صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۱۰ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

سلیمـان لایـق از شـاعـری تا سیـاسـت

 سلیمـان لایـق  از شـاعـری تا سیـاسـت

سلیمان لایق شاعر و سیاستمدار شناختهشدهی افغانستان دیروز جمعه (۱۰ اسد) به عمر ۹۰ سالگی درگذشت. درگذشت سلیمان لایق در رسانههای اجتماعی بازتاب گستردهای داشت. در رسانههای اجتماعی آنچه که بیشتر در بارهی سلیمان لایق بازتاب یافته بود، جایگاه شاعری او بود. درحالیکه در زندگی شهرت سیاسی او مقدم و بیشتر از شهرت شاعری او بود. اکثر کسانیکه در رسانههای اجتماعی برای درگذشت سلیمان لایق یادداشت نوشته بودند، از او به نیکی یاد کرده بودند اما تعدادی به انتقاد از کارنامه و فعالیت سیاسی او اشاره کردهاند.
این یادداشت که یک روز بعد از درگذشت شادروان سلیمان لایق نوشته میشود، قصد ندارد که کارنامهی شاعری و سیاسی لایق را به صورت جدی و دقیق بررسی کند. بررسی دقیق کارنامهی سیاسی و شاعری سلیمان لایق نیاز به کار پژوهشی دارد. قصد این یادداشت این استکه چشماندازی به کارنامهی شاعری و سیاسی لایق بگشاید تا یادآوری و ادای احترامی برای درگذشت یکی از شخصیتهای ادبی و سیاسی کشور باشد.
سلیمان لایق دانشگاه را در رشتهی شرعیات دانشگاه کابل آغاز کرد اما بنابه مشکلات سیاسی نتوانست تحصیل را در رشتهی شرعیات ادامه بدهد. پس از اخراج از دانشکدهی شرعیات وارد دانشکدهی ادبیات شد. این اخراج مسیر زندگی او را تغییر داد. پدرش روحانی و راستگرا بود، آرزو داشت پسرش نیز راستگرا و روحانی شود اما برخلاف آرزوی پدر، لایق چپگرا و کمونست شد. حتا علاقهی او به جریان سیاسی سوسیالستی باعث شد که لایق اسم خود نخست خود را از «غلام مجدد» به سلیمان لایق تغییر بدهد. 
سلیمان لایق از اساسگذاران حزب دیموکراتیک خلق بود. نشریهی پرچم را تاسیس کرد و به رواج ایدیولوژی لننیسم و سوسیالیسم پرداخت. اگرچه لایق طرفدار رعایت آموزهها و سنتهای مذهبی بود، اما در نشریهی پرچم پیگیر بحث تضاد طبقاتی به نفع طبقهی کارگر بود. افرادی مانند میر اکبر خیبر، عبدالرحمان محمودی، میر غلام محمد غبار و… بر اندیشه  و گرایش سیاسی او تاثیرگذار بوده است.
سلیمان لایق بعد از پیروزی حزب دیموکراتیک خلق در موقفهای مهمی دولتی از جمله بهعنوان وزیر اقوام و قبایل و رییس اکادمی علوم کارکرده است. در حزب از جملهی معاونهای داکتر نجیبالله بوده است. سال ۱۳۶۳ مقالهای را در بارهی اقوام افغانستان در روزنامهی حقیقت انقلاب ثور نشر کرد. قوم پشتون را در این مقاله ۷۰ در صد، اقوام تاجیک، اوزبیک، ترکمان و بلوچ را بیست و چند در صد و هزاره را بیرون از فیصدی، شامل «وغیره» دانسته بود (به نقل از زینالعابدین آذروین). این مقاله موجب آزردگی و اعتراض اعضای غیر پشتون حزب دیموکراتیک خلق شد.
سلیمان لایق بعد از سقوط حزب دیموکراتیک مدتی پاکستان اقامت گزید، از پاکستان به آلمان رفت. بعد از سقوط طالبان به افغانستان برگشت و بهعنوان مشاور در اکادمی علوم کار میکرد. سلیمان لایق در دو دههی پسین عمر خود به این نظر رسیده بود که حزب دیموکراتیک خلق اشتباهها و تندرویهای خود را داشت. اما از ایدیولوژی حزبی خود دفاع میکرد و تاکید میکرد که حزب دیموکراتیک خلق از حزبهای خوب در افغانستان بود (به نقل از ایوب آروین، بی بی سی فارسی).
من نمیخواهم در بارهی کارنامهی سیاسی و حزبی سلیمان لایق قضاوت کنم؛ زیرا قضاوت در بارهی کارنامهی حزبی و سیاسی او در بستر مناسبات حزبی و سیاسی همان روزگار باید صورت بگیرد. فقط گذارا اشارهای به کارنامهی سیاسی لایق کردم.
استاد پرتو نادری کارنامهی شاعری و ادبی سلیمان لایق را به دو دوره تقسیم میکند: کارنامهی شاعری سلیمان لایق از آغاز فعالیت تا ۱۳۵۷ (پیروزی حزب دموکراتیک) و کارنامهی شاعری سلیمان لایق از ۱۳۵۷ به بعد. پرتو نادری اوج شاعری لایق را دههی پنجاه میداند. سلیمان لایق از نخستین شاعران نوپرداز و نیماییسرای افغانستان در شعر پارسی و پشتو است. اما در قالبهای سنتی نیز شعر دارد. اگر به شعرهای نو و نیمایی پارسی لایق دیدگاه کلیای داشته باشیم، میتوانیم محتوای شعرهای او را رمانتیک و رمانتیک جامعهگرا و انقلابی بدانیم که مناسبتی با شعرهای فریدون توللی، فریدون مشیری، هوشنگ ابتهاج و نصرت رحمانی دارد. شعرهای سلیمان لایق جنبههای اجتماعی دارد اما جنبههای تغزلی و غنایی در شعرهایش بیشتر است؛ بهنوعی جنبههای اجتماعی در آمیختاری از جنبههای تغزلی و غنایی بیان شده است.
بنابه دستهبندی استاد پرتو نادری از کارنامهی شاعری سلیمان لایق، دورهی اول شاعری او را میتوان دورهای دانستکه شاعر در آن دوره دیدگاه شعری و هنری نسبتا مستقلی دراد اما در دورهی دوم شاعری بیشتر گرایش به ایدیولوژی حزبی و سیاسی خود پیدا میکند. شعرهای اجتماعی-سیاسی وطنپرستانه بنابه تعهدات ایدیولوژی حزبی میسراید. اما من بنابه نگاهی که به شعرهای سلیمان لایق داشتم به این نظر استم که کارنامهی شاعری سلیمان لایق را میتوان به سه دوره دستهبندی کرد: دورهی پیش از سال ۱۳۵۷، دورهی پیروزی حزب دیموکراتیک خلق و حکومت این دوره در افغانستان و دورهی بعد از حزب دیموکراتیک خلق تا پایان زندگی شاعر. زیرا محتوای شعرها و نگاهِ شاعر در این سه دوره نسبت به زندگی و مناسبات اجتماعی و سیاسی تفاوت دارد.
سلیمان لایق تنها شاعر نبود به نثر نیز آثار دارد. از آثار سلیمان لایق این آثار را میتوان نام برد: بادبان، سپرغکی، چونغز، د اباسین سپیدی، کیژدی، کسی او افسانی و… . گفته میشود آثاری از سلیمان لایق در اختیار فرزندش غرزی لایق قرار دارد که هنوز نشر نشده است. این آثار بیشتر شامل خاطرات سلیمان لایق میشود.
اگر بخواهیم قضاوت کلیای در بارهی کارنامهی ادبی سلیمان لایق در شعر پشتو و پارسی افغانستان داشته باشیم، میتوانیم لایق را در ردهی نخستین شاعران نوگرا و نیماییسرا در افغانستان قرار بدهیم که در دورهی خود از شاعران تاثیرگذار بوده است. شعرهای او در موسیقی کشور نیز بازتاب یافته است و توسط خوانندههای سر شناس کشور خوانده شده است.