با مرخصی رفتن هیأت‌های مذاکره کننده حکومت و طالبان، بحث ‎های حاشیه ای بر محور صلح افزایش یافته است. اظهارات تازه حکومت، گروه طالبان و شهروندان کشور در باره صلح، زوایا و ابعاد تازه صلح را می گشاید. حکومت پیشنهاد داده است که دور دوم گفتگوها میان حکومت و طالبان باید در داخل افغانستان برگزار شود. رییس جمهور غنی دیروز گفت که باید دور دوم گفتگوهای صلح در داخل افغانستان برگزار شود و طالبان اگر خود را افغانی و جزؤ شهروندان این کشور می دانند، باید به این پیشنهاد پاسخ دهند. حکومت گفته است که گروه طالبان هر نقطه افغانستان را که تعیین کند، حکومت حاضر است به آن‌ها مذاکره کند.
اگرچه در طرزالعمل گفته شده که هیأت های مذاکره کننده بدون جانب سوم، گفتگوهای صلح را به پیش ببرند؛ اما نقش کشور میزبان و سایر کشورها دخیل را نمی توان در مذاکرات نادیده گرفت. برگزاری مذاکرات در کشورهای دیگر بدون شک زمینه های دخالت بیشتر را برای کشور میزبان فراهم می سازد و نقش مردم در گفتگوهای صلح را کمرنگ می سازد؛ اما چنانچه مذاکرات صلح در داخل کشور انجام شود؛ برعکس نقش و تأثیرگذاری کشورهای خارجی در مذاکرات صلح کمتر؛ اما خواست ها و تقاضاهای مردم در فرایند مذاکرات بیشتر مورد توجه قرار می گیرد.
موضوع دیگر در فرایند صلح سیاست های امریکا در مورد آینده افغانستان است. ترامپ و خلیل‌زاد برای نجات امریکا از باتلاق افغانستان، حاضر شدند که امتیازات زیادی به گروه طالبان بدهد تا بتواند به صورت امن خاک افغانستان را ترک کند. توافقنامه امریکا و طالبان، از منظر رهبران این گروه به معنای شکست نه تنها امریکا که کل پیمان ناتو و نزدیک به چهل و هشت کشور جهان می باشد. به همین دلیل رهبر طالبان امضای توافقنامه را پیروزی بزرگ خواند و آن را به اعضای خود تبریک گفت. چیزی که در رویکرد صلح طلبانه امریکا نادیده گرفته شده بود، طرف های اصلی صلح بودند: حکومت و مردم افغانستان.
امریکا می خواست با دور زدن حکومت و مردم افغانستان این پروسه را به سامان برساند؛ اما نشد. وقتی پای طرف مذاکره به میان آمد، نتوانست نقش حکومت و دولت را در مذاکرات صلح نادیده بگیرد و از خواست ها و تقاضاهای جدی مردم صرف نظر کند. به همین دلیل ساده سازی صلح از سوی خلیل در عمل وضعیت پروسه صلح را پیچیده تر و دشوارتر کرد.
امریکا علاوه بر آن که به گروه طالبان اعتماد به نفس بخشید، این گروه را با حکومت مشروع و مستقر افغانستان در یک پله ترازو گذاشت و با نادیده گرفتن حکومت، گروه های افغانی را در این طرف مذاکره برجسته می کرد. چیزی که مورد قبول و پسند مردم افغانستان نبود. اختلافات سیاسی سرجای خودش، اما همه رهبران سیاسی و گروه های اجتماعی وقتی پای منافع جمعی مطرح باشند، در کنارهم می ایستند واز ارزش های ملی دفاع می کنند. چیزی که خلیل‌زاد از آن غفلت کرده بود.
طرح موضوع «جمهوریت» و حمایت همگانی مردم از آن، رویارویی مردم را با سیاست های امریکا برجسته کرد. هرچند امریکا با زور و تهدید و فشار بر حکومت، برخی خواست های خود را عملی کرد؛ اما نتوانست پروسه صلح را آن طوری که می خواست مدیریت کند. انتخابات ریاست جمهوری امریکا و شکست ترامپ نیز بر روند مذاکرات بی تأثیر نبود. اکنون مردم می پرسند که آینده پروسه صلح چگونه پیش خواهد رفت؟ آیا آمریکا سیاست های معقولانه تری در پیش خواهد گرفت؟ آیا خلیل زاد از روند صلح کنار زده خواهد شد؟ آیا طالبان به تصویر واقع بینانه تری از خود دست پیدا خواهد کرد و به طرح های منطقی در مورد آینده افغانستان تن خواهند داد؟ آیا پاکستان اعتماد بایدن رییس جمهور امریکا را نسبت به سیاست‌های آن کشور در قبال افغانستان به دست خواهد آورد؟
با توجه به نقش امریکا در تحولات افغانستان، اکنون چشم شهروندان افغانستان به انتقال قدرت در امریکا دوخته شده است. شهروندان افغانستان امیدوارند که هدف پروسه صلح تنها به فراهم سازی زمینه های خروج نیروهای امریکا از افغانستان و کاهش مؤقتی خشونت ها خلاصه نشود. صلحی که مقدمه آغاز یک جنگ خونین و خشونت های بیرحمانه‌ای دیگر باشد، نه با خواست مردم افغانستان همخوانی دارد و نه حفاظت از منافع کشورهای دیگر را تضمین می تواند.
مردم افغانستان پس از دو و نیم دهه جنگ و خونریزی، توانست برخی فرصت ها و زمینه های صلح پایدار را در کشور به وجود آورد و اکنون نمی خواهند به نام صلح، این فرصت ها و زمینه ها را از دست بدهند. خواست مردم افغانستان این بار بر این محور استوار است که پروسه صلح به ختم دایمی جنگ و خروج افغانستان از چرخه بحران منجر شود و این آرمان براورده نمی شود؛ مگر این که پیش زمینه های استقرار صلح پایدار، شرایط صلح پایدار و عناصری که دوام صلح و زندگی مسالمت آمیز در کشور را تضمین می کنند، در هنگام مذاکرات صلح در نظر گرفته شود.
امیدواریم این بار جامعه جهانی و کشورهای کمک کننده به افغانستان، سیاست ها و رویکردهای خود را بر محور صلح پایدار در افغانستان تنظیم نماید، صلحی که نه به ختم جنگ که به آزادی و برابری شهروندان بینجامد و زندگی مسالمت آمیز شهروندان را بر پایه روابط سالم اجتماعی میسر سازد.