اين روزها يادآور يکي از جنايات طالبان در افغانستان است. بيست و دو سال پيش در چنين روزهايي در اواخر حوت 1373 طالبان با پادرمياني برخي از احزاب سياسي پاي استاد عبدالعلي مزاري را به بهانه مذاکره با طالبان به چهارآسياب که طالبان تا آن جا پيشروي کرده بودند، کشاند. اين در حالي بود که نيروهاي تحت امر شهيد مزاري با دولت مجاهدين در حال درگيري و جنگ بودند. طالبان از جنوب افغانستان شروع کرده بودند، تا دروازه هاي کابل رسيده بودند و سنگرهاي دولت اسلامي مجاهدين را يکي پس از ديگري فتح مي کردند.

شهيد مزاري به عنوان يکي از رهبران مجاهدين که از ميان محروم ترين قشر افغانستان برخاسته بود و بعد از سرکار آمدن دولت مجاهدين به زودي تبديل به يکي از مخالفان سرسخت آن شد، پس از حيات نيز هم چنان تاثير خود را بر زندگي بخشي از مردم افغانستان حفظ کرده است. واقعيت اين است که امروز بعد از بيست دو سال از شهادت او، هنوز کسي در ميان جامعه هزاره ظهور نکرده است که به اندازه او محوري براي اجماع و وفاق جمعي قرار گيرد. به همين خاطر در عين حالي که رقباي آن روز شهيد مزاري به محاق رفته و چندان در ميان مردم شيعه و هزاره مطرح نيستند، اما به نظر مي رسد، پيروان او نيز دچار برداشت هاي متناقض از خط مشي وي گرديده اند. برگزاري محافل متعدد به مناسبت سالگرد وي و با شعارهاي متفاوت نشانه روشني بر چنددستگي در ميان مردمي است که شهيد مزاري بدان تعلق داشت. در ماه حوت امسال که همزمان با شهادت شيهد مزاري است، سه محفل گراميداشت در يک مکان در مصلاي شهيد مزاري با سه نام و در تاريخ هاي متفاوت برگزار گرديد که هرکدام ويژگي هاي خاص خود را داشت و در حقيقت سه تفسير از شهيد مزاري را به نمايش گذاشتند. حتي معاون دوم رييس جمهور که ديروز در يکي از محافل سالياد شهيد مزاري سخن مي گفت نيز ناخرسندي خود را از اين چنددستگي به روشني اظهار کرد و پيروان شهيد مزاري را به وحدت و يک پارچگي فراخواند. حتي رييس جمهور غني مجبور شد که امسال حداقل در دو محفل پيام هاي جداگانه ارسال کند.

به نظر مي رسد که شهيد مزاري در عين حالي که شخصيتي کاريزما داشت، ولي چندان پيچيده نبود که مورد تفسيرهاي متفاوت قرار گيرد. راز اختلاف بر سر ميراث شهيد مزاري اين است که داعيه او عدالت بود و واقعيت اين است که اين داعيه هنوز تحقق نيافته است. هزاره ها به عنوان محروم ترين قوم در تاريخ اخير افغانستان هنوز احساس مي کنند که علي رغم گشايش هاي نسبي در سال هاي اخير، هنوز در ساختار سياسي و اداري کشور حضور متوازن ندارند. اين عدم توازن در کلمات تمام رهبران سياسي جامعه هزاره موج مي زند. ديروز معاون دوم رييس جمهور که از نزديکان شهيد مزاري بوده است، نيز از تبعيض در برخي از موارد سخن گفت و آشکارا از طولاني بودن مسير عدالت ياد کرد.

اين جنجال ها به خوبي روشن مي کند که عدالت به عنوان يکي از مطالبات تمام مردم افغانستان هم چنان با چالش مواجه است. شهيد مزاري بارها در سخنان خود تاکيد کرد که در افغانستان تنها يک قوم مورد ظلم و تعدي قرار نگرفته است و ظلم يک پديده همگاني بوده است. ممکن است برخي از اقوام در محروميت بيشتر قرار داشته است ولي بي عدالتي يک امر فراگير در تاريخ کشور بوده است.
اکنون بعد از بيست و دو سال مهم ترين درسي که از شهيد مزاري مي توان آموخت اين است که هنوز بي عدالتي به عنوان مهم ترين مطالبه مردم در کنار چالش هاي ديگر، به عنوان مهم ترين چالش فراروي دولت افغانستان قرار دارد. طبيعي است که تا سال ها بعد اين مطالبه هم چنان وجود خواهد داشت و به عنوان مهم ترين خواست مردم مطرح خواهد بود. بنابراين عدالت هنوز در افغانستان به عنوان يک پروژه ناتمام است و بدون ترديد اين پروژه با نام شهيد مزاري بيش از هرکس ديگر همخواني دارد.