دموکراسی در عمل به معنای مشارکت و رقابت سیاسی شماری از گروه ها و منافع سازمان یافته به منظور تصرف قدرت سیاسی و اداره کشور بر حسب سیاست ها و مواضع هر یک از آن گروه هاست، در آن صورت احزاب سیاسی و انتخابات کانون و هسته اصلی زندگی دموکراتیک را تشکیل می دهند. حزب مهمترین سازمان سیاسی در دموکراسی های معاصر است. به نظر بسیاری از صاحب نظران دموکراسی در نهایت چیزی جز رقابت جزبی نیست. انتخابات بدون رقابت احزاب معنی نداردi.

در نظام های دموکراتیک که حاکمیت به مردم واگذار شده است و اعمال حاکمیت امروزه از طریق غیر مستقیم یعنی انتخاب نماینده عملی می گردد. برای انتخاب نماینده نیازمند انتخابات می باشیم. با توجه به اینکه در دموکراسی ها برگذاری انتخابات برای اعمال حاکمیت مردم ضروری می نماید کارویژه های انتخابات چیست؟ اگر نظام سیاسی را به عنوان یک سیستم سیاسی در نظر بگیریم کارکرد انتخابات در این سیستم چه می باشد؟ برای فهم کارکرد ها و کارویژه های انتخابات در سیستم های سیاسی نیازمند فهم سیستم و نظریه سیستمی در حوزه سیاست می باشیم.

الگویی سیستمی از آنجا مهم است که تحلیل سیستمی دید کلی از هر سیستم ارائه کرده و ارتباط عناصر باهم، ارتباط سیستم با محیط و تاثیر محیط بر سیستم را مهم ارزیابی می کند. اهمیت دیگر تحلیل سیستمی در این است که الگویی تحلیل سیستمی، نظام سیاسی را به عنوان یک سیستم در نظر می گیرد. بنابراین مهم است که بدانیم اجزای مهم سیستم سیاسی کدام است و چه کارکرد های مهم و اساسی را انجام می دهد. هر سیستم سیاسی متشکل از سه بخش است که هر بخش عناصر خاص و کارکردی های خاصی دارد. بخش اول را روندهای آن تشکیل می دهد که این روندها شامل دو بخش تقاضاها و حمایت ها می باشد. تقاضا ها می تواند شامل آزادی، امنیت، آموزش و عدالت باشد. حمایت ها دارای سه بخش اساسی است که مهمترین حمایت، پشتیبانی از نظام سیاسی است. نظام سیاسی که فاقد حمایت از جامعه سیاسی است از دوام و ثبات برخوردار نخواهد بود. نوع دوم از حمایت،پشتیبانی از رژیم سیاسی است؛ جوامعی که حمایت رژیم سیاسی را نداشته باشد ممکن است با بی ثباتی منجر شود و نوع سوم حمایت؛ پشتیبانی از مقامات حکومتی است این نوع حمایت پایین ترین سطح حمایت است از دست دادن این حمایت نیز ممکن منجر به بی نظمی و هرج و مرج شود.

بخش دوم سیستم ها سیاست گذاری و تصمیم گیری می باشد: هر سیستم را فرآیند سیاستگذاری و تصمیم گیری آن تشکیل می دهد. سیستم ها در پاسخ به تقاضاها و حمایت ها، تصمیم گیری و سیاستگذاری های معینی را انجام می دهد واین امر در سیستم های متفاوت به صورت گوناگون انجام می شود. در سیستم های پادشاهی و سلطنتی توسط افراد انجام می شود در حالی که در نظام های توتالیتر توسط حزب صورت می گیرد. در نظام های دموکراتیک اما ساختارهای تخصصی، سیاستگذاری ها و تصمیم گیری ها به صورت تخصصی انجام می دهد.

بخش سوم هر سیستم سیاسی را بازخورد آن تشکیل می دهد. بازخورد بازتاب سیاستگذاری های سیستم سیاسی در محیط است که از دوبخش مثبت و منفی تشکیل می گردد. بازخورد مثبت موجب افزایش حمایت ها می گردد و بازخورد منفی کاستی های سیستم را منعکس می سازد. سیستم برای حفظ خود نیازمند هر دو نوع بازخورد می باشد اما بازخورد منفی اهمیت ویژه ای دارد. زیرا باخورد منفی باعث می شود که سیستم دست به خود ترمیمی بزند.

حال سوال این است که سیستم از چه مجراها و کانال های تقاضا ها، حمایت ها و واکنش های مردم را دریافت می کند. آگاهی سیستم نسبت به تقاضا ها و واکنش ها باعث می شود که سیستم به خود ترمیمی دست بزند و اگر مجراهای بیان تقاضا ها، حمایت و واکنش ها وجود نداشته باشد کارکرد سیستم مختل شده و در نهایت سیستم از هم می پاشد. مجراهای سیستم نهادهای مختلف جامعه مدنی، حقوق بشر، نهاد های مختلف دولتی مانند پارلمان، شورا های ولایتی و ولسوالی، رسانه ها و در نهایت انتخابات ها می باشد. مجراهای بیان تقاضا ها، حمایت ها و واکنش ها ممکن در محیط سیستم و یا در درون سیستم قرار داشته باشد.

مهم است که بدانیم سیستم های سیاسی از سیستم های باز می باشد که همیشه با محیط خود در تعامل بوده و بقایش وابسته در تعامل با محیط است. تعامل با محیط از طریق کانال ها و مجرا های صورت می گیرد که این کانال ها در حقیقت تقاضا ها، حمایت ها و واکنش های مردم را به سیستم می رساند.

نقش انتخابات در سیستم های سیاسی در این است که انتخابات مجرای جهت بیان تقاضا ها و خواست های اساسی مردم است. مردم اگر نمی تواند از مجراهای دیگر چون پارلمان، شوراهای ولایتی، شوراهای ولسوالی و یا هم رسانه ها تغییرات اساسی و تحقق تقاضا ها و خواست های نماید انتخابات مجرای است که می تواند با انتخاب شایسته ترین فرد و گروه تغییرات مهم و اساسی در سیستم سیاسی بیاورد. وجود انتخابات باعث می شود که افراد و گروه ها بیش از همه به مردم توجه نماید زیرا نخبگان داخل سیستم سیاسی نیازمند حفظ قدرت خود بوده و همچنین نیازمند است به قدرت و اعمال خود از طریق آراء مردم مشروعیت ببخشد. به همین خاطر هم مردم می تواند به تقاضا ها و خواست های خود برسد و هم نخبگان سیاسی مشروعیت بدست می آورد.

کارکرد دیگر و مهم انتخابات همچنان که در مقاله گذشته همین روزنامه بیان شد جابجایی قدرت به شکل مسالمت آمیز می باشد. این مسئله باعث می شود که عمر و حیات سیستم سیاسی به خطر مواجه نشود و هم باعث می شود که سیستم سیاسی و جامعه سیاسی به ثبات برسد. چون در نظام های دموکراتیک مشروعیت نظام سیاسی و حاکمیت از آن مردم است لذا انتخابات بهترین مکانیسم جهت مشروعیت بخشیدن به گروه و اعمال آن می باشد. گروه که قدرت را از طریق انتخابات بدست می آورد در حقیقت بالاترین مشروعیت را دارد و گروه های دیگر نمی تواند علیه گروه پیروز دست به اعتراضات خشونت آمیز بزند چون قدرت از یک مجرایی دموکراتیک و قبول شده صورت گرفته است.

مسئله اساسی در هر سیستم سیاسی مسئله خود ترمیمی می باشد. انتخابات مکانیسم است که زمینه گردش نخبگان را فراهم می کند. گردش نخبگان به نوعی بازسازی و ترمیم سیستم سیاسی نیز می باشد. گروه جدیدی که بجای گروه قبلی می آید و قدرت سیاسی را بدست می گیرد در حقیقت با یک سری تغییرات که به وجود می آورد و آراء و دیدگاه های مردم را می بیند دست به ترمیم سیستم سیاسی نیز می زندii.

انتخابات غیر از این ها کارکرد ها و کارویژه های مهم دیگر نیز دارد که این کارکرد ها نشانگر اهمیت مسئله انتخابات می باشد. بنابراین دولت و نهاد های مسئول باید تلاش نماید که مسئله انتخابات را جدی گرفته و کار های لازم جهت برگذاری یک انتخابات شفاف و عادلانه انجام دهد. بدون توجه جدی به مسئله انتخابات بدون شک نظام سیاسی ما دچار بحران خواهد شد و کارکرد های خود را از دست خواهد داد و در نهایت حیات نظام سیاسی به خطر مواجه خواهد شد.

i حسین بشیریه؛ آموزش دانش سیاسی؛ تهران؛ موسسه نگاه معاصر، 1381، ص 375
ii خیلی ها بر این باور است که افراد در درون سیستم سیاسی دارای اراده نمی باشد یعنی بر سیستم تاثیر گذار نیست اما در این مقاله تاکید بر تعامل سیستم با کارگذار دارد (تعامل ساختار و کارگذار).