دیروز 15 سپتمبر روز جهانی دموکراسی بود. این موضوع شاید در این روزها برای هیچ کشوری به اندازه افغانستان مهم نباشد. زیرا در آغاز یک گفتگوی تاریخی و مهم قرار داریم که گویا در باره آینده ما و تاریخ کشور در آن تصمیم گرفته می شود. در نشست دوحه که نخستین گفتگوهای رودرروی میان یک دولت مشروع و قانونی در افغانستان و یک گروه مخالف مسلح صورت می گیرد. در این گفتگوها نوع نظام سیاسی و سازوکارهای چرخش قدرت در افغانستان مورد بحث قرار می گیرد. بدون شک سخن گفتن از نوع نظام سیاسی به طور مستقیم اشاره به دموکراسی و نظام های اقتدارگرا چون امارت، خلافت و مانند آن دارد. از این رو دموکراسی برای ما نسبت به دیگر انواع نظام سیاسی ارجحیت تام دارد و در کنفرانس دوحه نباید نوع نظام سیاسی اساسا مورد پرسش و مذاکره قرار گیرد. اکنون هم روز جهانی دموکراسی و هم گفتگوهای قطر که برخی آن را یک تهدید برای دموکراسی تلقی می کنند، سبب می شود که ما پس از دودهه به ارزیابی دموکراسی افغانی بپردازیم و به این پرسش مهم پاسخ دهیم که آیا دموکراسی ما تا کنون توانسته است از چالش های موجود و بحران کنونی بکاهد یا نه؟
برای دموکراسی ها پنج شاخص مهم تعیین گردیده است و هر ساله کشورهای جهان بر اساس این پنج معیار دموکراتیک سنجش می شوند و به هر کدام رتبه داده می شود. «شیوه انتخابات و تکثرگرایی»، «عملکرد حکومت»، «مشارکت سیاسی»، «فرهنگ سیاسی» و «آزادی های مدنی» پنج شاخص اساسی است که میزان رشد هر کدام ثبات و قوت دموکراسی ها و بر عکس پایین بودن گراف هرکدام ضعف دموکراسی ها را نشان می دهد.
در کشور ما شیوه انتخابات هنوز جا نیفتاده و اگر کمی واقع بینانه نظر بیندازیم هنوز یک میکانیزم دقیق برای انتخابات پیدا نشده است. به همین خاطر در هر انتخابات یک غایله جدید بر می خیزد و هر انتخاباتی با چالش های متعدد مواجه می گردد. اگرچه همه باور به انتخابات دارند ولی هیچ کس هنوز به نتیجه انتخابات باور ندارد. ممکن است این موضوع دلایل متعدد داشته باشد ولی یکی از مهم ترین دلایل فقدان یک شیوه مطمین و بدون ابهام در انتخابات ها است. چالش های بنیان برافکن در چندین انتخابت گذشته نشانه واضح وجود مشکل در شیوه های برگزاری انتخابات است. ما هر دور انتخابات برگزار می کنیم ولی پست ها را بر اساس توافق و معامله تقسیم می کنیم.
عملکرد حکومت به خصوص در بخش های اداری نیز هنوز دچار مشکلات اساسی است. این عملکرد به خصوص در قسمت توزیع امکانات و خدمات اولیه و هم چنین وجود فساد گسترده در سازوکارهای دولتی همواره زیر سوال رفته است. هیچ کسی نمی تواند خود را برائت دهد و همه به نحوی در ناکامی هایی که با آن ها مواجه هستیم دست دارند.
مشکل در مشارکت سیاسی هم در توزیع مناصب و پست های دولتی مشهود است و هم در مشارکت مردم در انتخابات های گذشته. ما هر چه از نخستین روزهای برپایی دموکراسی خود دور می  شویم، میزان مشارکت مردم و اعتماد آن ها به روندهای دموکراتیک کمتر می شود.
فرهنگ سیاسی ما مبتنی بر نابرابری های سیاسی گذشته استوار است و بنیادهای آن به شدت قومی است. واقعیت این است که کمتر کسی متاسفانه در کشور ما به سرنوشت جمعی و مصالح کلان ملی می اندیشد. اگر کسی چنین تفکری هم دارد تنها آن را بر اساس جایگاه قوم و کتله سیاسی خویش می بیند. سرشت فرهنگ سیاسی ما از فرهنگ به شدت سنتی و سلسله مراتبی گذشته نشات می گیرد و در این فرهنگ نشانه هایی از دموکراسی و ارزش های کلان انسانی و کلان روایت های عصر مدرن کمتر دیده می شود.
تنها در کشور ما آزادی های مدنی تا حدی مبتنی بر قانون خوب است و در این زمینه قابل قیاس با خیلی از کشورهای دموکراتیک است. اما در همین بخش نیز آزادی های مدنی نهادینه نشده است است و ثبات لازم را ندارد. اگر بر فرض همین اکنون در کنفرانس دوحه فیصله شود که نظام امارت برقرار می گردد همه چیز از دست خواهد رفت.
با توجه به پنج شاخص دموکراسی افغانستان متاسفانه در طی سال های گذشته علی رغم داشتن یک قانون اساسی مدرن و بسیار مترقی هنوز در رتبه های آخر کشورها از لحاظ دموکراسی قرار دارد. در سال 2017 کشور ما در رتبه 149 از میان 165 کشور قرار داشته است. این رتبه نشان می دهد که ما هنوز در ابتدای راه قرار داریم و باید پیوسته این مسیر را ادامه دهیم. اکنون که در روز جهانی دموکراسی قرار داریم و از سوی دیگر همین دموکراسی نوپا و جوان ما یک بار دیگر مورد تهدیده قرار گرفته است، باید همه مردم افغانستان از روندهایی که به وجود آمده است دفاع کنند. حکومت نیز شاید بیش از هر زمان درک کرده است که تنها راه درست رفتن به مسیری است که مردم افغانستان تعیین کرده اند. هرگونه راهی برای معامله های سیاسی و پشت پرده یک بار دیگر ما را در ورطه ای از مشکلات و چالش هایی قرار می دهد که بارها از سر گذرانده ایم.