خشونت و تجاوز جنسی به عنوان یکی از بارز ترین مصادق نقض حقوق بشر در افغانستان طی سالهای اخیر روبه افزایش خوانده میشود. هرچند با توجه به شرایط و اوضاع افغانستان در سالهای گذشته،بخصوص سالهای جنگ و درگیری، تجاوز و خشونت های جنسی غالبا مکتوم و پوشیده باقی میماند، ولی امروز به یمن تکثر رسانه های همگانی، وجود و فعالیت نهادهای فعال مدنی در بخش حقوق بشر، تدوین و اجرای شدن قوانین مرتبط و... دیگراین گونه حوادث و جرایم کمتر پنهان میماند و غالبا به تمام بخش های جامعه منعکس می گردد.

اتفاقات و رخدادهای مربوط به خشونت های جنسی و بخصوص تجاوز به عنف، طی ده سال گذشته سبب شد که تا حدودی توجهات محافل مختلف نیز به این معضل جلب گردیده ونگاهها به سمت ریشه یابی و ارایه راهکارهای برای جلوگیری ویا حد اقل کاهش سطوح آن معطوف گردد؛ اما به نظر می رسد عوامل و دلایل زیادی مانع توفیق این تلاش ها شده و این معضل کماکان روبه گسترش ارزیابی می شود.

با اینکه هنوز آمار و گزارشهای دقیقی از میزان و کمیت اتفاقات ناشی از این جرم طی مدت مشخص ثبت نشده و نهادهای مرتبط با حدس و گمان سخن می گویند، اما موارد ی گزارش شده در رسانه های کشور نشان می دهد که این پدیده در گوشه و کنار کشور رو به ازیاد است.

پیش از اینکه به ریشه ها و عوامل این پدیده اشاره شود، نخست لازم است که به تعریف مختصر تجاوز جنسی به عنوان بدترین نمونه خشونت و آزار جنسی نگاهی انداخته شود. قانون منع خشونت علیه زنان مصوب سال 1388 درفصل اول ماده سوم، بنده سه، در تعریف تجاوز جنسی می نویسد:ارتکاب فعل زنا یا لواط با زن بالغ توام با اجبار و اکراه یا ارتکاب آن با زن نا بالغ و یا تجاوز بر عفت و ناموس زن.

بنابر این، می توان گفت: تجاوزبه عنف شديد ترين نوع خشونت جنسي است كه طي آن مردي به عنف و بدون رضايت زن با او نزديكي كند. در جرمشناسي تعريف آن به اين صورت است كه ‌"نزديكي جنسي با فرد، بدون رضايت او" كه به نظر مي‌رسد مفهوم اختيار نيز بايد به اين تعريف اضافه كرد.
تجاوز جنسی ماهیت جرم و جنایت داشته و به همین دلیل در قوانین کشور مجازات حبس ابد دارد. هرچند که در فقه اسلامی،حکم آن اشد مجازات؛ یعنی اعدام ویا سنگسار است.

ریشه ها و عوامل تجاوز جنسی:
بررسی ها و مطالعات انجام گرفته در جهان نشان می دهد که تجاوز جنسی در واقع انحراف جنسی است و شخص متجاوز به این دلیل که نمی‌تواند از طرق عادی و با ایجاد رابطه انسانی، مشروع و قانونمند نیازهای خود را برطرف کند، با تمسک به زور و جبر و خلاف میل طرف مقابل به تمامیت جنسی وی تعرض می‌کند.

این پدیده هم عامل روانی و فزیو لوژیکی دارد و هم زمینه های فرهنگی و اجتماعی؛ به این معنا که گاهی شخصیت روانی افراد و تغییرات فزیو لوژیکی او باعث ارتکاب این جرم می گردد و زمانی هم بستر، شرایط وبافت اجتماعی و فرهنگ حاکم برجامعه. به عبارت دیگر، «جرایم جنسی عمدتا ارتباط تنگاتنگی با شرایط سنی، فرهنگی و اقتصادی مرتکبان دارد و این نوع جرایم در اکثر کشورهای جهان وجود دارد.

تجاوزات جنسی و به‌طور مشخص تجاوز به عنف از جمله جرایمی هستند که از قدیم‌الایام یعنی زمانی که بشر زندگی جمعی خود را آغاز کرد تا به امروز وجود داشته و هم‌اکنون نیز در کشورها و جوامع مختلف با انگیزه‌های متفاوت ارتکاب می‌یابد» در ذیل به صورت مختصر به این عوامل اشاره می شود:
1- اختلالات شخصیتی: یکی از رویکردها برای دریافت علل و عوامل تجاوزات جنسی، نگاه و رویکرد روانشناسانه به این پدیده است. بر اساس مطالعات این رویکرد، تجاوزات جنسی توسط افرادی انجام می‌شود که از لحاظ شخصیتی و روانی متعادل نیستند، یا خود، قربانیان خشونت جنسی در دوران کودکی بوده‌اند یا اینکه مورد ضرب و شتم پدر و مادر قرار گرفته‌اند و از جنس مخالف کینه به دل دارند.

2- محرومیت از روابط جنسی طبیعی: ازدواج از سنت های موکد و در و در شرایطی، حتی واجب دین اسلام است و سایر ادیان نیز به صورت فوق العاده ی به قانونمند ساختن روابط جنسی زن و مرد از طریق عقد نکاح و ازدواج به آن سفارش کرده است. ازدواج که درواقع مشروع ساختن روابط آزاد و خارج از قید و بند جنسی است، سبب اطفای آتش شهوت می گردد و زمینه وقوع تجاوز جنسی را به صورت قابل توجهی کاهش می دهد. کسانیکه به هر دلیلی نمی توانند ازدواج کنند، همواره در معرض اینکه مرتکب این عمل شود، قرار دارد و تنها عامل اخلاقی و فشارهای اجتماعی است که تا حدودی می تواند او را کنترول کند.

3- وسوسه های جنسی: در روایات اسلامی به کرات تاکید می شود که انجام اعمال زنا شوی در خانواده هاباید به دور از حضور اطفال صورت بگیرد. متاسفانه در افغانستان، به دلایل فراوان از جمله زندگی گروهی اعضای خانواده در زیر یک سقف، همواره این خطر را برای کودکان خانواده بوجود می آورد که در معرض عمل زناشویی قرار بگیرند.
در نهایت، زمان که این افراد به سن بلوغ می رسند، فشارهای شدید جنسی را احساس می کنند و در صورت که به صورت طبیعی ارضانشوند، اقدام به تجاوزهای جنسی می کنند.

3- فساد و عدم تطبیق مجازات: فساد گسترده در نهادهای عدلی و قضایی کشور، سبب شده است که افراد و گروه ها بدون بیم و هراس چندانی، دست به هر جرم و جنایتی بزند. ارتکاب جرایم جنسی به صورت متوالی در مناطق نزدیک به هم و یا حتی در عین منطقه، طی سالهای گذشته یکی از همین موارد است و نشان می دهد که این اشخاص بدون داشتن هراس از تطبیق عدالت و قانون، مرتکب این عمل می شوند؛ چرا که دیده اند همقطاران آنها به راحتی از چنگال قانون فرار می کنند و داد و فریاد متضررین هم به جایی نمی رسد.

4- گستردگی گروه های تبه کار: در تمام ولایات افغانستان، باندها و گروه های تبه کار به صورت نگران کننده ی فعالیت دارند. این افراد ضمن اینکه مرتکب انواع جرم از جمله اختطاف، قتل، سرقت و... می شوند، دست به تجاوز جنسی نیز می زنند. عدم توانایی پولیس در برخورد و محو این گروه ها و فرار آنها از عدالت و قانون سبب شده است که به کرات در مناطق مختلف از جمله ولایات شمال کشور، عمل تجاوز جنسی و آنهم صورت دسته جمعی انجام بگیرد.

5- انحطاط اخلاقی: یکی از عوامل کلیدی وقوع تجاوز جنسی و گسترش آن، ضعف و انحطاط رو به گسترش اخلاق در جامعه است. انواع مفاسد اخلاقی، از جمله دروغ، دوزدی،خیانت و... در جامعه افغانستان شیوع یافته و جنگ های چند دهه گذشته در واقع شالوده های اخلاق را به کلی در جامعه ما از بین برده است. طوریکه در سال گذشته یکی از نشریات معروف غربی، لقب فاسد الاخلاق ترین مردم دنیا را به مردم افغانستان داد. کاری به صحت و سقم مدعی این نشریه نداریم، اما انصافا جامعه افغانستان از لحاظ اخلاقی بحران وحشتناکی را سپری می کند.

6- دوره گذار و حالت سردرگمی: غالبا جوامع در حال گذار دچار سرگیجی و روان پریشی می شود که نوعی حالت اختلال را در تمام سطوح جامعه از جمله ارزشها و هنجارها تزریق می کند. رسانه ها، ارزشهای دنیایی بیرون را به درون جامعه پمپ می کند و یک حالت عدم تعادل را بوجود می آورد. تجاوز جنسی نیز تا حدودی ریشه در این حالت هم دارد.