بیست و چهار حوت هر سال مصادف است با قیام خونین مردم هرات بر ضدرژیم مارکسیستی ترکی در بیست و چهار حوت 1357. در این قیام خونین تعداد کثیری از هم وطنان ما بوسیله نیروهای دولت آن وقت بخاک و خون کشیده شدند. با آنکه بیش از سه دهه از آن قیام حماسه آفرین میگذرد اما واقعیت آنست که هنوز یاد و خاطره آن حماسه ماندگار در ذهن مردم ما باقی مانده و در صفحه زرین کشور درج گردیده است.

در این روز مردم شریف هرات وقتی احساس نمودند که ایمان و آزادی و ارزشها و کرامت ملی و انسانی شان در معرض خطر و تجاوز قرار گرفته است با روحیه انقلابی و ایثارگرانه بصورت خود جوش و خود انگیخته دست به قیام زدند و با دست خالی به مصاف توپ و تانک رفته و انزجار و تنفر عمیق خودرا از بیگانگان و بیگانه پرستان اعلام داشتند. و بلکه با این حماسه تاریخی ثابت نمودند که اگر ملتی اراده نماید تا سرنوشت خود را خود بدست گیرد قادر خواهد گردید بر اهریمنی ترین قدرت ها نیز فایق آید.

درباره ریشه های قیام دیدگاههای مختلف وجود دارد. البته این دیدگاهها در جامعه ما در ارتباط با حرکت های مردمی بنا به دلایل متعدد بسیار پراکنده، نامنسجم، اغلب غیرقابل اعتماد و تحریف گونه می باشد.

شاید ریشه این نابسامانی در فقر فرهنگی و انحصارطلبی باشد که در جامعه ما برسمیت شناخته شده است. به هر روی ساده ترین ارزیابی که از قیام مردمی بیست و چهار حوت مردم هرات در سال 1357 می توان ارائه داد اینست که بعد از وقوع کودتای هفت ثور 1357 و به قدرت‌رسیدن حزب دموکراتیک خلق ، این حزب طرح‌ها و برنامه‌های اصلاحی خود را تحت عنوان فرامین انقلابی به یکباره و با شدت و حدت روی‌ دست گرفت.

چنین روشی نه تنها برای وضعیت اجتماعی سیاسی آن‌ زمان جامعه قابل هضم نبود بلکه بیشترین اصطکاک ها را با باورها و هنجارهای اعتقادی و اجتماعی جامعه پیدا نمود. از لحاظ واقع نگری نیز اتخاذ چنین روشی به صواب نبود. این اقدام های شتاب زده و فارغ از واقع بینی اجتماعی عبارت بودند از: تصرف اراضی بوسیله حکومت انقلابی به عنوان اصلاحات ارضی، اجرای برنامه سواد آموزی بصورت مختلط (زن و مرد).

اعمال اجبار در پیاده ساختن این فرامین مردم را بیشتر نسبت به برنامه های حکومت وقت دچار بدبینی ساخته و زمینه را برای فعالیت مخالفین فراهم گردانید. اگر مسئله اعلام مهریه سیصد افغانی درباره ازدواج دختران و پسران جوان را به سایر مسایل و فرامین حکومتی بیافزاییم درخواهیم یافت که جامعه به مانند انبار باروتی آماده انفجار گردید. مسئله برخورد با ملاکین و زمین داران بزرگ نیز عامل دیگری بود در تحریک احساسات جامعه برضد رژیم وقت.

ین واکنش های منفی بگونه ای بود که بیشتر دهقانانی که زمین‌های تحت برنامه اصلاحات اراضی به آنان داده می‌شد، از گرفتن آن خود داری می نمودند و دوباره به صاحبان اصلی شان باز می گرداندند. بی توجهی حکومت نسبت به چنین حساسیت هایی و حتا برخوردهای اهانت آمیز درباره عواطف و احساسات مردم نشان داد که درک و درایت آنان چقدر سطحی و ضعیف بود و در نهایت سبب گردید که روحیه جامعه درباره اهداف حکومت دچار شک و تردید گردیده و سرانجام بدل به بدبینی و تنفر شود
در این راستا از بازگو نمودن این واقعیت نیز نمی توان خود داری ورزید که فعالیت نیروهای سیاسی که دارای گرایش های متفاوت سیاسی اسلامی و چپ گرایانه بودند و نیز تلاش های ملاکین و زمینداران بزرگ بر علیه رژیم وقت در تهییج احساسات مردم و شعله ور ساختن انگیزه های قیام بی اثر نبود.

هم چنین علاوه بر بی تفاوتی حکومت نسبت به جریحه دارشدن احساسات و باورهای جامعه ، اتخاذ روشهای خشونت بار و سرکوبگرانه نیز موجب گردید که مردم هرات در غیرمردمی بودن و نامشروع بودن رژیم بخود تردید روا ندارند. رژیم ترکی از آغاز به قدرت رسیدن تا هنگام قیام تعداد بی شماری از چهره های فرهنگی، علمی ، دینی ، سیاسی را به بهانه ها و گزارش های واهی و غیرواقعی دستگیر و حتا اعدام نمود.

دستگیری و اعدام چهره ها و شخصیت های شناخته شده شرایط را بیش از پیش متشنج ساخت. مجموعه این عوامل و زمینه ها سبب گردید که مردم ابتدا در مناطق روستایی و ولسوالی ها گردآمده و با تجمع های اعتراض آمیز در نهایت این اعتراض ها به مرکز ولایت هرات کشیده شد.

کشتار وحشیانه مردم بوسیله نیروهای دولتی در روز قیام و در مدت زمانی که شهر هرات تحت تصرف مردم قرار داشت ، سبب گردید که شعله های این قیام بیشتر اوج گیرد. نکته ای را که در اینجا باید بر آن تاکید نماییم اینست که در مردمی بودن و خود جوش بودن قیام بیست و چهار حوت هرات جای هیچ گونه تردیدی نیست.

این تاکید از آن بابت است که متاسفانه پس از وقوع قیام و ادامه مبارزه برضد رژیم وقت ، بسیاری از سیاسی کاران و گروهها تلاش ورزیدند که آغاز و دست آوردهای قیام را به نفع خود مصادره نمایند. برخی خود و جناح خود را سرمنشا قیام خوانده و برخی دیگر سعی ورزیده اند که با توسل به افزایش ارقام قربانیان سهم بیشتری از گدایی هایی را که بنام مردم و جهاد می نمودند بدست آوردند .

قیام شکوهمند مردم هرات با اینکه از حضور گسترده مردم برخوردار بود ، ولی همانند بسیاری از قیام های خود جوش و مردمی فاقد سازماندهی و نظم لازم بود. به همین دلیل با وجود قربانیان بی شمار و موفقیت های اولیه ، بزودی با قتل و کشتارهای وحشیانه سرکوب گردید. فقط تعداد معدودی از نیروها توانستند بعدها در گروههای جهادی قرار گیرند.

با اینکه قیام بیست و چهار حت هرات به شدت سرکوب شد و حکومت وقت، آن را برای خود یک دست آورد مهم و عمده تلقی نمود، ولی واقعیت غیر از این بود. زیرا این حرکت زمینه ‌ساز حرکت‌های مردمی زیادی در گوشه و کنار کشور گردید. حماسه ‌ای که مردم در هرات در این روز از خود بروز دادند برای همه زمان‌ ها و تاریخ کشور ماندگار خواهد ماند.

اینک بیش از سه دهه از وقوع آن قیام پرشکوه میگذرد، با توجه به تجاربی که بدست آورده ایم، روزگاران و سرنوشتی که پشت سرنهاده ایم ، بهترین تجلیل و گرامیداشت از حماسه آفرینان بیست و چهارم حوت اینست که بجای برگزاری محافل رسمی خشک و بی روح، یا خود ستایی ها و خودنمایی های دروغین، یا توسل به تحریف تاریخ و محتوای قیام، لحظه ای اندیشیده و دریابیم که این قیام بزرگ چه آموزه هایی را در اختیار ما قرار میدهد؟

چه عواملی سبب گردید که مردم ما یکباره بدون درنظر داشت تمایزات و تفاوت های موجود در یک سنگر و درکنارهم بر علیه رژیم وقت به پا خیزند؟ آیا آن انگیزه ها و روحیه ها در شرایط کنونی هم می توانند ممد و تقویت کننده روحیه ملی باشد؟ چه عوامل و زمینه هایی سبب گردید که صفوف مردم اینگونه پراکنده گردد؟ چرا امروز ملاک ها و معیارهای مطرح در جامعه ما غیر آن چیزی است که شهدای قیام بیست و چهارم حوت خود را قربانی آن ساختند؟

چهره ها و نیروهایی که امروز بر اریکه قدرت تکیه زده اند تا چه اندازه تلاش ورزیده اند که آرمان های قیام را پاس دارند؟ دولتمردان ما نسبت به خانواده ها شهدا و مجاهدین تا چه اندازه توجه نشان داده است؟ آیا وزارت نمادین شهدا و معلولین توانسته است که مانع از احساس حقارت خانواده های شهدا و قربانیان گردد؟

کدام شهرک یا کارخانه برای بازماندگان شهدا و قربانیان اختصاص داده شده است تا زمینه فقر و نیازمندی آنان رفع گردد؟ کدام یک از فرزندان شهدا و قربانیان توانسته اند در پرتو حمایت دولت به تحصیلات عالی دست یابند؟ و...

حقیقت تلخ آنست که یاد و خاطره شهدای ملت ما در همه حماسه ها و دلیری ها ، از جمله شهدای قیام خونین بیست و چهارحوت هرات ، همانند خود آن جان باختگان راه آزادی و عدالت هم چنان مظلوم و گمنام باقیمانده است. برغم بی توجهی مسئولین و بی مهری های که نسبت به آرمانها و یاد شهدای قیام ملت می شود ؛ ولی یاد و خاطره آن عزیزان در وجدان مردم ما هم چنان زنده و ماندگار است.