چینمایا گارخان، سفیر سابق هند در سازمان ملل و کارل اندرفورت، معاون سابق وزارت خارجه امریکا/ برگردان: عبدالاحد بهرامی

در حالی که موعد خروج نیروهای ناتو از افغانستان در حال فرا رسیدن است، در ماه های گذشته فضایی از خوشبینی، عمدتا در رسانه های غربی، درباره چشم انداز پروسه موفقیت آمیز انتقال و سرانجام، ظهور افغانستانی با ثبات شکل گرفته است. اما بروز خشونت های مرگبار در هفته های اخیر در این کشور بار دیگر علایم هشدار دهنده ای را می فرستد که ممکن است روند انتقال با تهدیدها و دشواری های غیر قابل پیش بینی روبرو باشد.

پس از آنکه نیروهای امنیتی افغانستان در ماه اپریل، حملات گسترده و هماهنگ گروه طالبان بر نقاط مختلف شهر کابل را با مهارت دفع کردند، رسانه های کشورهای غربی بسیار به این واکنش توجه کردند و این خبر در سراسر جهان خواننده های زیادی را به خود جلب کرد. با آنکه تردیدی وجود ندارد که نیروهای امنیتی افغانستان به تنهایی از پس مهار این حملات برآمدند، اما نباید از این رویداد به یک نتیجه گیری قطعی در رابطه با ظرفیت و توانایی نیروهای امنیتی افغان در مقابله با چالش های احتمالی دوره بعد از 2014 رسید.

نیروهای ارتش و پولیس افغانستان باید و شاید در دوره بعد از 2014 خوب آموزش داده شوند و خوب تجهیز شوند؛ اما عاقلانه این است که طرف های دخیل در حمایت از ثبات و امنیت در افغانستان نباید از حالا بیش از حد درباره توانایی و ظرفیت نیروهای امنیتی این کشور مطمئن باشند. در حالی که همه تلاش ها به آماده سازی نیروهای امنیتی و آموزش و تجهیز آنها معطوف شده است، توجه کمتری به موضوع دیگری، که به همان اندازه مهم است و یکی از ستون های اصلی پروسه انتقال به شمار می رود، صورت می گیرد: مصالحه با طالبان. در حال حاضر، اگر کسی در حال مذاکره با طالبان باشد، مشخص نیست که کیست و چگونه با طالبان و گروه های شورشی مذاکره می کند. این پروسه بصورت کلی در ابهام است.

دفتر طالبان در قطر که بنا بود آدرسی برای مذاکرات صلح باشد، باز نشد و ترور برهان الدین ربانی، رییس شورای عالی صلح، نهادی که از سوی رییس جمهور کرزی برای مذاکره با طالبان ماموریت دارد، در یک رویداد تروریستی کشته شد. این ترور موثریت این شورا برای مذاکره با طالبان و گفتگوهای صلح را زیر سوال برد و نقش این شورا را در پایین ترین سطح تنزل داد.

طالبان برای آغاز مذاکرات صلح پیش شرط هایی را اعلام کردند. یکی از این پیش شرط های گفتگوهای جدی صلح انتقال شماری از رهبران ارشد این گروه از زندان گوانتانامو به قطر و یا جای دیگری در کشورهای منطقه بود.

ایالات متحده تاکنون با این خواسته طالبان موافقت نکرده است. طالبان نیز در جریان سال ها دیپلماسی عمومی خود را دچار تغییراتی ساخته و در عین حال، با قواعد بازی جنگ و دیپلماسی همزمان به خوبی آشنا شده اند. در عین حال، آنها تا هنوز آرمان و بلندپروازی خود را برای بنیانگذاری یک حکومت اسلامی در افغانستان ترک نکرده و از دست نداده اند.

بر این اساس، این بسیار مهم است که دو رویکرد مصالحه و تجهیز نیروهای امنیتی افغانستان بصورت همزمان در پیش گرفته شود. هم روند آموزش و تجهیز نیروهای ارتش و پولیس افغان تسریع شود و هم پروسه سیاسی مصالحه با مخالفان مسلح دولت، تا قبل از سال 2014 بصورت جدی تری دنبال گردد. با آنکه قرار است ده ها هزار سرباز امریکایی همچنان در دوره بعد از 2014 در افغانستان باقی بمانند، اما آنها در این کشور با نقش کمکی-مشورتی حضور خواهند داشت و مشخص نیست که آنها در این دوره در عملیات نظامی به نیروهای افغان کمک خواهند کرد یا اینکه دارای نقش رزمی نخواهند بود.

حتی اگر در این دو بخش مصالحه و تجهیز ارتش و پولیس افغانستان، دستاوردهای خوبی وجود داشته باشد، نباید این طور فرض گردد که افغانستان مطلقا به ثبات دست خواهد یافت. در گذشته، بحران افغانستان عمدتا از سوی کشورهای رقیب منطقه ای و جهانی و در مسیر اهداف و رقابت این کشورها دامن زده شده است؛ که نقط آغاز آن را می توان تهاجم نظامی اتحاد شوروی سابق در سال 1979 ذکر کرد.

چیزی که افغانستان به آن نیاز دارد، این است که پیمان استواری با همسایگان خود داشته باشد، مبنی بر اینکه در مسائل داخلی این کشور دخالت نکنند. طوری که زبیگنیو برژینسکی، یک مقام امنیت ملی امریکا اخیرا گفت که "ما باید تلاش کنیم تا کشورهای اطراف افغانستان را به شمول ایران، پاکستان و هند، و روسیه و چین به عنوان قدرت های منطقه ای متقاعد سازیم تا در ایجاد یک چتر امنیتی برای افغانستان همکاری کنند؛ زیرا در صورتی که این چتر امنیتی منطقه ای برای افغانستان به وجود نیاید، سرانجام این کشورها نیز با تهدید روبرو خواهند بود."
"کنفرانس قبل آسیا" در استانبول ترکیه در نومبر سال 2011 گام مهمی در این راستا برداشت. کشورهای همسایه افغانستان که در این نشست شرکت کرده بودند، بصورت هماهنگ و مشخص تعهد کردند که در امور افغانستان دخالت نخواهند کرد. اما در "کنفرانس قلب آسیا" که در 14 ماه جون سال جاری در کابل برگزار شد، کشورهای شرکت کننده بصورت شفاف و غیرمبهم بر تعهد خود مبنی بر عدم دخالت در امور افغانستان تصریح نکردند. در بیانیه ای که در این نشست صادر شد، فقط گفته شده بود که "افغانستان متعهد خواهد بود که اجازه نخواهد داد تا هیچ تهدیدی از خاک این کشور متوجه هیچ کشوری نشود و از همسایگان خود نیز انتظار دارد تا چنین کنند."

امنیت افغانستان در آینده ایجاب می کند تا مکانیزمی در سطح منطقه ای و جهانی به وجود آید که اطمینان حاصل شود امضا کنندگان معاهده "عدم مداخله" در امور افغانستان به تعهدات خود پابند و متعهد خواهد بود. یکی از راه های ممکن و عملی برای این هدف این است که یک گروه نظارتی در سازمان ملل ایجاد شود تا بر رویدادهای مرزی میان افغانستان و این کشورها نظارت داشته باشد و گزارش های خود و همچنان شکایت های مربوطه را به شورای امنیت سازمان ملل گزارش دهد.

سازمان ملل متحد در جریان یک دهه گذشته در افغانستان حضور چشمگیر و موثری داشته است؛ اما این سازمان و به ویژه شورای امنیت این سازمان می تواند نقش پررنگتر و حضور موثرتری در ایجاد تضمین و تعهد منطقه ای برای ثبات افغانستان داشته باشد. دبیرکل سازمان ملل متحد باید برای ایجاد زمینه این طرح امنیت منطقه ای اقدام کند. این هدف باید بصورتی و با این پیش فرض دنبال شود که دو برنامه عمده دیگر در افغانستان، 1) مذاکره با گروه های شورشی و مصالحه سیاسی 2) و تقویت و تجهیز نیروهای امنیتی این کشور ممکن است بصورت مطلوب و موفقانه به جلو نرود. با این راهکار سازمان ملل متحد می تواند نقش موثری در متقاعد ساختن بعضی کشورهای منطقه ای که درگیر نبردهای نیابتی در افغانستان هستند، به پیوستن تلاش ها برای ایجاد چتر امنیتی منطقه ای برای افغانستان، بازی کند.

دبیرکل سازمان متحد از حمایت خوبی در سطح جهانی و به ویژه شورای امنیت سازمان ملل برای اقدام به پیگیری چنین طرحی برخوردار خواهد بود. وی هم اکنون این مجوز را بر اساس اعلامیه کنفرانس بن در سال 2001 دارد، در حالی که قطعنامه کنفرانس های "قلب آسیا" در استانبول و کابل نیز بر نقش محوری سازمان ملل متحد در حمایت از تقویت همکاری های منطقه ای تصریح کرده اند. بدون تردید، اکنون زمان آن فرا رسیده تا در ایجاد چنین چتر منطقه ای برای افغانستان گام برداشته شود بدون اینکه این فرصت حیاتی از دست برود.