بالاخره پس از مدت‌ها که وزیر خارجه باید می‌رفت، دیروز استعفایش را تسلیم رییس جمهور کرد و با دستگاه سیاست خارجی کشور خدا حافظی کرد. البته رییس جمهور نزدیک به سه سال قبل عذر ایشان را خواسته بود، اما همان مشکلی که در این چند سال جلو اصلاحات در بسیاری از نهادها از جمله وزارت خارجه را گرفت، مانع تطبیق حکم برکناری وزیر خارجه شد. او در سه سال اخیر تنها عنوان وزیر خارجه را داشت و دستگاه سیاست خارجی کشور عملا فلج بود. البته همزمان برخی نهادهای دیگر گاهی وظیفه وزارت خارجه را انجام می‌دادند و عملا همسو نبودن وزارت خارجه با سیاست‌های دولت افغانستان سبب سردرگمی‌هایی شده بود. آخرین مورد که دو صدای متفاوت در باره یک رویداد از افغانستان به بیرون مخابره شد، موضع‌گیری متفاوت وزارت خارجه در باره از سرگیری فعالیت های صلح زلمی خلیلزاد و سفر نمایندگان طالبان به پاکستان بود. در این مورد وزارت خارجه آن چیزی را به عنوان دیدگاه وزارت خارجه افغانستان به رسانه ها منعکس کرد که مخالف دیدگاه دولت افغانستان و هیات رهبری حکومت بود.
دولت افغانستان طی ماه های گذشته تحت فشار شدید متحدان بین المللی خود قرار داشت و به خصوص در آستانه انتخابات ریاست جمهوری و شتاب گرفتن مذاکرات صلح ایالات متحده و طالبان در قطر به قدری این فشارها زیاد شد که رییس جمهور غنی مواضع تندی گرفت. در آن زمان فشارهای زیادی صورت گرفت که انتخابات ریاست جمهوری به تعلیق درآید و ظاهرا بخشی از حکومت و از جمله شخص وزیر خارجه با این دیدگاه موافق بود. در طی سال‌های گذشته دوگانگی درسیاست خارجی وجود داشت ولی به اندازه‌ای که در روزهای اخیر این دوگانگی علنی شد، نبود.
در این که چه کسی در این سال‌ها مقصر بوده است، ارگ یا وزارت خارجه، مرور زمان روشن خواهد کرد. ولی سوال اساسی این است که چرا آقای ربانی اکنون که عمر حکومت وحدت ملی به سر رسیده است به فکر استعفا افتاد و از این سمت کنار رفت؟ نمایندگان مجلس حدود سه قبل متوجه ناکارآمدی وزیر خارجه شده بود و رای اعتماد خود را از او پس گرفت. از همان زمان مشکلات جدی میان ارگ و وزارت خارجه وجود داشته است. آقای ربانی نیز در استعفانامه خویش اعتراف کرده است که در تمام این سال‌ها وزیر خارجه نبوده است و وظیفه او را نهادهای موازی انجام می‌داده اند. با چنین دیدگاهی چرا آقای ربانی به مدت پنج سال فرصت‌های بزرگی را که در سیاست خارجی و روابط بین المللی افغانستان به وجود آمده بود، از دست داد و به نحوی فرصت سوزی کرد؟ پنج سال و حتی سه سال برای سیاست خارجی یک کشوری مثل افغانستان که در حال جنگ است، زمان کمی نیست.
این که برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها مطرح کرده اند که او تنها به خاطر موقف خود و منافع شخصی اش در این پست باقی مانده بود، یک نگاه تقلیل گرایانه و بسیار سطحی به این مساله است. بعید به نظر می‌رسد که کسی مثل آقای ربانی تنها به خاطر منافع شخصی خود در این پست باقی ماند و در برابر حکم رییس جمهور ایستاد.
نکته اصلی ظاهرا در جای دیگر است. واقعیت این است که وزارت خارجه افغانستان سال‌ها است که نه به عنوان وزارت خارجه افغانستان بلکه به عنوان دفتر سیاسی یک حزب و تنظیم جهادی عمل کرده است. نمایندگی‌های سیاسی افغانستان در سطح جهان متعلق به یک گروه خاص و بخش کوچکی از افغانستان بوده اند. همه کسانی که به خارج از کشور سفر کرده اند و یا در کشورهای همسایه مهاجر بوده اند، این وضعیت را با تمام وجود درک کرده اند. از آن جا که رییس اجراییه در طی پنج سال گذشته نصف قدرت را در دست داشته است، مانع اصلی برکناری وزیر خارجه و آوردن هرگونه اصلاحات در وزارت خارجه بوده است. دلیل این کار فقط حفاظت از منافع یک گروه و تنظیم سیاسی خاص بوده است. این روند در وزارت خارجه اگرچه منافع افراد و در نهایت منافع یک گروه سیاسی خاص را در سال‌های گذشته حفظ کرده است ولی باعث بسیاری از بدگمانی‌ها میان رهبران جمعیت اسلامی و دیگر متحدان سیاسی آنان شده است.
باید اذعان کنیم که اگر رییس اجراییه در طول سال‌های گذشته علی رغم داشتن جایگاه سیاسی بلند و همسنگ با رییس جمهور، در عرصه قدرت ناکام بوده است، اما در یک مورد موفق عمل کرده است و آن حفاظت از منافع هم‌حزبی‌هایش بوده است. او هیچ گاه در حمایت از متحدان سیاسی خویش به طور جدی نیایستاد ولی در جایی که احساس کرد منافع گروه و تنظیم سیاسی تحت رهبری اش در خطر است، با جدیت تمام ایستاد. او مثل خیلی از عرصه های دیگر در تمام سال‌های گذشته در قبال خطرهایی که منافع جناحی اش را تهدید می کرده است ایستاد. ولی بر عکس در جایی که منافع گروه خاص ولو این که از متحدان سیاسی وی بوده است، در خطر نبوده است واکنش جدی نشان نداده است. بنابراین استعفای وزیر خارجه در آخرین روزهای عمر حکومت وحدت ملی برای مردم افغانستان و آن‌گونه که او در استعفانامه اش گفته است برای کلیت نظام سودی نداشته است و اساسا از ابتکارات خودش نیز نبوده است. بلکه حضور او در این سال‌ها در وزارت خارجه تنها به خاطر حفظ منافع یک گروه خاص سیاسی و جهادی بوده است.