در افغانستان فساد به یک رویه و فرهنگ تبدیل شده است. از کسانی که در فساد دست دارند تجلیل می شود، به مقامات بالاتر ارتقا پیدا می کنند و در پست های حساس تری جابجا می شوند. به طور معمول در ادارات از کسانی که در فساد دست داشته باشند به افراد چالاک، زرنگ، باهوش، کارآ و دارای روابط گسترده نام برده می شوند و در طرح ها و برنامه ها و ارایه گزارش ها به گفته های آنها بیشتر اهمیت داده می شود. چرا که آنها همیشه به جای اجرای کار دفتری به زد و بندهای اقتصادی مصروف هستند و دنبال واسطه و لابی به این دفتر و آن دفتر سر می زنند و برای شان پشتوانه و همکار جستجو می کنند.
فساد در اصل زاده نظام انحصاری و استبدادی است که چند نفر معدود به سرمایه یک مملکت بازی می کنند. اقلیت مستبد و برخوردار با اکثریت ضعیف، فقیر و درمانده؛ اما در دو دهه گذشته فساد بیشتر به کمک های دالری جامعه جهانی، عدم ظرفیت، مدیریت ضعیف و فقدان میکانیزم نظارت و کنترل و وجود حلقه های قدرتمند در درون دولت ارتباط می گیرد.
کشورهای خارجی بدون در نظر گرفتن ظرفیت و توانایی ادارات، پول هایی را برای انجام پروژه های مختلف اختصاص می دادند، از آنجایی که ظرفیت لازم برای مصرف درست بودجه در ادارات وجود نداشت، لذا این بودجه در خلا قانون، مدیریت ضعیف و نبود نظارت و میکانیزم پاسخگویی و معافیت از تعقیب قضایی، به چرخه های فساد گیر می افتاد و با هماهنگی چند تا رییس، مدیر و هماهنگ کننده بیش از هشتاد در صد کمک ها به جیب افراد و اشخاص واریز می شدند.
میلیون ها دالر از سال 2001 تا 2014 درگرداب فساد از بین رفت. مردم افغانستان تنها آمار کمک های خارجی را از رسانه ها می شنیدند، دیگر بهره و نصیبی از این کمک ها نمی بردند. تنها به صورت غیر مستقیم از فواید این کمک ها در زندگی روزمره شان بهره‌مند می شدند. به همین دلیل با کاهش کمک های جامعه جهانی در سال 2013 آثار آن به صورت فوری در زندگی مردم ظاهر شد و آنان در مدت چند ماه بیکارتر و در نتیجه فقیرتر شدند.
متأسفانه از سال 2014 تا کنون با آن که گام های مهمی در راستای مبارزه با فساد برداشته شد، اما به دلیل ساختار فساد آلود، حضور حلقه های قدرتمند فساد در بدنه دولت و حاکمیت فرهنگ فساد گستر، این تلاش ها به دستاوردهای قابل قبولی منجر نشد و اسب تروآی فساد، قدرت و نفوذش را در درون ادارات حفظ کردند و به چور و چپاول ادامه دادند.
ویروس کرونا و اختصاص بودجه اختصاصی برای آن از سوی دولت و کمک های کشورهای مختلف برای مبارزه با این بیماری در افغانستان از سویی و ماهیت مصرف فوری و اضطراری این بودجه در مرکز و ولایات از سوی دیگر، زمینه فساد و سؤاستفاده از این بودجه و کمک ها را فراهم می کرد. از اینرو حلقه های فساد در تمام ادارات و نهادهایی که به گونه‌ای به این بودجه دسترسی داشتند، دام گستراندند و لابی و حامی یافتند و در مدت چند ماه به حساب میلیاردی پول برداشت کردند.
با توجه به زمینه های فساد در افغانستان، از همان آغاز نگرانی های جدی در مورد مصرف بودجه مبارزه با کرونا وجود داشت؛ اما چنانچه گزارش های منتشر شده در مورد حیف و میل بودجه مبارزه با کرونا درست باشد، می توان گفت که افغانستان به لحاظ حجم و گستردگی فساد در مرز یک فاجعه قرار دارد. در شرایطی که بسیاری از مردم به دلیل وضعیت قرنتین کار و بار خود را از دست داده بودند و حتا قدرت خرید نان خشک را نیز نداشتند، حیف و میل پول ها از سوی حلقات فاسد یک خیانت و ستم نا بخشودنی به مردم افغانستان به حساب می آید که باید از سوی حکومت و نهادهای عدلی و قضایی با جدیت مورد پیگیری قرار گیرد. یکی از راههای شفاف سازی در مصرف بودجه مبارزه با کرونا این است که حکومت اطلاعات لازم و ضروری در این زمینه را در دسترس مردم و رسانه ها قرار دهد تا مشخص شود که چقدر بودجه و در کجا به مصرف رسیده و بیشترین فساد توسط چه کسانی و در کدام ادارات صورت گرفته است. چنانچه حکومت در مورد مصرف بودجه مبارزه با کرونا شفاف سازی نکند و عاملان فساد را به پنجه قانون نسپارد؛ دیگر امید مردم به شعارهایی که در مبارزه با فساد داده می شود، از بین می رود و اعتماد مردم به نهادهای دولتی ضعیف می شود.
رییس جمهور بارها گفته است که فساد و سؤ استفاده در مصرف بودجه مبارزه با کرونا تحمل نمی کند. این یک موضوع امیدوار کننده است؛ اما مردم از خود می پرسند که زمان بررسی مسأله فساد در بودجه مبارزه با کرونا کی خواهد بود؟ پول های کلانی در دو بخش ارایه خدمات صحی برای پیشگیری و درمان بیماری کوید19 و کمک به اقشار فقیر و آسیب دیده اختصاص یافته؛ اما در هر دو بخش ضعف ها و کاستی های زیادی وجود داشته است. اکنون که بیماری کرونا سیر نزولی پیدا کرده و موارد مصرف بودجه برای دولت نیز کاهش یافته است، به نظر می رسد که زمان ایجاد شفافیت و جلوگیری از فساد در این زمینه سپری شده باشد.