چند روز قبل وزارت مهاجرین و عودت کننده ها اعلام داشت که در حال حاضر حکومت ظرفیت پذیرش مهاجرین افغان به گونه دسته جمعی را ندارد. حکومت می گوید که این کشور امکانات پذیرش این مهاجرین را در حال حاضر به صورت دسته جمعی ندارد. مسئولین وزارت مهاجرین وعودت کننده ها درحالی این نظر را ابراز میدارد که در روز های اخیر مهاجرین افغان در پاکستان و ایران از جهات مختلف تحت فشار فزاینده ای قرار دارند.

حکومت پاکستان بیشتر از یک ماه قبل ضرب الاجل را برای اخراج مهاجران افغان فاقد اسناد قانونی در ایالت خیبر پشتونخواه تعیین کرده بود، اما این مدت در تفاهم با مقامات افغان و پاکستان برای یک ماه دیگر تمدید گردید.اما حکومت ایالتی خیبر پشتونخواه پاکستان عزم خود را برای اخراج مهاجرین ازآن ایالت جزم ساخته است؛ گفته می شود در حال حاضر نزدیک به سه ملیون مهاجر افغان در پاکستان زنده گی می کنند. این درحالی است که مقام های ایران نیز زمان مهلت اقامت آن دسته از افغان های فاقد مدرک را درآن کشور خاتمه یافته اعلام نموده وخواهان برگشت آنان به کشورگردیده اند. ادامه ناامنی، بی ثباتی سیاسی و بیکاری و فقر اقتصادی گسترده در کشور از عوامل مهم عدم علاقه مندی مهاجرین افغان به کشور یاد می شود.

این درحالی است که چندی قبل کمیشنر سازمان ملل متحد در امورپناهندگان اعلام داشت که افغانستان با رقم 2.7 میلیون نفر، بزرگ‌ ترین کشور دارای پناهنده در جهان می‌باشد. طبق این اعلام از سال 2011 به بعد میزان بی‌سابقه ای از جابجایی ها در جهان صورت گرفته است که افغانستان بزرگ‌ ترین کشور دارای پناهنده به شمار می رود.

بر اساس آمارهای ذکرشده از سوی کمیساریای سازمان ملل متحد در سراسر جهان، 42.5 میلیون نفر در سال 2011 یا به عنوان پناهنده (15.42 میلیون) و بی‌جاشده داخلی (26.4 میلیون) و یا در پروسه پناهجویی (895،000) بوده‌اند. با وجود تعداد زیاد پناهند‌گان جدید، ارقام کلی عمدتاً به خاطر تاثیرات تعداد زیاد بیجاشد‌گان داخلی که به محلات اصلی‌ شان عودت نموده‌اند، نسبت به سال 2010 که 43.7 میلیون بود، کمتر می‌باشد. در این میان، افغانستان بزرگ‌ ترین کشور دارای پناهنده می ‌باشد که 2.7 میلیون نفر را در بر می‌گیرد.

پس از آن کشورهای عراق (1.4 میلیون)، سومالیا (1.1 میلیون)، سودان (500 هزار) و جمهوری مردم کانگو (491 هزار) قرار دارند. هرچند مسئله پناهندگی در جهان یک موضوع برسمیت شناخته شده تلقی می گردد که طبق قوانین و مقررات بین المللی حکومت ها در برابر آن مسئولیت دارند؛ از جانب دیگر موضوع پناهندگی یا جابجایی های گسترده یکی از چالش های مهم حکومت ها نیز محسوب می گردد؛‌ اما اینکه هنوز افغانستان بعنوان بزرگترین کشوری که دارای پناهنده باشد،‌ شاید تا اندازه ای موجب شگفتی گردیده و پرسش برانگیز باشد.

زیرا نزدیک به یک دهه است که جنگ در کشور پایان پذیرفته است،‌ نظام سیاسی در آن استقرار یافته، جامعه جهانی در آن حضور فعال و همه جانبه دارد،‌ از کمک های بزرگ و حمایت های همه جانبه جامعه بین المللی برخوردار می باشد؛‌ بنابر این وجود این حجم بزرگ پناهنده افغان که در کشورهای همسایه و دیگر کشورها بسر می برند چیست؟ این درحالی است که طبق آمارهای رسمی و غیررسمی جابجایی داخلی جمعیت کشور به همین وسعت نیز جریان دارد.

آنچه که در رابطه با تغییرات پیش آمده در کشور بیان گردید، صورت و ظاهر قضایا است. اما واقعیت آنست که افغانستان هنوز قادر نگردیده است که خود را از کام بحران دهه های گذشته برهاند. عمده ترین تغییری که در این راستا صورت گرفته اینست که جنگ های گروهی به آن شکل وسیع و ویرانگر پایان پذیرفته است. بدون شک اقدام های مثبت در زمینه ایجاد زیر ساخت های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی نیز صورت گرفته است.

اما این همه، برای یک کشور جنگ زده که تازه سر از خاکستر آتش و خون بیرون نموده و آسیب های فراوان و غیرقابل تصوری را متحمل گردیده است بسیار اندک است. نکته ای دیگر آنکه متاسفانه بحران های گذشته در شرایط کنونی قالب عوض نموده و به شکل های دیگری دامنگیر مردم گردیده است.

به مفهوم دیگر اگر در گذشته جنگ و کشتارهای دسته جمعی عامل عمده اصلی آوارگی مردم ما دانسته می شد،‌ در شرایط کنونی ناامنی ها، در قالب حمله های جبهه ای،‌ عدم حاکمیت قوی دولت مرکزی و حملات تروریستی ادامه یافته است. وخامت و شدت ناامنی را می توان در ولایات اطراف کابل،‌ پایتخت کشور و ولسوالی های کابل بخوبی دید. ادامه ناامنی و عدم سلطه قوی دولت مرکزی سبب گردیده است که مناطق ناامن قلمرو مخالفین یا تفنگ سالاران محلی خوانده شود. چنین وضعیتی شرایط را برای زندگی بر مردم تنگ یا غیرممکن ساخته است.

برعلاوه ناامنی،‌ وجود بیکاری شدید در کشور یکی از عوامل عمده مهاجرت مردم به خارج از کشور محسوب می گردد. دایره بیکاری هر روز وسیع تر گردیده و بخش های عمده ای از اقشار جامعه را دربر می گیرد. در طول سال های گذشته کمترین توجه و تلاش برای ایجاد فرصت های شغلی صورت گرفته است. تلاش های که هرگز درخور و پاسخ دهنده نیازهای مبرم و گسترده جامعه نبوده است. بی اعتمادی به وضعیت کنونی و ناامیدی از آینده فاکتور دیگری است که بر موضوع فرار شهروندان از کشور اثر جدی برجای گذاشته است. با تاسف که به غیر از سه سال نخست دوره جدید سیاسی کشور، پس از آن بی اعتمادی مردم نسبت به تامین ثبات و حفظ امنیت و استقرار دولت مرکزی روز بروز کاهش یافته است.

همینگونه با گذشت هر سال، مردم امید خود را نسبت به آینده بیشتر از دست میدادند. در شرایط کنونی میزان بی اعتمادی و درجه ناامیدی نسبت به آینده از خط قرمز با فاصله زیادی عبور نموده است. بوجود آمدن چنین روحیه ای سبب گردیده است که مهاجران سابق که در کشورهای خارج بسر می برند با وجود مشقت های فراوان هجرت، از بازگشت خود داری ورزند،‌ آن دسته از مهاجرانی که در سال های نخست به وطن برگشته بودند، ‌دوباره دست به مهاجرت بزنند،‌ هم چنین بخش دیگری از جامعه که در سالهای گذشته شرایط سخت را تحمل نموده بودند اینک مجبور به ترک وطن گردند.

البته ناگفته نباید گذاشت که بالا رفتن سطح انتظارات بخشی از مردم بنا به دلایل مختلف از جمله آشنایی با دنیای امروز و چگونگی وضعیت زندگی در کشورهای مرفه حداقل نسبت به افغانستان در افزایش میزان مهاجرت ها بی تاثیر نمی باشد. زیرا هم وطنانی که با سطح خوب و بلندی از رفاه و برخورداری از امکانات زندگی در خارج از کشور آشنا شده اند، پذیرفتن و تحمل وضعیت ضعیف داخل کشور برای شان دشوار به نظر می رسد.

بی کفایتی حکومت در حکومتداری خوب و تقویت و حفظ شرایط مساعد بوجود آمده برای جلب و اعتماد هم وطنان، ‌بخصوص برای آنانی که در خارج از کشور بعنوان مهاجر و پناهنده بسر می برند بعنوان یک علت تامه مهم ترین فاکتوری شمرده می شود که در میزان افزایش میزان مهاجرت هم وطنان نقش داشته است.

همانطور که در ابتدا اشاره گردید آنچه کمیساریای عالی سازمان ملل متحد راجع به میزان پناهندگان افغان در جهان یاد نموده است فقط موضوع جابجایی های خارج از کشور را دربر می گیرد. حال آنکه تقریبا به پیمانه وسیعی از جابجایی داخلی نیز وجود دارد که شهروندان مجبور شده اند بنابه دلایل مختلف از جمله ناامنی،‌ بیکاری و فقر، خشک سالی و ... محل زیست خود را ترک نمایند.

عدم تمایل مهاجران افغان در بازگشت به کشور و نیز اعلام میزان شگفت آور و سوال برانگیز پناهندگان افغان در جهان از سوی کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در واقع زنگ هشداری است به مقام های حکومتی و اشارتی است به بخشی از عدم کفایت و ضعف مدیریتی آنان و کوتاهی هایی که صورت می گیرد. حکومت طبق قانون مسئولیت دارد که از هر طریق ممکن، از شهروندان خود در داخل و خارج از کشور حفاظت نموده و حقوق شهروندی آنان را تامین نماید.