طی ده سال اخیر در کنار ناامنی و فقر، مواد مخدر و اعتیاد ضلح سوم مثلث بحران افغانستان را تشکیل میدهد. هرچند مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد از اولویت های مهم و اصلی دولت افغانستان و جامعه جهانی بوده است و هزینه های زیاد صرف مبارزه با این پدیده شده است؛ اما هنوز هم افغانستان بزرگترین بازار مواد مخدر در جهان بوده و روند اعتیاد میان جوانان افغانستان رو به گسترش می باشد. براساس تازه ترین آمار ها، بیش از دو میلیون نفر در افغانستان معتاد بوده و دامنه این پدیده در میان جوانان و نوجوانان رو به گسترش می باشد. پدیده اعتیاد و مواد مخدر دغدغه و نگرانی تک تک مردم افغانستان بوده و هیچ کسی از این نگرانی ها مصئون نیست.

حال سوال اساسی اين است كه عوامل اعتياد چيست و چه راهكارهایي براي جلوگيري از اعتياد وجود دارد؟ دولت افغانستان برای مبارزه با این پدیده مخرب و تباه کن و جلوگیری از روند رو به ازدیاد اعتیاد میان جوانان، چه اقداماتی روی دست گرفته است؟ چه راهكارهايی با توجه به وضعيت افراد، خانواده و اجتماع و متغیرهای روانی و اجتماعی این پدیده، مفید می باشد؟
اعتیاد را به عادت كردن، خو گرفتن، و خود را وقف عادتی نكوهیده كردن معنا كرده اند

در سال ۱۹۵۰ سازمان ملل متحد تعریف زیر را برای اعتیاد به مواد مخدر ارائه كرد: «اعتیاد به مواد مخدّر عبارت است از مسمومیت تدریجی یا حادی كه به علت استعمال مداوم یك دارو اعم از طبیعی یا تركیبی ایجاد می شود و به حال شخص و اجتماع زیان آور است»

نظریه پردازان مساله اعتیاد، روانشناسان و کریمنولوگ ها علل اعتیاد را در سه سطح فردی، خانوادگی و اجتماعی بررسی کرده اند. علل فردی اعتیاد؛ مشکلات روانی، شخصیت نا بهنجار، فرار از زندگی تکراری و ضعف اراده می باشند. علل خانوادگی اعتیاد؛ آزادی بی حد و قیودات بی حد، رفاه و فقربیش از حداقتصادی، کمبود محبت در خانواده و تبعیض بین فرزندان در خانواده و نابسامانی های دیگر خانوادگی می باشد. هم چنان بیکاری، نابرابریهای اقتصادی و اجتماعی، در دسترس بودن آسان مواد مخدر، زندگی نا مناسب در محله زیست و جغرافیایی کشور، ضعف قوانین در خصوص اعتیاد و ضعف در اجرای قوانین از سوی حکومت از عوامل اجتماعی اعتیاد عنوان شده است.

در یک نگاه کلی تر با توجه به سه علت گرایش شهروندان افغانستان به خصوص کودکان به اعتياد، نقش دوعامل آخری یعنی عوامل روانی و اجتماعی نقش بیشتری نسبت به عامل فردی در گرایش افراد به اعتیاد دارند.

اعتیاد در یک جامعه عوارض و پیامد های منفی گوناگونی رادرعرصه های مختلف اقتصادی، جسمی، روانی و اجتماعی بر جا می گذارد. در گستره اقتصادی پیامد های ناشی از اعتیاد؛ لطمه زدن به اقتصاد فرد، خانواده و جامعه، ضعف مالی به اثر خرید مواد مخدر و بیکاری مي باشد. در زمینه جسمی؛ نا راحتی های عصبی، اضطراب، نا راحتی های عضلانی، ریزش مکررآب از بینی و چشم و بی اشتهایی از آفت هاي صحی و روانی اعتياد مي باشد.

در عرصه اجتماعی؛ بی نظمی و مختل کردن نظم عمومی، ضعف بنیاد خانواده و اجتماع، زیرپا گذاشتن مقررات جامعه، افزایش انحرافات از قبیل دزدی و فحشا و راهگیری از آفت های اجتماعی این پدیده می باشد. هم چنان درعصه روانی، ضعف شخصیت، ضعف عاطفه، عصبی بودن فرد، بی تفاوتی روانی، تزلزل شخصیتی،ضعف اراده و اعتماد به نفس و بی تفاوتی نسبت به مسوولیت های فردی و خانوادگی از پیامد های منفی روانی ناشی از اعتیاد می باشند که معتادان به صورت اکثر از این آفت ها رنج می برند.

بناءبراین با توجه به این که علل گرایش به اعتیاد در افغانستان بیشتراز شماری از کشورهای جهان به خصوص از نقطه نظر خانوادگی و اجتماعی فراهم می باشد و پیامدهای ناشی از اعتیاد بر علاوه از زیان های فردی و خانوادگی بحران های بزرگ اجتماعی و اقتصادی را در کشور خلق می کند، نیازاست که در راستای زدودن این مشکلات دولت افغانستان راه حل های پیشگیرانه و برنامه های متناسب و مفیدی را برای تداوی معتادین به خصوص جوانان و دانش اموزان روی دست گیرند. اما متاسفانه آن گونه که در گزارش آمده است، نسبت به این مسایل و مشکلات در کشوراز سوی دولت تا هنوز توجه جدی صورت نگرفته است.

در حالی که عمق این مشکل و گستردگی و فرا گیری آن ایجاب می کرد که دولت طی این چند سال اقدامات عملی را روی دست می گرفت و برنامه هاي مفيد و موثر را براي جلوگيري از اعتياد در كشوراجرامي كرد.

پیشگیری از اعتیاد به عنوان یک استراتژی کلان و عمومی از سوی دولت مناسب ترین راهکار برای جلوگیری از وسیع تر شدن اعتیاد در کشور می باشد و کارآیی خوبی را نیزنسبت به معالجه بعد از اعتیاد نیز دارد. برای این کار نیازاست که زنجیره اعتیاد که از سوی اندیشمندان روانشناسی نام گذاری و شناسایی شده را از همدیگرگسست و يكی از عوامل را به عنوان اقلي ترين كار از ميان برداشت و نابود كرد.

بدین منظور، دولت افغانستان باید سعی نمایند که برای انسان های معتاد، مرا کز درمانی و تربیتی رایگان را در سراسر کشور فراهم سازند و فرصت ها و زمینه های رجوع به اعتیاد را به فرصت های شغلی و زمینه های تفریحی و هنری و ورزشی تبدیل نمایند. سرگرمی های مفید و اموزنده را برای این گروه از افراد در اجتماع فراهم نماید.

هم چنان دولت مکلف است که در محیط اعتیاد ساز به دو ظرف توزیع و تقاضای مواد مخدرتوجه نماید. به خصوص ظرف توزیع در کشور ما به شدت گسترده و کلان بوده و این امر افغانستان را به یکی از بزرگترین تولید کننده مواد مخدر در جهان بدل کرده ا ست. بدین ترتیب دسترسی شهروندان به مواد مخدر سهل و آسان و همگانی است.

این امر و ضعف در اجرای قوانین و نبود سایر میکانیسم های مبارزاتی با این پدیده سبب شده است که مردم به راحتی به مصرف مواد مخدر رو آورند. این در حالی است که در سایر کشورها از یک طرف میکانیسم های نظارتی بر توزیع مواد خیلی جدی می باشد و از سوی دیگر قیمت این مواد به شدت بلند بوده و این امر خود بخود سبب جلوگیری از افزایش اعتیاد در جامعه می گردد.

برای از بین بردن علل اعتیاد و پیشگیری از اعتیاد لازم است که دولت با ساز و کارهای نهادی و رسمی مانند وزارت مبارزه با مواد مخدر، و پولیس ویژه مبارزه با مواد مخدر وزارت داخله اقدامات جدی و عاری از فساد را مطابق به قانون و تعهد دولت به جامعه جهانی به پیش ببرند و بازارهای عرضه مواد مخدر را از کشور برچیند. و تنها با برداشتن زمینه های توزیع و کشت مواد مخدربه عنوان عمده ترین دلیل برای معتادشدن افراد، اقدامات پیشگیرانه دولت در این راستا به نتیجه ای مثبت خواهد انجامید.

هم چنان در قسمت عوامل اعتیاد به دوعامل عمده خانوادگی و اجتماعی بایدتوجه شود. راهکارهای عقلانی و قابل تطبیق را با در نظر داشت علل گرایش به اعتیاد، روی دست گیرند.

دادن استقلال رأی و دخالت در تصمیم گیری به فرزندان، ایجاد بازار کار برای جوانان، ایجاد شغل برای همه ای قشرهای جامعه بویژه معتادان، تبلیغ و نشر ضرر های ناشی از اعتیاد از سوی رسانه های همگانی، پشتیبانی مادی و معنوی اطفال و نوجوانان در عرصه های تحصیلی و زندگی از سوی خانواده و هم چنان ارتقای آموزش و آگاهی، کنترول مرزهای کشور به منظور گرفتار کردن قاچاقچیان بیرون مرزی، توسعه امکانات رفاهی، مبارزه جدی با قاچاقچیان و زارعان مواد مخدر، اجرای قوانین کشور، تقویت قوانین و تشدید قوانین مبارزه با مواد مخدر و فراهم کردن درمانگاه های عمومی برای مردم از جمله اقدامات است که می تواند در زمینه پیشگیری از اعتیاد مفید واقع شود.

تنها توجه به عوامل سه گانه اعتياد و انجام اقدامات پيشگيرانه از سوي دولت افغانستان مي تواند از روند رو به رشد اعتياد در كشور جلوگيري نمايند و اطفال كه در دام اعتياد در كشور گرفتارهستند را نجات بدهند.