواهی را شروع کردیم. آن‌روزها واقعات سرطان بسیار زیاد بود ولی یک بستر تداوی هم در افغانستان نبود. ما در زمان دادخواهی به صورت عملی کار کردیم. من و شماری از داکتر صاحبان از یک اتاق معاینه سراپا در شفاخانه جمهوریت شروع کردیم. پس از یک و نیم سال دادخواهی ما موفق شدیم که وزارت مالیه را قانع بسازیم تا به وزارت صحت عامه جهت کنترول سرطان بودجه اختصاص بدهد. در اکتبر سال 2016 اولین مرکز تشخیص و تداوی سرطان در کشور در شفاخانه جمهوریت افتتاح شد و ما به صورت رسمی کار مان را آغاز کردیم. هم‌چنین دومین مرکز درمان سرطان در ماه دسامبر سال 2016 در شفاخانه استقلال افتتاح شد که برای سرطان سینه اختصاص یافته است.
در مرکز تشخیص و تداوی سرطان شفاخانه جمهوریت که شما منحیث مسئول این مرکز هستید تاکنون چه امکاناتی فراهم شده است؟
هم‌چنان که یادآور شدم ما ابتدا از یک اتاق سراپا شروع کرده بودیم، اما حالا تنها در بخش سراپا 25 اتاق داریم. بخش داخله سرطان نیز فعال شده است که در ابتدا فقط 25 بستر بود، اما سال گذشته بخش جراحی آن را با 16 بستر نیز فعال کردیم. حالا در این مرکز بخش لابراتوار و فارمسی نیز فعال است و تلاش داریم تا بخش پتالوژی را نیز فعال کنیم. در این روزها حدود 70 تا 100 مریض مراجعه می‌کنند و حدود 30 تا 40 تن آنان دوای شیموتراپی اخذ می‌کنند.
امکانات تخنیکی ما در دو بخش است؛ تشخیص و تداوی. در بخش تشخیص؛ التراسوند و سی‌تی‌اسکن در شفاخانه جمهوریت هست و قرار است تا سه ماه آینده سی‌تی‌اسکن جدید بازهم آماده کنیم. بخش سوم تشخیص پتالوژی است که با امکانات محدود فعال شده ولی برای مریضان بسیار فقیر که توانایی مالی ندارند از آن استفاده می‌کنیم؛ اما قرار است در سال آینده(1398 خورشیدی) ظرفیت پتالوژی نیز افزایش یابد تا جواب‌گوی همه مراجعان ما باشد. تا حالا سکتور خصوصی نیز ظرفیت کامل معاینات پتالوژی را ندارد و بیشتر به خارج از کشور ارسال می‌شود.
مرکز تان چند پرسونل دارد، آیا رسیدگی می‌توانند؟
فعلاً در مجموع تقریباً هشتاد پرسونل داریم. اما مراجعان این مرکز از سراسر کشور و بسیار زیاد اند. برنامه ما این است که پرسونل این مرکز، نظر به ضرورت در سال مالی جاری تا 200 نفر افزایش یابد. حالا چهار جراح، پنج داکتر داخله داریم که چهار جراح و پنج داکتر داخله دیگر و 20 نرس نیز به زودی استخدام می‌کنیم تا کیفیت عرضه خدمات ما به عالی‌ترین سطح باشد.
در مورد بخش جراحی بگویید که کدام نوع سرطان‌ها در این مرکز عملیات می‌شوند؟
فعلاً در هفته دو روز عملیات صورت می‌گیرد که در هر هفته حدود ده عملیات انجام می‌شود. اما واقعات سرطانی زیاد است و ما می‌‎خواهیم در منزل دهم شفاخانه جمهوریت عملیات‌خانه‌ای مستقل راه‌اندازی کنیم تا همه روزه عملیات باشد.
مراجعان شما بیشتر به کدام نوع سرطان‌ مصاب اند و آیا وزارت صحت عامه کدام آمار مشخصی از واقعات سرطان در کشور دارد؟
سازمان‌های صحی جهان به این باوراند که در هر پنج کشور عقب‌مانده صرف یک کشور می‌تواند که ارقام واقعی سرطانی را ارائه کند. در افغانستان نیز آمارهایی که از واقعات سرطانی ارائه می‌شود گزارش دست اول نیست. اما آمارهایی که تاکنون به دست آمده صرف همان تخمینی است که از جانب سازمان صحی جهان ارائه شده که در هر سال 20 هزار نفر در افغانستان به سرطان مصاب می‌شوند و از آن جمله 15 هزار افغان به خاطر امراض سرطانی جان شان را از دست می‌دهند. اما شماری از سازمان‌های صحی به این باور است که این ارقام محافظه‌کارانه است؛ امکان دارد که این رقم دوبرابر باشد. یعنی هر سال حدود 40 هزار افغان به سرطان‌های گوناگون دچار می‌شوند و 30 هزار افغان به طور همزمان با مرض سرطان زندگی می‌کنند.
در مورد انواع سرطان باید بگویم که در افغانستان سرطان سینه زنان در رده‌ی اول قرار دارد. سپس سرطان مری، سرطان معده، سرطان شش و سرطان لب و دهن در رده‌های بعدی قرار دارند. آمار جدید نشان می‌دهد که سرطان لب و دهن در میان مردان در رده‌ی نخست قرار گرفته است در حالی که پیش از این سرطان مری در صدر جدول قرار داشت.
پیش از این مریضان سرطانی بیشتر به کشورهای همسایه و شماری هم به اروپا و امریکا مراجعه می‌کردند، پس از راه‌اندازی این مراکز تشخیص و تداوی سرطان امکان تداوی کدام‌ بخش‌های سرطانی وجود دارد تا مردم به خارج از کشور نروند؟
تداوی سرطان به سه نوع است؛ جراحی، شیموتراپی و شعاعی. در مراکز ما همین‌اکنون تداوی با استفاده از روش جراحی و شیموتراپی انجام می‌شود ولی تداوی شعاعی نه تنها افغانستان بلکه 20 کشور است که در آن‌ها امکان ندارد. در سابق مریضان سرطانی صرف به خاطر یک شیموتراپی یا کیموتراپی به خارج می‌رفتند ولی امروز 60 درصد از همان افراد آمده روند تداوی شان را در مرکز ما ادامه می‌دهند. باید گفت که واردات موادهای شیموتراپی را نیز مجاز ساختیم که تاجران حق واردات آن را دارند. هزینه دوای سرطان بسیار بالا است و وزارت صحت عامه قادر به تأمین آن نیست.
در مورد تداوی جراحی باید گفت که تمامی سرطان‌هایی را که نیاز به جراحی دارد ما جراحی می‌کنیم. اما یک مشکل وجود دارد؛ این‌که مردم مریضان سرطانی را زود به مراکز صحی نمی‌آورند. وقتی که سرطان رشد کرد ولو مراجعه هم بکنند امکان ریشه کن شدن آن کم و تداوی آن سخت‌تر می‌شود. به همین منظور به مردم عام و پرسونل صحی برنامه‌های آگاهی‌دهی را نیز داریم تا برای کنترول سرطان مبارزه‌ی جدی کنیم.
شما تاهنوز چه میزان مریضان سرطانی را تداوی کرده‌اید؟
در سال مالی 1397 خورشیدی، برای 15 هزار مریض سرطانی خدمات ارایه کرده‌ایم که اکثریت شان داخله بودند و 20 درصد شان جراحی شدند.
در مورد سرطان خون که پیش از این واقعات زیادی داشت، اکنون در افغانستان چگونه است؟
طبق ارقامی که ما داریم سرطان خون کاهش یافته و در رده‌ی هفتم قرار دارد. یک مرکز اختصاصی کنترول سرطان خون برای کاهلان در شفاخانه جمهوریت و یک مرکز در شفاخانه صحت طفل اندراگاندی است که برای کنترول آن در میان اطفال برای سال آینده برنامه ملی کنترول سرطان می‌خواهد هم نیرو ویژه استخدام کند و هم از نگاه لوژستیکی این مرکز را تجهیز کنیم؛ زیرا در نزد اطفال درصدی معالجه آن بالا است.
عمده‌ترین نیازمندی برنامه ملی کنترول سرطان چه است؟
در مجموع، عمده‌ترین نیازمندی نه تنها افغانستان بلکه اکثریت کشورها این است که برای درمان سرطان در بخش‌های تشخیص و تداوی با کمبود متخصصین مواجه هستیم. دومین نیاز مبرم ما میسر نمودن تداوی شعاعی است که با سکتورهای خصوصی روی این موضوع مذاکراتی داریم تا برای تهیه این تکنولوژی طبی باهم همکاری کنیم.
برنامه‌های شما اکنون فقط در شهر کابل فعال است، برای ولایات چه برنامه دارید؟
برنامه ملی کنترول سرطان عنقریب در شهرهای هرات، مزار شریف و جلال‌آباد نیز فعال خواهد شد.
و در آخر، اگر حرفی داشته باشید؟
من از مردم عزیز یک خواست دارم؛ این‌که با مشاهده کردن اعراض و علایم سرطان بسیار زود به مراکز صحی درمان سرطان مراجعه کنند تا از رشد آن جلوگیری شود.
ورزش نکردن، چاقی و وزن زیاد، خوراک غیر صحی و گوشت سرخ زیادتر از یکبار در هفته، استفاده زیاد از کباب، قروت و غذاهای نمکین و مصرف کم میوه و سبزی‌جات خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. سگرت مهم‌ترین عامل ابتلا به سرطان‌های شش و لب است. نصوار هم باعث سرطان معده و مری می‌شود که باید مردم این موارد در نظر داشته باشند و از آن‌‎ها خودداری کنند و زنان برای جلوگیری از سرطان رحم باید متوجه نظافت شان باشند. اما یک مورد را باید بگوییم که سرطان ساری نیست ولی پنج تا ده درصد به ویژه سرطان پستان ممکن است ارثی باشد.