صفحه نخست » فرهنگ و سینما » عکس فوری از زندگی پناه‌جویان افغان در ایران
عکس فوری از زندگی پناه‌جویان افغان در ایران
عکس فوری از ایران»، عنوان نمایشگاهی از نیکلا تاچوسکی، عکاس اهل یوگسلاویا سابق، است که در سال ۱۹۹۹راهی ایران شده و گوشه‌هایی از زندگی پناه‌جویان و مهاجران افغان در این کشور را با دوربین خود مستند کرده است.
این مجموعه که نزدیک به ۶۰ عکس سیاه و سفید در را در برمی‌گیرد، نحستین نمایشگاه از این دست است که در آلمان برپا شد.
این عکاس با تجربه که در سال ۱۹۹۱ به پراگ مهاجرت کرده بوده، خود می‌گوید که به‌طور اتفاقی به ایران سفر کرده و با زندگی پناه‌جویان افغان آشنا شده است: «یکی از دوستانم کنشگرم، ایگور بلاژویچ، که سازمان حقوق بشر «مردم در نیاز» را در جمهوری چک تأسیس کرده بود، برای تهیه فلمی برای تلویزیون این کشور با یک تیم سه نفره عازم منطقه بود تا در مورد زلزله گلچک در ترکیه و پناهندگان افغان فلمی تدارک ببیند. روزی از من پرسید که آیا می‌توانم او را همراهی کنم؟ من که در آن زمان عکاس تبلیغاتی بودم و همیشه در آرزوی تهیه عکس‌هایی از موضوعات جدی و انسانی، فوری قبول کردم.»
«آوارگان افغان»، از بی‌دفاع‌ترین اقشار اجتماعی در ایران
پناه‌جویان و مهاجران افغان، یکی از محروم‌ترین و بی‌دفاع‌ترین اقشار اجتماعی در ایران هستند که هیچ یک از دولت‌های وقت حقوق مدنی آنان را به رسمیت نشناخته است. مسئولان اغلب در سال‌های آغازین حضور اتباع افغانستان در این کشور، از عبارات «آوارگان افغان» و «اتباع بیگانه» استفاده می‌کردند. از این رو در مدارک اقامتی این گروه، از واژه‌‌گانی که بر پناهنده یا مهاجر بودن آنان دلالت کند، نشانی نیست. بیش از نیمی از این «آوارگان» فاقد مدارک اقامت قانونی هستند که به «بی‌هویتی رسمی» آنان می‌انجامد و بر مشکلات و دشواری‌های تامین معاش، سر و سامان دادن به زندگی فردی و اجتماعی آنان می‌افزاید.
اغلب قربانیان این بی‌عدالتی‌های قانونی را کودکان تشکیل می‌دهند که به‌عنوان نیروی کار ارزان مورد سوء‌استفاده‌های اقتصادی و اجتماعی قرار می‌گیرند. پژوهش‌های میدانی نشان می‌دهند که ۸۶ درصد از کودکان کار خیابانی ایران را اتباع خارجی تشکیل می‌دهند.
زندگی در اتاق خالی
نیکلا تاچوسکی در عکس‌های خود، پیامدهای این گونه نابسامانی‌های اجتماعی را نه تنها بر شرایط زیستی، بلکه بر جسم و روان پناه‌جویان دستمایه قرار داده است. در عکسی که یک زن افغان چادری در برابر پنجره اتاقی خالی و محنت‌زده در کنار دختر کوچک روسری به سر خود ایستاده، حد و مرز این فاصله، چارچوبِ دَر است که دوربین در آستانه آن کاشته شده است.
در عکس دیگری از این زن که در گوشه‌ای از اتاق نشسته، زاویه‌ی دوربین تغییر می‌کند و بیشتر بر نمایش دنیای درونی زن که از استیصال و نگرانی خبر می‌دهد، تاکید می‌کند. این اتاق محقر خالی، محل زندگی او با پنج فرزندش است که باید به تنهایی از عهده‌ی تامین مخارج‌شان برآید.
زنان و کودکان، نیروی کار ارزان
موضوع کار یا بیگاری پناه‌جویان افغان، یکی دیگر از دستمایه‌های مجموعه کارهای تاچوسکی است. دوربین در این عکس‌ها، بیشتر بر روی کار زنان و کودکان متمرکز است: زن‌ها اغلب به عنوان کارگران ارزان در بازارهای محلی به کار گرفته می‌شوند و کودکان در کوره‌های آجرپزی یا کارگاه‌های بی‌نور و نمور فرش‌بافی عمر می‌گذرانند.
نگاه به فردای روشن در شرایط سخت امروز
این نگرش امیدوارکننده در مجموعه عکس‌هایی که از «کودکان کار» افغان در اقامت‌گاه‌های پناه‌جویان در غرب ایران برداشته شده نیز، چشمگیر است: هم در تصویر دو کارگر نوجوان خندان و پرانرژی یک کوره‌ی آجرپزی که پس از کار در راه بازگشت هستند و هم در عکسی که پسرکی را در کارگاه قالی‌بافی نشان می‌دهد: برق نگاه این کارگر نوجوان، از معدود نقطه‌‌های روشن تصویر است که در فضای تاریک کارگاه می‌درخشد.
او حتی با این برداشت که در مجموعه‌ی «عکس‌های کار» بیشتر به شرایط طاقت‌‌فرسای زنان و کودکان پرداخته، موافق نیست و می‌گوید که «نه، من فقط از نظر انسان‌دوستی می‌خواستم، وضعیت پناه‌جویان افغان را به‌طور کلی مطرح کنم تا بیننده از شرایط سخت آن‌ها با خبر شود.» او برای اثبات نیت خود، به تصویرهایی که چهره‌ی چند مرد چوپان را با گله‌‌ی خود در صحراهای بی آب و علف منطقه نشان می‌دهد، اشاره می‌کند.
نمایشگاه «عکس فوری از ایران»، نمونه بارز عکاسی مستند است که در بحبوحه رکود بزرگ سال ۱۹۳۰ در آمریکا شکل گرفت و نقش تعیین‌کننده‌ای در آگاه‌سازی مردم در مورد شرایط نابسامان اقتصادی ـ اجتماعی این کشور بازی کرد. در این نوع عکاسی، نه تجهیزات مدرن عکس‌برداری مانند دوربین و لنز دارای کیفیت برتر اهمیت دارد و نه مهارت و تجربه عکاس، ضامن انتقال موفقیت‌آمیز آگاهی است.
نیکلا تاچوسکی زاده اسکوپیه، پایتخت کنونی کشور جمهوری مقدونیه است و مدرسه عالی هنرهای تجسمی را در اواسط دهه سال‌های ۱۹۸۰ در زاگرب (پایتخت کرواسی کنونی) در یوگسلاوی سابق به پایان برده است. او در جنگ این کشور در سال ۱۹۹۰ به عنوان خبرنگار جنگی فعالیت داشت و پس از آن به عکس برداری در بخش تبلیغات مشغول شد.
نمایشگاه «عکس فوری از ایران» که در ماه مارچ ۲۰۱۹ در پراگ و در ماه جنوری در بنیاد هنری میشاییل هورباخ در شهر کلن برگزار شد.