رییس جمهور غنی طی روزهای گذشته طرحی را برای عبور از وضعیت فعلی تهیه کرده است که قبلا در سفر وزیر خارجه ایالات متحده به کابل به وی سپرده شده است و این طرح طی یک مقاله بلند در روزهای گذشته در نشریه فارین افیرز نیز به نشر رسید. این طرح که قبلا تهیه شده بود در روزهای گذشته وقتی در نشریه فارین افیرز بخش هایی از آن تحت عنوان «لحظه خطر و فرصت برای افغانستان» همگانی گردید مورد بحث های زیادر در سطح ملی و بین المللی قرار گرفت. گذشته از هر فاکتور دیگر این طرح فرصت ها و تهدیدهای موجود را به خوبی شناسایی کرده و راه های رفتن به سمت ریسک ها و فرصت ها را نیز معرفی کرده است. اکنون مهم این است که دولت افغانستان و رهبری حکومت تا چه اندازه می تواند در مسیری گام بر دارد که ریسک ها و تهدیدات را به فرصت تبدیل کند. مهم عملکرد و مشی سیاسی و نظامی در برابر دشمن است که با توجه به رهبری یک دست حکومت و فرصت هایی که در اختیار دارد می تواند از لحظه خطر عبور کند.
در اصل طرح رییس جمهور خروج نیروهای آمریکایی و ناتو به عنوان رویدادی ذکر گردیده است که سبب تغییر بازی می شود و این رخداد نوعی عدم اطمینان را به وجود آورده است. در چنین وضعیتی چهار فاکتور در کنار هم وجود دارد که عبارتند از: فرصت ها، ریسک ها، آشفتگی ها و تهدیدها. هر یک از این فاکتورها دارای پنج گزینه است. تقویت حاکمیت ملی، مشارکت بین المللی، همکاری منطقوی، ایتلاف مبارزه با تروریسم و روند صلح در زمره فرصت‌های هستند که در اختیار افغانستان قرار دارند. ریسک استراتژیک، ریسک سیاسی، ریسک اقتصادی، ریسک عملیاتی و شیوع بیماری کرونا و ریسک جابجایی مردم مجموع خطراتی که است که فراری دولت قرار دارند. روایت خروج نیروهای حمایت قاطع، انتقال سرمایه هاز از کشور، میکانیزم های حمایت از نیروهای دفاعی و امنیتی و چارچوب حسابدهی مواردی است که به آشفتگی و نوعی تلاطم و بی ثباتی دامن می زنند. طالبان، شبکه‌های تروریستی بین المللی، پاکستان، دخالت‌های منطقوی و اختلال در بازار مهم‌ترین مواردی هستند که هرکدام تهدید به حساب می‌آیند.
چنان‌که می‌بینیم در طرح رییس جمهور همه فاکتورهای خطرزا و فرصت‌آفرین به طور منطقی و واقع‌بینانه در کنار هم آمده اند و مورد شناسایی واقع شده اند. در واقع فرصت‌ها تنها یک سوم سناریوهای آینده را تشکیل می‌دهند و سه قسمت دیگر یعنی ریسک‌ها، آشفتگی‌ها و تهدیدات همه در زمره سناریوهای مخالف قرار دارند. از این رو آن‌چه در میدان واقعیت سیاسی و امنیتی افغانستان دیده شده است به نحوی مسیر آینده پر از خطر و تهدید است.
از میان همه مواردی که به عنوان فرصت‌ها شناسایی شده است، تنها یک مورد یعنی «حاکمیت ملی و اصلاحات» بنیاد اصلی برای عبور از وضعیت آشفته کنونی و حفاظت از قانون اساسی و دستاوردهای مردم افغانستان. اگر دولت بتواند روند اصلاحات در همه سکتورهای دولتی و حاکمیت ملی را تقویت کند هیچ نیرویی نمی‌تواند بحران موجود را به نفع خویش رقم بزند. به عنوان مثال حرکت‌های نظامی اخیر مثل مقاومت 2 در گوشه و کنار افغانستان و استفاده از سرود و بیرق تنظیمی به جای سرود و بیرق ملی نشان داد که مردم افغانستان به نمادها و ارزش‌های ملی سخت وفادارند. واکنش‌های تند اقشار مختلف مردم در برابر این گونه حرکت‌های تجزیه طلبانه نشان از عمق آگاهی و وفاداری مردم به حاکمیت ملی دارد. درک ملی و همگانی و همزمان حمایت عمومی از نیرهای امنیتی و حفظ نهادهای دولت که در روزهای گذشته به درستی نشان داده شد نشانه علاقمندی مردم به حاکمیت ملی و ارزش‌های ملی است. به شرط این که ما بتوانیم عملکرد ملی داشته باشیم.
متاسفانه باید اذعان کرد که ممکن است کمی دیر شده باشد و ما در سال‌های گذشته به درستی نتوانستیم از فرصت‌ها و امکاناتی که به افغانستان سرآزیر شد به درستی استفاده کنیم. بخش عظیمی از تقصیرات به ماقبل 2014 بر می‌گردد. زمانی که توانایی و ظرفیت کافی برای نابودی تروریسم و طالب وجود داشت ما همه امکانات را برخلاف پالیسی سرکوب و نابودی دشمن بسیج کردیم و دشمن را برادر خواندیم. اکنون این برادر قوی شده و نه تنها حکومت را به یمن حمایت‌های بین المللی خود نادیده می‌گیرد بلکه مدعی تمامیت قدرت حکومت است. البته پس از 2014 نیز کوتاهی‌ها و تقصیرات کم نبوده است. هم اکنون نیز در بخش حکومتداری هنوز یک دست عمل نمی‌شود و ما هنوز در درون پاردایم قومی و جناحی عمل می‌کنیم. گفتمان‌های سیاسی هم‌چنان بر محوریت قوم و تسهیم قومی قدرت می‌چرخد و بدین ترتیب ناشایستی‌ها بر شایستگی‌ها مقدم هستند.
در مجموع امید به عبور از بحران کنونی وجود دارد و فرصت‌های خوبی نیز در اختیار است. امیدواریم که از این فرصت‌ها به خوبی استفاده گردد و ما از بازگشت به گذشته تاریک و انقطاع تاریخی نجاب پیدا کنیم. تنها فرصتی که باقی مانده است تقویت ارزش‌های ملی و به خصوص حاکمیت ملی و آوردن اصلاحات در همه سکتورها به خصوص سکتور امنیتی است.