نسبت دموکراسی یک بحث نسبتا قدیمی است که به قرن قبل بر می گردد. در آن زمان که تازه دموکراسی در فرانسه پا می گرفت، بسیاری از اندیشمندان، مخالف دخالت احزاب در روندهای دموکراتیک بودند. حتی تا زمان ماکس وبر که احزاب فاشیستی کمونیستی نمونه های ایده آل احزاب سیاسی بودند، او انسان حزبی را «حیوان رای دهنده» قلمداد کرده بود. این نوع نگاه به حزب و دموکراسی زمانی بود که واقعا حزبی به معنای واقعی آن هنوز به وجود نیامده بود. اما به مرور که احزاب سیاسی واقعی به وجود آمدند و جایگاه خود را در روندهای دموکراتیک به خصوص در انتخابات تثبیت کردند این دیدگاه تصحیح گردید و میان دموکراسی و احزاب سیاسی نسبت لازم و ملزوم برقرار شد. امروزه انتخابات و دموکراسی بدون حضور احزاب سیاسی مثل وسیله نقلیه بدون سوخت است. دموکراسی نوپای افغانی نیز اکنون دچار چنین سرنوشتی شده است.
در این روزها بعد از انتخابات پارلمانی، گفتگوها در باره انتخابات ریاست جمهوری اوج گرفته است. گفتمان مسلط در جامعه افغانی این روزها مسایل مربوط به انتخابات است. پس از مشکلات و چالش هایی که در انتخابات پارلمانی پیش آمد و این مشکلات ورد زبان سیاست مداران و اهل رسانه شد، اینک نحوه تشکیل تکت های انتخاباتی ریاست جمهوری و زدوبندهای پشت پرده محور همه گفتگوها و بگومگوهای سیاسی است. در جامعه سیاست زده افغانی تقریبا حوادث امنیتی و متعاقب آن حوادثی چون آتش سوزی جاده نادرپشتون که در آن ده ها دکان پر از اجناس الکترونیکی در آتش سوختند، هرگز با اخبار مربوط مسایل انتخابات برابری نمی کنند. این ذوق زدگی سیاسی عمومی نشان از رشد بی رویه و توسعه کاریکاتوری سیاسی در جامعه افغانی دارد. رشدی که خود نه نشانه توسعه؛ بلکه نشان از بحران عمیق سیاسی در کشور ما دارد.
یکی از نقص های دموکراسی نوپای افغانی این است که احزاب سیاسی در آن جایگاهی ندارند و در واقع فقدان احزاب سیاسی در دموکراسی افغانی و انتخابات گذشته یک نقیصه بزرگ تا کنون بوده است. به عبارت دیگر می توان گفت که فقدان احزاب سیاسی مشکل اصلی ما نیست؛ بلکه وجود احزاب اقتدارگرا و خانوادگی و میراثی مشکل اصلی دموکراسی افغانی است. تعدادی از احزاب سیاسی در آستانه انتخابات پارلمانی بر حکومت فشار زیادی وارد کردند که در آن انتخابات باید سهم احزاب مشخص گردد. اما این درخواست و مطالبه به دلیل این که نیازمند تعدیل قوانین نافذه کشور بودند، مورد توجه قرار نگرفت و حکومت زیر بار نرفت. واقعیت این بود که اگر حکومت به چنان درخواستی جواب مثبت می داد باید حداقل یک سال دیگر شاهد تاخیر در انتخابات پارلمانی می بودیم.
اکنون که سخن از انتخابات ریاست جمهوری به میان آمده است و کشور در تب و تاب تشکیل تکت های انتخاباتی به سر می برد، بار دیگر احزاب سیاسی کشور و رهبران آن ها به تکاپو افتاده اند که از این طریق بتوانند برای حفاظت از منافع شخصی و خانوادگی خویش کاری کنند. تشکیل جلسات نوبتی شبانه در خانه های مجلل و دید و بازدید با مقامات کشورهای همسایه بخشی از تقلاهایی است که در این روزها تحت عنوان احزاب سیاسی صورت می گیرد.
اما واقعیت این است که دیدگاه احزاب سیاسی ما نسبت به شهروندان کشور همان دیدگاهی است که وبر تعریف می کند: «حیوان رای دهنده». این دیدگاه زمانی بیشتر روشن می شود که فعالیت های مقطعی احزاب سیاسی را در نظر بگیریم. از نگاه احزاب سیاسی افغانی، شهروندان کشور تنها زمانی صاحب اقتدار و رای هستند که در آستانه انتخابات قرار داشته باشند. در غیر آن صورت هیچ حزبی حاضر نیست که منافع شهروندان را از راه های سیاسی مطالبه کند و شهروندان کشور را در محور فعالیت های خویش قرار دهد.
احزاب سیاسی فعلی ما نه تنها به دنبال منافع شخصی و جناحی و خانوادگی رهبران خویش هستند بلکه از یک جهت مانع رشد احزاب سیاسی تکثرگرا و ملی هستند. تا زمانی که احزاب سیاسی به همین سبک و سیاق فعلی در معادلات سیاسی کشور نقش داشته باشند، نباید انتظار رشد احزاب سیاسی مدرن را داشته باشیم.
در هر صورت دموکراسی و انتخابات در افغانستان بدون حضور احزاب سیاسی قدرتمند و ملی هم چنان ناقص خواهد بود. اما تشکیل احزاب سیاسی که در مقیاس ملی نقش داشته باشند در گرو رشد و بیداری شهروندان کشور است.