صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۱۰ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

پاتوق‌های روشن فکری در کابل

پاتوق‌های روشن فکری  در کابل

امین بزرگیان در کتاب ایدههای خیابانی پاتوق را در دو حوزه تقسیم و معنا میکند: یکی «تجسم مکانی» پاتوق که همان کافهها و قهوه خانههای قدیمی و کافیشاپهای جدید است و دیگری «تجسم زبانی» آنکه به منظور پاسخ به چرایی پاتوق صورت بندی میشود. در حوزه معنایی اخیر، پاتوق را می‌‌توان «گفتوگویی» فارغ از نهاد دانست، فارغ از نهادهایی همچون دولت، خانواده، مدرسه و دانشگاه. بدین ترتیب میتوان با تمام نارساییهای احتمالی، این تعریف را از پاتوق بیان کرد: «گفتوگویی فارغ از نهاد در کافه.» از حوزه دوم میگذریم. بحث را روی بخش اول متمرکز میکنیم. تجسم مکانی، جاییکه روشنفکران و هنرمندان آنجا حضور یافته و باهم دیگر روی مسائل و معضلات زندگی روزمرهشان بحث میکنند و یا به آرامش میرسند. بصورت کل پاتوق روشنفکرانِ کابلی را در چند بخش تقسیم و مورد بحث قرار خواهم داد. کافه‌‌ها وقتی حرفی از کافههای کابل میآید، امکان ندارد که نامی از پلسرخ برده نشود. انگار کافهها با مکانی بهنام پلسرخ عجین شدهاند. به راستی هم که نمیتوانیم به جز پلسرخ کافههای شیک مدرن و سنتی در دیگر جاهای از کابل بیابیم. گرچند، کافه‌‌های دیگری هم در اطراف شهر کابل هست، اما نتوانسته است به پیمانه کافههای پلسرخ روشنفکر بار آورده و پاتوقی برای این جماعت باشد. کافه نشینی الزاما برای نوشیدن یک فنجان قهوه نیست، بلکه کافه تجربه فضایی است برای ابراز حضور و ارتباط و آگاهی. در کافهها، قهوه، چای و نوشیدنی سرو می شود، اما بحث و دیدن افراد و حضور در فضا و هویت عامل مهمی است که روشنفکرها را بیشتر به خود جذب میکند. چیدمان داخلی کافه که با سلیقه هنری صاحب آن طراحی شده از پر رفت و آمدترین و محبوب ترین محافل روشنفکران است. مکانهایی که سر پناهی برای طیف روشنفکر جامعه بوده و در آن معمولا یک روشنفکر از نویسنده و شاعر تا جوانهایی با افکار فلسفی، بیشتر اوقات روزانه خود را سپری میکنند و حتی بخشی از آثار خود را در آن مکانها مینویسند و گاهی شکوفا میشوند. در کابل اما، نمیتوان به کافهنشینیها و بحثهای روشنفکری امیدوار بود. در قلیون خانههای کابل تحلیل های من در آوردی سیاسی تبادله می گردد و رویدادهای سیاسی به بحث گرفته میشود. در قلیون خانههای اینجا همه در یک چیز با هم توافق دارند که وضعیت افغانستان خراب است و این کشور درست نمی شود. تنها این نیست بلکه اسطورهها در فضای تنگ و تاریک قلیون خانه توصیف می شوند. قلیون خانههای کابل معمولا در جاهای تاریک و زیر زمینی قرار دارند. مهمانان در تختهایی که با دیکورهای سنتی و مدرن ساخته شدهاند، پذیرای میشوند. تراکم دود و بوی طعم از فاصله دور محسوس است. وقتی وارد فضای قلیون خانه میشویم ترکیب بویهای گوناگون و کم بودن مجراهایی برای ورود هوای تازه، نفس کشیدن را برای کسی که اهل قلیون و سگرت نیست مشکل میکند. خیلی از جوانان برای نشان دادن خلاقیت شان از بیرون کردن دود به شکل حلقه های گرد فخر فروشی میکنند. تا هنوز این خلاقیت وجود نداشته که قلیون خانهها با وایفای مجهز باشند و شاید منطقی باشد که خدمات انترنتی وجود ندارد چون تقاضای وجود نداشته و مالکان قلیون خانهها چیزی را فراهم می کنند که مشتریان شیفته آن هستند. بنا براین در کابل کمتر کافهی پیدا میشود که پاتوق برای روشنفکران واقعی باشد. کتابخانهها کتابخانه بخش مهمی در هر شهر محسوب می شود که علاقمندان زیادی را به رفت و آمد در این مکان جذب می کند. یکی دیگر از قدیمی ترین پاتوق های پرطرفدار روشنفکر جامعه همین کتابخانهها هستند. مکانی که فستیوال محافل هنر ، علم و ادب است و گوشه گوشه آن افراد کاربلد و خوش فکر پیدا میشود. کتابخانه با هزاران هزار کتاب که محیط دنج آن افراد زیادی را یک جا جمع می کند و نشستهای مختلف شعر و ترانه و نقد فیلم و کتاب که هر کدام آنها کلاس درسی هستند برای همان قشر روشنفکر معروف با هزار و یک اندیشه ماورائی. شاید سادهترین راه برای سر زدن به دنیای آدمهای روشنفکر رفتن و بودن در همین فرهنگسراهای پر رونق است. در سهجایی از کابل میتوان بیشترین کتابخانهها در یک مکان مشخص پیدا کرد: جاده شیرپور، کوچه کتابفروشها. پلسوخته، مارکت محمدی و پلسرخ، مارکت کتابستان. جاده شیرپور شاید از قدیمیترین مکان برای کتابفروشیها است. آنجا قدیمیترین کتابها را میتوان یافت و تاجایی هم این منطقه اختصاص یافته به همین کتابهای قدیمی. صاحبان کتابفروشیها را هم نمیتوان در جمع آدمهای روشنفکر و مدنی شهر به حساب آورد از همین رو هم دلیلی برای تجمع فرهنگیان و روشنفکران نیست. مارکت محمدی در پلسوخته نیز همینگونه است. چیزی زیادی از شیرپور ندارد. مسکوت است و عاری از روشنفکر و نویسنده. اما مارکت کتابستان واقع در پلسرخ شاید از همهی کتابفروشیهای کابل برتری دارد. وضعیتی اینجا فرق میکند. در این مکان میتوان کتابهای از هردست پیدا کرد. از آثار نویسندگانی غربی گرفته تا آثار نویسندگانی شرقی. از کتابهای زبان فارسی گرفته تا انگلیسی و روسی و جاپانی. نویسندگان و شاعرانی سرشناسی زیادی را میتوان در اینجا ملاقات کرد. به پندار من اینجا تنها جاییست که می‌‌تواند عطشی یک نویسنده و عاشق کتاب را فروبنشاند. این مجموعه را میتوان از پاتوقهای دایمی روشنفکران کابلی دانست. چون با رفتن به آنجا در هر وقت و زمانی با یک تن از این آدمها سر خواهیم خورد. حال آنکه خود ناشران و تاجران کتاب، دست کمی از یک نویسنده و روشنفکر ندارند.