میانگین میزان باروری زنان در افغانستان بیشتر از ۵ فرزند است. با ادامه این وضعیت جمعیت افغانستان تا سال ۲۰۵۰ بیشتر از ۶۰ میلیون خواهد شد.
آخرین برآوردهای دولت افغانستان جمعیت این کشور را حدود ۳۳ میلیون نشان می دهد: حدود ۴۷ درصد جمعیت زیر ۱۵ سال اند. بیشتر از هفتاد درصد این جمعیت روستا نشین اند. این کشور بالاترین نرخ رشد جمعیت را در منطقه داشته است.
نظر به آمار دولت افغانستان در سال ۲۰۲۰ بیش از ۵۲ درصد از مردم افغانستان زیر خط فقر زندگی می کنند و نزدیک به ۱۲ میلیون از نبود امنیت غذایی رنج می برند.جمعیت کل جهان بیشتر از هفت میلیارد تخمین می شود، بیشتر از نیمی از این جمعیت در آسیا و یک چهارم این جمعیت در آفریقا زندگی می کنند. رشد جمعیت حالا موجب نگرانی جهان نیست، رشد جمعیت در کشورهای جهان سومی باعث نگرانی شده است. افغانستان جز هشت کشور جهان سومی است که رشد شدید جمعیت دارد و در عین زمان از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیربنایی رنج می برند.
محمد اشرف غنی، چند ماه پیش، طی صحبتی با جوانان زیر نام تاریخ، فرهنگ و هویت ملی، از بحران جمعیت در سال های آینده صحبت کرد و خواستار ایجاد گفتمان ملی در مورد افزایش جمعیت شد.
توماس مالتوس، نظریه پرداز معروف در زمینه جمعیت شناسی می گوید، رشد جمعیت تصاعد هندسی دارد (۲، ۴، ۸....) در حالی که رشد منابع شامل مواد غذایی تصاعد حسابی (۱، ۲، ۳...) دارد. افغانستان با آن که اقتصاد وابسته به زراعت دارد، اما توان تهیه غذای جمعیت ۳۳ میلیونی خود را ندارد.
به عنوان مثال اگر آرد گندم را به عنوان ابتدایی ترین و پر طرفدارترین مواد غذایی فرض کنیم، براساس آمار وزارت زراعت افغانستان در سال ۲۰۱۹، ۲.۴ میلیون تن آرد گندم وارد شده است و اگر مصرف آن را ثابت فرض کنیم، تنها برای تهیه نان خشک ۶۰ میلیون جمعیت، افغانستان باید واردات آرد گندم را دو برابر بسازد. این در حالی است که متغییر هایی مانند تاثیر خشکسالی، عوامل دیگر زیست محیطی و ناامنی را محاسبه نکردیم.
تدوین ‹پالیسی ملی نفوس› نوشدارویی پس از مرگ سهراب؟
برآوردهای دولت افغانستان نشان می دهد که حدود ۲۲ میلیون از نزدیک به ۳۳ میلیون جمعیت افغانستان زیر سن ۲۴ اند، بیشتر از ۷۰ درصد جمعیت زیر ۳۰ سال اند. این نوع رشد در کشوری جهان سومی مانند افغانستان نسبت امکانات را با جمعیت به شکل فاحشی برهم می زند. خدماتی مانند تهیه آموزش و پرورش، صحت، اشتغال از چالش های ابتدایی ولی حیاتی است که دولت های آینده افغانستان با آن روبرو خواهند شد.
در سال های اخیر، مسئولان دولتی در افغانستان مرتب از افزایش جمعیت به عنوان یک مشکل بزرگ اقتصادی و اجتماعی یاد می کنند، ولی تازه سال گذشته، وزارت اقتصاد افغانستان زیر نظر مصطفی مستور، توانسته است «پالیسی ملی نفوس»را در همکاری با بخش های مربوط تدوین کند. این پالیسی مورد تایید شورای وزیران به رهبری عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی افغانستان در آن زمان، قرار گرفت، ولی به علت پیچیدگی های سیاسی نتوانست به کابینه، به رهبری محمد اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان راه یابد و مورد تایید قرار بگیرد. بعد از انتخابات ۲۰۱۹، و آغاز دوره جدید کاری آقای غنی، تا هنوز این پالیسی از سوی رئیس جمهوری تایید نشده است.
مصطفی مستور می گوید دولت مجبور است نگران رشد نفوس باشد و راه کارهایی را برای کنترل این رشد روی دست بگیرد.
درک افزایش جمعیت و رشد شتابزده آن، امروز بیشتر از هر زمان دیگری در میان سیاست گذاران افغانستان به وجود آمده است. آقای مستور می گوید در جریان سال های گذشته ناهماهنگی در عملکرد نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی در خصوص جمعیت وجود داشت، ولی نظر به اظهارات او، تغییر کنونی و آنچه در این پالیسی ملی از اولویت ها قرار گرفته این است که، همه ادارات دولتی و غیردولتی، هر زمانی که پی تدوین پالیسی ای در حیطه کاری خود باشند، باید موضوع جمعیت را یک عامل عمده مورد نظر داشته باشند. بالابردن سطح آگاهی عامه و پیش گیری از ازدواج های زودهنگام از مفاد دیگر این پالیسی است.

بنگلادش؛ موفقیت شگفت انگیز
تجارب بنگلادش در کنترل جمعیت از میان کشورهای منطقه نشان می دهد که تنها تنظیم خانواده: فاصله دهی میان بارداری و استفاده از امکانات پیش گیری از بارداری های ناخواسته می تواند رشد شتاب زده جمعیت را کنترل کند.
موفقیت بنگلادش در کاهش نرخ رشد جمعیت «شگفت انگیز» خوانده می شود، بنگلادش توانست باروری زنان را از میانگین ۶ فرزند در ۱۹۷۵ به حدود بیشتر از ۳ فرزند در ۲۰۰۰ کاهش دهد. در سال ۲۰۱۹ این رقم پایین تر هم ثبت شده است. دلیل اصلی این موفقیت آگاهی دهی گسترده از سوی زنان رضاکار در سراسر این کشور، تهیه امکانات مجانی یاهم ارزان در کلینیک های روستاها و تشویق زنان برای استفاده از آن بوده است.
رسانه های جمعی هم در ایجاد فضا برای تنظیم خانواده و تشویق خانواده ها با استفاده از محصولات مجانی و فواید تنظیم خانواده نقش مهمی داشته است. حالا نزدیک به ۶۰ درصد زنان در بنگلادش یکی از شیوه های تنظیم خانواده را استفاده می کنند. این رقم در ۱۹۷۵ تنها ۸ درصد بود. بهبود وضعیت اقتصادی بنگلادش هم در روند کامیابی برنامه کنترل جمعیت قابل ذکر است. اما، پژوهش گران این عرصه دقیق نمی دانند که آیا کنترل جمعیت باعث بهبود اقتصادی یا، بهبود اقتصاد باعث کنترل جمعیت شد.

در افغانستان چه باید کرد؟
چگونه می توان در افغانستانی با ویژگی های منحصر به خودش؛ جامعه سنتی، سواد پایین زنان، اقتصاد ضعیف، بدامنی و نبود زیرساخت ها، موفق به تشویق کنترل جمعیت از طریق تنظیم خانواده شد؟ چه کار باید کرد؟
بنگلادش این همه راه را یک شبه و تنها با رضاکاران برنامه تنظیم خانواده نپیمود. در کنار برنامه ملی قدرتمند تنظیم خانواده، دو عنصر دیگر هم در کاهش چشمگیر رشد جمیعت در بنگلادش مهم بود؛ اطلاع رسانی و تغییر وضعیت اقتصادی زنان.
مصطفی مستور، وزیر اقتصاد افغانستان هم از ضرورت پیام رسانی در مورد تنظیم خانواده، و مشکل افزایش رشد جمعیت و کیفیت این پیام رسانی به مردم، می گوید. خیلی مهم است که آگاهی دهی به مردم از سوی مراجعی باشد که مورد اعتمادشان است و شک و تردیدی نسبت به نیت آگاهی دهنده نداشته باشند. دوم، کیفیت اطلاع رسانی است، به نظر آقای مستور، کیفیت پیام، که بیشتر از رسانه ها پخش و نشر می شود، می تواند سازنده یا هم مخرب باشد.
برنامه تنظیم خانواده باید با برنامه شدید اطلاع رسانی؛ آموزش و آگاهی دهی در سطوح مختلف جامعه همراه باشد.
عبدالنصیر قریشی، مسئول یکی از نهادهای غیردولتی در ولایت قندوز است که در زمینه سلامت زنان و بهداشت باروری در بیشتر از ده سال گذشته کار کرده. او می گوید مشکل در قندوز، کمبود خدمات صحی نیست، مشکل ما مراجعه کمرنگ زنان است. در قندوز ۷۵ کلینیکی که در زمینه تنظیم خانواده، خدمات و آگاهی ارائه می کند، وجود دارد، اما زنان انگیزه تنظیم خانواده را یا ندارند، یا در صلاحیت شان نیست. به نظر آقای قریشی برای بالابردن سطح آگاهی مردم از ضرورت تنظیم خانواده، باید در گام نخست مردان خانواده و بقیه خانواده، به ویژه مادر شوهرها که در خانواده نقش مهمی دارند، آموزش داده شوند.
انسجام ملی، تحول فرهنگی، تغییر ذهنیت
کوفی کوامو، نماینده صندوق جمعیت ملل متحد در افغانستان، در صحبت با بی بی سی فارسی می گوید برای دستیابی به هدف کاهش رشد نفوس و بهبود وضعیت صحت زنان که رابطه مستقیم با کاهش و افزایش جمعیت دارد، نیاز به انسجام در سطوح مختلف جامعه و دولت است.
آقای کوامو می گوید به چشم انداز و سرمایه گذاری طولانی مدت در زمینه برنامه تنظیم خانواده نیاز است. او خواهان برنامه قدرتمند و فراگیر تنظیم خانواده در سطح ملی و در سراسر این کشور است. در حال حاضر برنامه تنظیم خانواده تنها بخشی از وزارت صحت عامه افغانستان است.
آخرین نظرسنجی بهداشتی که در سال ۲۰۱۸ با استفاده از شیوه های تنظیم خانواده از سوی وزارت بهداشت/صحت افغانستان انجام شد، نشان می دهد که بیشتر از ۱۷ درصد زنان در این کشور از شیوه های تنظیم خانواده: فاصله دهی میان بارداری و استفاده از امکانات پیش گیری از بارداری های ناخواسته، استفاده می کنند. استفاده از شیوه های تنظیم خانواده در دهه گذشته تقریبا راکد مانده و افزایشی نداشته است.
نماینده صندوق جمعیت در افغانستان، اجرایی شدن موثر پالیسی ملی نفوس، انسجام بخش های مختلف دولتی در زمینه تنظیم خانواده، نقش بیشتر و موثرتر مردان و نهادهای اسلامی را از جمله راه کارهای شمرد که برای کاهش رشد نفوس مهم اند.
برنامه جهانی واکسن فلج اطفال/پولیو، یکی از موفق ترین برنامه هایی بوده است که تا به حال در سراسر جهان اجرا شده است. با وجود تمام چالش های ناامنی در افغانستان، آگاهی در مورد واکسن پولیو هم زیاد است، و هم حمایت مردم را در پایین ترن و بالاترین سطوح جامعه با خود دارد. برای تبدیل شدن کنترل رشد جمعیت به مسئله ای که همه مردم در کشور تا حد ممکن روی آن، مانند واکسن پولیو اجماع پیدا کنند، کار زیادی در عرصه فرهنگی، اجتماعی و رسانه ای نیاز است.
محمداشرف غنی در صحبت با جوانان در کابل گفت، شاید به منظور تغییر ژرف در نگاه مردم به فرزند، تنظیم خانواده و سلامت مادر، نه تنها انسجام در نهادها، بلکه نیاز به ایجاد گفتمان ملی باشد تا مساله جمعیت، از یک موضوع در سطح پالیسی به یک آگاهی عمومی تبدیل شود.
منبع : بی بی سی