بار دیگر ماه محرم فرا رسیده و عاشورا در حال فرا رسیدن است. مردم افغانستان، به مناسبت شهادت امام سوم و نواده پیامبر اسلام (ص) عزاداری می کنند و نهضت آن حضرت را گرامی می دارند. همانند بعضی کشورهای دیگر، در این ماه شیعیان افغانستان با برگزاری مراسم عزاداری در مساجد و تکایا، قیام امام حسین ع را گرامی می دارند و اهل سنت، بیشتر با برگزاری بعضی مراسم عبادی خاص در مساجد شان و همچنان خیرات کردن، از شهادت نواده رسول گرامی اسلام گرامیداشت به عمل می آورند.
آزادی مذهبی، یکی از حقوق اساسی مردم و جزء مهم و لاینفکی از دموکراسی ها به ویژه دموکراسی نوپا در افغانستان است که در جریان یک دهه اخیر همه پیروان مذاهب در کشور بصورت گسترده ای از این حق برخوردار بوده اند.

در بعضی کشورهای دیگر، به دلیل ناکامی سیستماتیک دولت ها و نهادهای مجری قانون و به دلیل شکل گرفتن فرهنگ جزمگرایی مذهبی، هنوز هم خشونت های فرقه ای بیداد می کند و تار و پود اجتماعی مردمان و ملت ها را از هم می پاشد. اما در افغانستان، دستکم از جنبه مذهبی، و بیشتر در یک دهه اخیر و همچنان در گذشته، تساهل، تسامح و همپذیری مذهبی خوبی وجود داشته است و پیروان هر مذاهب در کشور، اغلب نه تنها دارای گرایش های جزمگرایانه و افراطی در برابر همدیگر نبوده اند، بلکه بنابر سنت دیرینه، پیروان و علمای مذاهب به باورها، اعتقادات و پیشوایان مذهبی همدیگر احترام دارند.

رویدادهای تروریستی عاشورای سال گذشته، نگرانی های گسترده ای از احتمال بروز شکاف های مذهبی در کشور ایجاد کرده بود. اما واقعیت این است که این حملات، ریشه در خارج از کشور داشت و از سوی گروه های افراطگرا در خارج از کشور سازماندهی شده بود. در جریان یک دهه اخیر در کشور، محرم به عنوان نماد مذهبی نه تنها باعث تفرقه و شکاف های اجتماعی و مذهبی نشده بلکه این مراسم بر خلاف آنچه که بسیاری ها از آن نگرانی دارند، به عرصه ای برای آزمایش و مشق فرهنگ مدارا، تحمل و همپذیری و درک متقابل تبدیل شده است. در این سالها، اهل تشیع بیش از هر زمان دیگری آزادی های مذهبی شان را بصورت آزادانه و بدون بیم و هراس از جور نظام های خودکامه و مستبد برگزار کرده اند. همه ساله، مردم عادی، شخصیت های سیاسی، علما و مقامات دولتی با گرامیداشت این مراسم، صحنه ای از اتحاد، همدلی و احترام متقابل به باورها و اعتقادات همدیگر را به نمایش می گذارند.

در این ضمن پیروان مذهب اهل سنت نیز با شرکت در این مراسم و همچنان با برگزاری مراسم عبادی خاص در مساجد، سالروز شهادت نواده پیامبر بزرگوار اسلام را گرامی داشته اند. بدون تردید این روحیه درک مشترک و همپذیری متقابل در میان مذاهب موجود در کشور، نوید بخش آینده خوبی در رابطه با بوجود آمدن وحدت ملی به معنای واقعی کلمه می باشد. محرم و عاشورا، خود می تواند فرصتی برای جلوگیری از بروز شکاف های فرقه ای و تقویت فضای تساهل و همپذیری مذهبی در کشور باشد. رویکرد درست و خردمندانه مقامات، سیاستمداران و علمای دینی نه تنها همه عوامل ایجاد شکاف و تفرقه مذهبی را بیشتر به انزوا خواهد کشاند، بلکه به تدریج فرهنگ مدارا و همپذیری مذهبی را در میان مردم نهادینه می سازد.

مسلما علل و عوامل چنین فضایی در جامعه افغانستان، متعدد است؛ اما چند عامل در این راستا نقش اساسی دارد. شاید عمده ترین عامل این اتحاد و همدلی، این وجه مشترک میان دو فرقه اهل سنت و اهل تشیع باشد: امام حسین، امام سوم شیعیان و نواده پیامبر همه مسلمانان. امام حسین به عنوان نواده پیامبر و فرزند علی و فاطمه، عمده ترین عامل وحدت بخش به شمار می رود و پیروان هر دو مذهب در کشور وی را تقدیس می نمایند. عامل دیگری که در ایجاد فضای همپذیری میان مذاهب کشور نقش مهمی داشته است، تدبیر و درایت سردمداران شخصیت های سیاسی و مذهبی در کشور بوده است. دولتمردان، شخصیت های سیاسی و علما در جریان سالهای اخیر نقش برجسته ای در این مورد ایفا کرده اند.

این رویکرد سیاستمداران و علمای مذهبی هر دو مذهب اهل تسنن و اهل تشیع در کشور، بیانگر رویکرد خردمندانه و روند سازنده ای است که در رابطه با نزدیک ساختن پیروان مذاهب مختلف در کشور در پیش گرفته شده است و می تواند نقش مهمی را در ملت سازی و ایجاد وحدت ملی در کشور بازی نماید. عامل سومی هم بیزاری و خستگی ملت افغانستان از شکاف، تفرقه و پراکندگی است. بدون تردید مردم افغانستان از هر فرقه و از هر ملیتی به خوبی طعم تلخ تفرقه، اختلاف و نفاق را چشیده اند و به خوبی می دانند که رویکردی که کشور را بسوی وحدت و همدلی سوق دهد، چقدر برای آینده کشور حیاتی و سرنوشت ساز است.

امسال اما روز عاشورا در حالی نزدیک می شود که نگرانی های امنیتی همچنان برجسته است و این نگرانی اخیرا در نشست مشترک شورای علمای شیعه با رییس جمهور بازتاب داشت. رییس جمهوری در این نشست از علمای شیعه خواست تا بیشتر مراقب باشند و همچنان علمایی که در این نشست شرکت کرده بودند به اتفاق رییس جمهور کرزی بر ضرورت تدابیر بیشتر امنیتی تاکید کردند. بدون تردید، رویدادهای ناگوار امنیتی در عاشورای سال گذشته، محرم و عاشورای امسال را تحت الشعاع قرار داده است. حملات تروریستی عاشورای سال گذشته، زنگ خطر وهشداری بود بر اینکه گروه های تروریستی افراط گرا تلاش می کنند از هر فرصتی برای برهم زدن تفاهم و تساهل مذهبی در افغانستان بهره ببرند.

این گروه ها که چهره وحشت آور و خشونت پیشه ای از اسلام ترسیم کرده اند، در صددند تا فضای همدلی و همپذیری پایداری در میان مذاهب موجود در افغانستان را برهم زده و آتش خشونت های فرقه ای را دامن بزنند. اما رویکرد تحولات بعد از آن و واکنش های مقامات دولت، سیاستمداران، علمای دینی، مردم و پیروان مذاهب اهل تشیع و تسنن به صورتی بود که حتی کوچکترین احتمال بروز شکاف ها و خشونت های فرقه ای در افغانستان برای همیشه رنگ باخت.

اما تهدیدهای امنیتی در ماه محرم و روز عاشورا کماکان نگران کننده است . این تهدیدهای بالقوه که عمدتا از سوی گروه های افراطگرا و با گرایش های سلفی در بیرون از مرزهای افغانستان ناشی می شود، می تواند هر نوع شرایط و وضعیت مطلوب از لحاظ درک و تفاهم مذهبی در کشور را با چالش مواجه سازد. برای اینکه جلو هر نوع رویداد ناگواری چون سال گذشته گرفته شود، درایت و تدبیر مقامات و نهادهای امنیتی از اهمیت به سزایی برخوردار است.

از سوی دیگر، علمای دینی و مردم و به ویژه عزاداران شیعه نیاز دارند تا شرایط و واقعیت های عینی و موجود در کشور را به خوبی درک کنند و بصورت مسئولانه برگزاری مراسم های عزاداری را سازمان دهی کنند تا هم امنیت این مراسم تامین شود و هم از هرج و مرج احتمالی و تبعات منفی دیگر در جریان ایام محرم جلوگیری شود.