سازمان ایکو، سازمان همکاری فرهنگی و اقتصادی منطقه ای بوده که یکی از تاثیرگذار ترین سازمان ها بر اقتصاد و فرهنگ در منطقه ایکو می باشد. شناخت دقیق ازفرصت های افغانستان درایکو، نیازمند بررسی وشناخت درست ایکو بخصوص توانای های ایکو در حوزه همکاری اقتصادی –فرهنگی می باشد که در این نوشتار به صورت اجمال بدان پرداخته شده و نقش و تاثیر آن بر افغانستان به بررسی گرفته شده است.

درهزاره ای سوم آهنگ جهانی شدن پرشتاب تر ازگذشته نواخته می شود و در این هنگام اقتصادهای ملی برای ماندن و آمادگی درمیدان رقابت جهانی خود را مجبور به گروه بندی های منطقه ای می دیدند. ازآن جا که کشورها به تنهایی، توانایی تولیدات همه گیر را نداشتند، برای دست یابی به آرمان هایی که بدون همکاری گروهی امکان پذیر نبود، تلاش گردید با تشکیل سازمان های اقتصادی منطقه ای موجب رونق اقتصادی خود وتکمیل چرخه تولیدی دریک منطقه ازجهان گردند. با ایجاد چنین اتحادیه های در سطح جهانی بود که در حاشیه اقتصاد، مسایل فرهنگی و سیاسی نیز داخل لایحه وظایف این مجموعه ها گردید و به آن ها علاوه بر بعد اقتصادی جنبه سیاسی و فرهنگی نیز اضافه گردید. که نمونه این مساله را می توان در دو نهاد اتحادیه اروپا و آ. سه. آن به خوبی مشاهده کرد.

برای مثال؛ اتحادیه اروپا با انگیزه های اقتصادی شکل گرفت وبه همکاری های سیاسی – اجتماعی نیزانجامید که ایجاد پارلمان دراتحادیه ای اروپا اوج سیاسی شدن این اتحادیه را به نمایش می گذارد. همین طور آ. سه . آن با انگیزه های سیاسی آغازکرده و هم اکنون به همکاری اقتصادی رسیده است .

سازمان ایکو نیز از این امر استثنا نبوده و علاوه بر اینکه یک سازمان همکاری اقتصادی است به جنبه های فرهنگی و سیاسی نیز توجه داشته است. گفته می شود که این سازمان در واقع جانشینی برای سازمان همکاری عمران منطقه ای (آر. سی . دی )بوده است. آر. سی .دی در1964 با عضویت سه کشور ایران ، ترکیه و پاکستان تشکیل شد. هدف آن ایجاد و تقویت همکاری درزمینه های اقتصادی و فرهنگی میان سه کشور عضو واستفاده ازامکانات موجود به منظور رشد اقتصادی واجتماعی منطقه، بالا بردن سطح زندگی مردم سه کشوربود.

فعالیت آر. سی . دی بنابر عوامل گوناگون، ازجمله انقلاب ایران به حالت تعلیق درآمد. درسال 1985 هرسه کشورعضو یک بار دیگربا گرایش بیشتر به همکاری، ایکو را با هدف پیگیری همکاری های جدید و چند جانبه در عر صه اقتصادی و فرهنگی آر . سی . دی بر پا کردند.

فروپاشی شوروی واستقلال جمهوری های آسیایی مرکزی وقفقاز درسال 1991 درمنطقه ای ایکو وگرایش کشورهای بیشترکمونیست دراسیای جنوب شرقی به همکاری های منطقه ای با جهان سرمایه داری ، به گسترش ایکو انجامید.
دراین فرایند آذربایجان ، قزاقستان ، ازبکستان ، قرقیزستان ، افغانستان وترکمنستان به عضویت ایکو درامدند.

توانای ها وضعف های ایکو:
1: همبستگی اجتماعی : وجود اقوام گوناگون درکشور های عضو ایکو، باتوجه به مرزهای خاکی مشترک میان برخی ازاعضا و وجود اقوام مشترک در دو سوی مرزی می تواند کانون بالقوه کشمکش و واگرایی باشد.
برای نمونه؛ قبایل دوطرف خط دیورند میان افغانستان وپاکستان وهمچنان موضوع کرد ها میان ایران وترکیه ازجمله واقعیت یادشده است که منجر به واگرای میان اعضای ایکو و درنهایت به ناتوانی ایکومنجرگردیده است .
ازنگاه فرهنگی میتوان گفت که اعضای ایکو حدوداً 95% درحوزه ای تمدن اسلامی جای داشته که اسلام می تواند عامل تسهیل کننده همگرایی ایکو باشد زیرا دومسلمان با وجود اختلاف نظر بهتر می توانند بایکدیگر به تفاهم برسند.
اما در واقعیت عینی بنا به دلایل مختلف، این امرنیزخیلی درفرایند همگرایی اعضای ایکو کمکی نتوانسته است انجام دهد.

2: یگپارچگی اقتصادی : درمیان اعضای ایکو تشابه نظام های اقتصادی به چشم نمی خورد که این امرمی تواند منجربه واگرای میان اعضای ایکوگردد. ترکیه ، پاکستان وافغانستان دارای نظام اقتصادبازارآزاد، ایران دارای اقتصاد مختلط می باشد که پنج کشور دیگرعضو ایکو همگی دارای نظام سوسیالستی ومتمرکزاند و پس از استقلال با دشواری های زیاد برای گذارازاین نظام و رسیدن به نظام بازار آزاد رو برو بوده اند.
همچنان ازلحاظ مکمل بودن اقتصاد میان اعضا نیز ایکو مشکلات زیادی را در پیشرو دارد.

بعضی ازصاحب نظران براین باوراند که کشورهای درحال توسعه ازدیدگاه اقتصادی، بیشتر رقیب یکدیگراند تامکمل هم . درمیان اعضای ایکو، ایران، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان از صادرکنندگان نفت و گازاند و بایکدیگر رقابت می کنند.
ترکیه، پاکستان و افغانستان ازخریداران انرژی هستند، اما نیازهای آن ها به اندازه ای نیست که همه صادرات نفت و گاز کشورهای تولید کننده عضو ایکو را جذب کنند.
این امرنیزمنجر به واگرایی درایکو گردیده است. هرچندمشکلات فراروی همگرای ایکو وجود داشته، اما مزیت های نسبی درحوزه اقتصاد آن ها وجود دارد که درصورت برنامه ریزی متعهدانه و بدور ازملاحظات سیاسی، می تواند به همگرایی درایکو کمک نماید.
درین زمینه می توان از دانش فنی پتروشیمی و استخراج نفت و گاز و صنایع برق ایران، صنعت پارچه بافی ترکیه وصنعت هسته ای پاکستان نام برد.

3: همبستگی سیاسی: نظام های سیاسی در ایکوهمسان نیست. ایران دارای حکومت جمهوری اسلامی منحصر به فرد در قالب مدل ولایت فقیه درمیان اعضای ایکوبوده، افغانستان دارای حکومت دموکراتیک درسایه نیروهای جوامع بین المللی در راس آن آمریکامیباشد که درخاک خود نیز درگیربحران های جدی است که همین امر در دوره های مختلف امنیت منطقه را تهدید نموده است. ترکیه دارای نظام سیاسی لاییک به شیوه ای کاملاًغربی و سکولار بوده که دراین اواخربرگشت دوباره به اسلام رادرآن شاهد هستیم.
بدلیل نبودانسجام سیاسی است که ایکو تاکنون نتوانسته یک موافقتنامه مهم سیاسی را به امضا برساند.

4: یک پارچگی سازمانی: داشتن شخصیت حقوقی مستقل ازدولت های عضو، تضمین کننده اعتباریک سازمان بحساب می آید. ایکو از این ویژگی برخوردار نیست؛ زیرا اعضای ایکوهرکدام قبل ازگرایش و وابستگی به ایکو، به سازمان های دیگرگرایش داشته که این امر یکی ازعوامل تضعیف کننده انسجام سازمانی ایکومی باشد. برای مثال؛ ترکیه اهمیت بسیاربه اروپایی بودن خود می دهد و در آرزوی پیوستن به اتحادیه اروپا می باشد. ازدیگرسازمان های رقیب ایکو، سازمان همکاری شانگهای است. روسیه، چین، قزاقستان، قرفیزستان، تاجیکستان، ازبکستان اعضای اصلی و ایران و پاکستان اعضای ناظراین حلقه هستند که برای پاکستان و ایران ازاهمیت زیاد برخوردار است.

باتوجه به موضوعات یادشده می توان گفت: فرایند همگرایی درایکوبسیارضعیف بوده که درصورت تداوم این وضعیت،هیچ فرصت درخورتوجه برای رشد اقتصادی – سیاسی و تبادل فرهنگی افغانستان وجود ندارد. یکی از دست آوردهای حکومت افغانستان در مراودات خارجی اش، ایجاد دفتر فرهنگی ایکو در کابل می باشد که سال گذشته صورت گرفت. این امر زمینه خوبی را برای نزدیکی بیشتر افغنستان به این سازمان فراهم ساخته و هماهنگی ها را با اعضای این سازمان تسهیل می کند. با گشایش دفتر فرهنگی ایکو در افغانستان می توان به آینده ای آن خوش بین تر از گذشته نگاه کرد و چشم انداز بهتری را برای افغانستان در این معادله ترسیم کرد. در این زمینه یکی از مهمترین فرصت های افغانستان دراین سازمان، تبادل فرهنگی با کشورهای عضو ایکو می باشد.

مثلا استفاده ازدانشگاه های ایران و ترکیه ازطریق بورس های تحصیلی و آزاد می تواند بهترین راه درجهت تخصصی شدن منابع انسانی درجامعه افغانستان باشد. زیرا کیفیت تحصیلی پایین درافغانستان توانایی بوجود آوردن نیروهای متخصص رادر داخل نداشته و جامعه افغانستان برای گذار ازمصلحت گرایی به تخصص گرایی، نیازمند تبادل فرهنگی باکشورهای پیشرفته تر ازخود نظیر کشور های همسایه می باشد.
بدون شک وضعیت تحصیلی دراکثر کشورهای عضو ایکو به مراتب بالاتر از افغانستان بوده که در فرایند تبادل، افغانستان فرصت های خوب رابدست خواهد آورد.
همگرایی منطقه ای فرصتی دیگر است که افغانستان می تواند آ ن را درایکو دنبال نماید. به بیان دیگر، قوی شدن ایکو و رشد همگرایی میان اعضای آن، منجربه یک نوع همگرایی منطقه ای می گردد. همگرایی منطقه ای که نقطه مقابل واگرایی منطقه ای می باشد، به عنوان یکی ازمهمترین دست آورد ایکوبحساب می آید.

گرچه عوامل تأثیر گذار برفرایند واگرایی درایکو بسیار پررنگ تر از عوامل تاثیرگذار بر فرایند همگرایی میان اعضای آن می باشد، اما درصورت تدابیر دقیق می توان این وضعیت را مهار و درنتیجه ازبین برد. ازبین رفتن پدیده واگرایی درایکو به معنی همگرایی درآن بوده که پیامدهای بسیارخوب را برای افغانستان بدنبال دارد. زیرا همگرایی منطقه ای میان اعضای ایکو، برای افغانستان دوستان تمویل کننده ای تروریسم را به مبارزان علیه تروریسم مبدل می کند که برای افغانستان یک فرصت بحساب می آید.