آموزش و پرورش مناسب زیربنای اصلی توسعه و پیشرفت هر کشوری است زیرا توسعه و پیشرفت در صورتی ممکن است که نیروی انسانی لازم و مورد نیاز فراهم باشد و بدیهی است که در نبود نیروی انسانی کافی، توسعه تحقق نمی یابد. از این رو اهمیت آموزش و پرورش در تربیت و تجهیز نیروی انسانی مورد نیاز در فرایند توسعه را می توان به خوبی درک کرد.

برخلاف مارکس که معتقد بود اقتصاد و سرمایه زیربنای توسعه و رفاه جامعه است، بسیاری بر این باور اند که آموزش و فرهنگ نقش اساسی تر را در این زمنیه دارد و این بدین معنا است که سرمایه ها و منابع مالی در صورتی می تواند نقش خود را به خوبی ایفا نماید که در خدمت فرهنگ و توسعه علم و فناوری قرار بگیرد. بنا براین تا زمانیکه اندیشه انسانی در مسیر رشد و تعالی انسانی قرار نگیرد سرمایه و منابع مالی نمی تواند بسترهای توسعه و رفاه را فراهم نماید.

اما پرسش اساسی این است که چگونه می توان نظام آموزش و پرورشی را سامان داد که بتواند بهترین نیروهای انسانی مورد نیاز جامعه را تربیت نماید. مهمتر از همه اینکه در افغانستان نظام آموزش و پرورش از سطوح ابتدایی تا عالیه با چه چالشهای مواجه است؟ یافتن موانع و چالش های نظام آموزش کشور می تواند افغانستان را در مسیر بهتری از ثبات و توسعه قرار دهد. این درحالیست که رئیس جمهور کرزی در سخنرانی رادیویی اخیر خود گسترش بخش معارف و آموزش و پرورش را یکی از دست آورد های افغانستان عنوان کرده و می گوید: «با آنکه افغانستان در ده سال گذشته شاهد پیشرفت خوبی در بخش معارف بوده است و در حال حاضر میلیون ها کودک افغانستان مشغول به تحصیل در مکاتب کشور هستند.

اما هنوز هم بخش معارف نیاز به توجه بیشتری دارد». وی خواستاربهبود نظام آموزش کشور شده و از نهاد های آموزش خصوصی می خواهد تا زمینه آموزش معیاری را برای دانش آموزان و دانشجویان فراهم سازند.

آنچه که رئیس جمهور روی آن تاکید دارد مسائلی است که همه شهروندان کشور اهمیت آنرا درک می کنند اما مشکل این جا است که متاسفانه در عرصه عمل نهادهای آموزشی و مسئولین لنگ می زنند. بطور مثال رئیس جمهور خواهان گماشتن آموزگاران حرفه ای، صنف های درسی معیاری با تجهیزات مناسب درسی و نصاب آموزشی معیاری است. کرزی می گوید: نهاد های آموزشی خصوصی باید ارزش معنوی کار خود را بهبود دهند و به تعهداتی که به وزارت معارف و تحصیلات عالی سپرده اند عمل کنند.

اما عملا در دانشگاه های کشور بویژه دانشگاه کابل بصورت آشکار از حضور اساتید حرفه ی و متخصص ممانعت صورت می گیرد. در این زمینه گروه های علمی که اعضای آنها مدارک تحصیلی کارشناسی و یا نهایتا فوق لیسانس را دارند از حضور اساتید با تجربه تر و با مدارک بالاتر در کادر علمی دانشگاه کابل وسایر دانشگاه های کشور ممانعت می کنند. خیلی عظیم از اساتیدی که در یک دهه گذشته در دانشگاه ها و موسسات خصوصی تدریس کرده اند همگی تا هنوز به رغم تلاشهای فراوان نتوانسته اند جذب دانشگاه های مانند کابل و دانشگاه های ولایات شوند.

این یعنی اینکه موانع جدی در مسیر جذب اساتید حرفه ای در مراکز علمی کشور به رغم تاکید رئیس جمهور وجود دارد. بایسته است رئیس جمهور شخصا در این زمینه اقدام کنند و موانع حضور اساتید با تجربه تر و توانا تر را بدون در نظر داشت مسائل قومی و زبانی در دانشگاه ها و مراکز علمی کشور فراهم نماید تا از این طریق شاهد رشد و پویایی بیشتر آموزش و پرورش کشور باشیم.

از مشکلات جدی دیگری که آموزش و پروش کشور بویژه آموزش عالی کشور با آن مواجه است و این مشکل می تواند تهدید جدی علیه نظام آموزش کشور باشد تجاری شدن آموزش و پرورش در کشور است. در ده سال اخیر در کنار مکاتب و مراکز تحصیلات عالی دولتی و نیمه دولتی، صد ها مکتب و نهاد های آموزش عالی و نیمه عالی خصوصی در کشور فعال شده اند که در آن ها محصلان زیادی با پرداخت پول مشغول به تحصیل هستند. با آنکه در بسیار موارد این مراکز آموزشی خصوصی موفق عمل کرده اند و لی بدلیل آنکه رویکردهای تجاری و در آمد زایی و اشتغال نیز در این حوزه وجود دارد مردم نگران آینده نظام آموزش خصوصی در کشور است.

البته رییس جمهور کرزی نیز در کنار آنکه از نهاد های آموزشی که برای آموزش جوانان کشور سرمایه گذاری می کنند قدردانی می کند، از این نهاد ها می خواهد تا ارزش های معنوی کارشان را بر جنبه های تجارتی آن برتر بدانند. اما مهم این است که رئیس جمهور و مسئولین امر باید طرح های عملی را برای از بین بردن این مشکلات روی دست بگیرند.

از مشکلات دیگری که آموزش و پرورش کشور از آن رنج می برد کمبود امکانات و فرصتهای تحصیلی برای دانش محصلان است. متاسفانه نبود فرصت ها و امکانات کافی تحصیلی برای جوانان و برخی بی مهری ها و تبعیض های آشکار و نهان علیه برخی از دانش اموزان باعث شده است که در کشور شاهد حوادث تلخ و دردناک از این دست باشیم. چنانچه سال گذشته برخی دانش آموزان در ولایت غزنی خود را بدلیل بی مهری ها و نبود امکانات لازم آموزشی حلق آویز کردند.

علاقمندی نسل جوان امروز به تحصیل به اندازه ای است که جوانان امروز با تمامی مشکلات و سختی های موجود عاشقانه مشتاق تحصیل اند این مسئله رسالت و مسئولیت مقامات و مسئولین کشور را چندین برابر افزایش می دهد. مقامات مسئول باید بیش از گذشته برای تامین فرصتهای کافی برای آموزش و پرورش نسل جوان امروز همت نمایند تا شاهد تکرار حوادث تلخ و دردناک نباشیم. کمبود امکانات و فضاهای آموزشی در کشور درحالیست که مقامات و مسئولین امر نیز کاملا واقف اند اما در طول این سالها اقدامات لازم در این زمینه صورت نگرفته است.

یکی از مهمترین چالش های فراروی بهبود کیفیت نظام آموزش عالی کشور نحوه توزیع بورسیه های دانشجویی است. در توزیع بورسیه های دانشگاه های خارج از کشور بجای آنکه لیاقت ها وشایستگی های دانش آموز ملاک باشد و در یک رقابت آزاد در سطح کشور بهترین ها انتخاب شوند ، سهیمه منطقه ای دخالت داده می شود و با تقسیم بندی ها بر اساس منطقه و زون، کسانی به بورسیه ها دست پیدا می کنند که لزوما شایستگی و لیاقات لازم در این زمینه را ندارند. مقامات بدون در نظر داشت این مسائل برای بورس های تحصیلی افغانستان را به چهار یا پنج زون تقسیم بندی کرده اند، بر اساس فیصدی مشمولین کانکور در ولایات و زون های مختلف داوطلبان بورس ها را اخذ می کنند. بر این اساس آنکه شایسته تر و سزاوار تر اند برای دریافت بورس از آن محروم می شوند.

بایسته آن است که در اخذ بورسیه ها نباید سهمیه بندی ولایتی و منطقه ی در نظر باشد بلکه کسانی که شایستگی بیشتر دارند بدون در نظر داشت مسائل منطقه ی و .. از بورسیه ها استفاده کنند.
در پایان باید گفت تنها مسأله افزایش شمار دانشجویان در دانشگاه‌ها مهم نیست، بلکه‌ کیفیت آموزش و از همه مهمتر ایجاد زمینه‌های کار برای دانشجویانی‌که از دانشگاه‌ها فارغ می‌شوند اهمیت بیشتری دارد.