رییس جمهور غنی در آخرین گفته های خود در باره همسایگان و نقش کشورهای خارجی در قضایای افغانستان، برای نخستین بار موضعی نسبتا تند و همراه با عتاب اتخاذ کرده است. رییس جمهور گفته است که سرنوشت افغانستان از اسلام آباد، تهران و مسکو رقم نمی خورد؛ بلکه سرنوشت افغانستان باید در دست خود افغان ها باشد.
این موضع گیری نشان می دهد که افغانستان در عرصه سیاست خارجی مسیر خود را یافته است و اکنون تمام توجهات به سمت تصمیم گیری های کشورهای دور و نزدیک افغانستان جلب شده است. بازی هایی که فعلا در عرصه صلح افغانستان جریان دارد نیز به گونه ای است که نقش و نیت هر یک از کشورهای ذیدخل در قضیه افغانستان را عیان می سازد. هیچوقت سردمداران کشور تا این حد شناخت واقعی از ریشه های خارجی بحران کشور نداشته اند. موضع گیری اخیر رییس جمهور ما را امیدوار می سازد که اکنون یکی از مجراهای اصلی صلح شناخته شده و به باور بسیاری از مردم افغانستان، ما برای یافتن کلید صلح پیش از آن که در داخل افغانستان بگردیم، باید به دنبال آن در پایتخت های کشورهای باشیم که هر لحظه در پی یک نقشه جدید در راستای مداخله در امور افغانستان هستند.
در تازه ترین رویداد، ضمیر کابلوف سفیر پیشین روسیه در افغانستان و یکی از کسانی که به عنوان نظریه پرداز تجزیه افغانستان شهرت دارد، در یک اقدام مداخله جویانه از یکی از کاندیدان ریاست جمهوری افغانستان به شکل روشن و بی شرمانه ای تبلیغ کرده است. اگر مسایل مطرح شده در اجلاس مسکو و نیز اظهارات اخیر ضمیر کابلوف را در کنار هم قرار دهیم، نشانه هایی از یک مداخله آشکار و سازماندهی شده از سوی این کشور در امور داخلی افغانستان به چشم می خورد. به نظر می رسد روسیه از خلاء به وجود آمده در سیاست خارجی ایالات متحده سوء استفاده کرده و در پی ساماندهی یک ایتلاف منطقه ای در برابر دشمن دیرین و نیز در پی مداخله دیگر در امور افغانستان است. در سال های اخیر گزارش های زیادی مبنی بر حمایت تسلیحاتی و نظامی از گروه های تروریستی و طالبان از سوی روسیه به نشر رسیده است. به خصوص در شمال کشور این حمایت ها در سال های اخیر جدی بوده است.
از سوی دیگر همسایه غربی افغانستان نیز بیش از چندین سال است که روابط نزدیک با طالبان برقرار کرده و گمان برده می شود که بسیاری از تحرکات نظامی طالبان از خاک این کشور صورت می گیرد. جمهوری اسلامی ایران که از یک سو اختلافات ایدئولوژیکی عمیقی با طالبان و گروه های افراط گرای منطقه دارد، از سوی دیگر اما وجوه مشترکی نیز یافته است. به نظر می رسد دشمنی مشترک با ایالات متحده و تلاش برای خنثی کردن نقشه های این کشور در منطقه، میان طالبان و ایران و نیز ترس از حضور داعش در منطقه، اکنون بین دو طرف نزدیکی عمیقی به وجود آورده است.
رابطه افغانستان با همسایه جنوبی در طی نیم قرن اخیر همواره دچار بحران بوده است. هیچ نظامی در افغانستان تا کنون وجود نداشته است که یک رابطه مثبت و دو سویه با پاکستان برقرار سازد. در عین حالی که نظام های سیاسی و حکومت ها در افغانستان در نیم قرن اخیر به سرعت در حال تبدیل و تغییر بوده است، اما این کشور نتوانسته است و یا نخواسته است که با هیچ یک از رژیم های سیاسی افغانستان، مناسبات نیک و دوستانه برقرار سازد. روابط افغانستان و پاکستان از زمان سردار محمد داودخان تا اکنون، هم چنان تیره و پرتنش بوده است. پاکستان همواره از گروه های مخالف دولت مرکزی در افغانستان حمایت کرده است و هیچگاه نخواسته است رابطه میان دو کشور از طریق ارتباطات دولت با دولت باشد. بلکه همواره از گروه های بحران آفرین و مخالف دولت مرکزی حمایت کرده است. این حمایت ها از زمان ظهور مجاهدین مخالف تجاوز شوروی شروع شده و تا کنون که افغانستان دارای یک دولت مشروع و منتخب است، ادامه دارد.
مهم ترین قدرت های منطقه ای که انگیزه های زیاد و پیچیده در مورد مداخله در امور افغانستان دارند، کشورهای نامبرده هستند. بگذریم از این که کشورهای دور و نزدیک دیگر برای افغانستان چه می خواهند و چه اهدافی را در سر می پرورانند.
همه این فعل و انفعالات در سیاست خارجی کشورهای همسایه افغانستان نشان می دهد که آن ها به اندازه کافی انگیزه و هدف مداخله در امور افغانستان را دارند. اکنون این دولت و جناح های سیاسی افغانستان هستند که چگونه و تا چه حد می توانند، علیه این اهداف و انگیزه های کشورهای همسایه متحد شوند و از منافع ملی و مصالح کلان کشور، به صورت متحدانه دفاع کنند. اظهارات اخیر رییس جمهور در این زمینه مهم و راهگشا است. به شرط این که در این سوی مرز یک اجماع حداقلی در برابر مداخلات خارجی به وجود آید. ممکن است با توجه به تجربه تلخ گذشته این توقع کمی دور از واقعیت به نظر آید. ولی این تنها راه رسیدن به یک افغانستان متحد و عاری از جنگ و منازعه خواهد بود.