ولایت هرات را به نسبت گذشته تاریخی_فرهنگی، شهر"باستانی" می‌خوانند؛ و به نسبت وضعیت جدید سیاسی_اقتصادی کشور، آن‌را یکی از مراکزعمده "تجاری" و"اقتصادی" کشور یاد می‌کنند. البته نمادهای موجود دراین شهر هم "باستانی" بودن و هم"تجاری و اقتصادی" بودن شهر هرات را تایید می‌کند.

وجود آثارهای باستانی و مراکز علمی و فرهنگی، آرامگاه مردان بزرگ عرفان و اندیشه و سیاست هم چون خواجه عبدالله انصاری و علی شیرنوایی و .... نشان از آن دارد که این خطه از گذشته‌ی بس درخشان و پربار برخوردار بوده و تا هنوزهم آن خط فرهنگی، اگرچه کمرنگ ادامه یافته است. در زمان کنونی نیز وضعیت عمومی شهرهرات نسبت به برخی از ولایات کشور رشدیافته تر به نظر می‌رسد.

با تغییرات جدید سیاسی و اقتصادی که طی چندسال اخیر در کشور رونما گردیده است، با وجود نابسامانی ها و آشفتگی‌های برخواشته از فساد اداری و حکومتداری بد، و میراث های شومی که از دوران بحران برجای مانده است، هرات نسبت به سایر ولایات از درخشش قابل قبولی برخوردار بوده است. رشد اقتصادی و صنعتی و تجاری در آن شهر از روند خوبی برخوردار بوده است، بگونه ای که بسیاری از آگاهان اقتصادی و سیاسی کشور، هرات را یکی از قطب های مهم اقتصادی کشور یاد می‌کنند. این ویژگی را می توان از وضع ظاهری شهر هرات نیز بخوبی دریافت.

بنابر این شهری با داشتن چنین ویژگی‌ها و خصایصی انتظارات و توقعات بسیار متفاوت و مطلوبتری نسبت به سایر ولایت ها مورد انتظار است. اگر از هرات و هراتی ها انتظار می‌رفت که در عرصه مدنی شدن جامعه و حاکمیت قانون و روحیه هم پذیری وبرخورداری از نیروی انعطاف پذیری و بالندگی نسبت به سایر مناطق کشور پیشروتر باشند، هرگز انتظاری دور از واقع دانسته نمی شود. اما شگفتا که در زیر این پوست زیبا و آرایش شده شهر هرات و مردمان آن، انباشته‌ها و فسیل‌هایی جای گرفته است که هرگز تصور آن در ذهن خطور نمی نمود. به تعبیر دیگر آنچه از ویژگی‌های فرهنگی و باستانی و نیز تغییرات اقتصادی و تجاری کنونی درباره این شهر بیان گردید در واقع ظاهر و پوسته شهر هرات می‌باشد که با زیرپوست آن کاملا متفاوت و حتا در مرز تضاد و تقابل قرار دارد.

آنچه در زیر پوست شهر هرات میگذرد بسیار درشت تر و خشن تر از آن است که تصور نمود. ویژگی باستانی آن خطه اکنون بدل به "فسیل" و "سنگ‌واره" گردیده است. فسیل و سنگ‌واره ای که انعطاف و بالندگی خود را در پهنه سنگستان و در زیر تابش سوزنده قشرگرایی و بازی‌های سیاسی و معامله‌های مافیایی کاملا از دست داده است. همینطور ویژگی تجاری و اقتصادی بودن این شهر همانند ساختمان زیبا و مرتفعی به نظر می‌رسد که بنیاد آن سست و چهارچوبه آن نیز در برابر تکانه‌ها و فشارهای بیرونی سخت لرزان می‌باشد.

آنچه از صنعت و تجارت در این شهریاد می‌شود با همه زرق و برق خیره کننده آن، فقط توانسته است که تاکنون خود را حتا با قیمت تاوان‌های سنگین از سقوط مطلق حفظ کند. بطور نمونه نبودن برق مناسب و محروم بودن شهروندان آن از حداقل انرژی برق سبب گردیده است که چرخ اقتصادی این شهر پس از درخشش اولیه، روبه زوال نهد. در عرصه سیاسی و امنیتی، اینک شهرهرات نمادی که ناامنی و اضطراب گردیده است. اینکه ولایتی دارای چنان اهمیتی برای چند ماه قوماندان امنیه نداشته است، این واقعیت گویای همه نارسایی های امنیتی می‌باشد. چندی قبل کودکی از تاجران ولایت هرات ربوده شد و پس از چندی با گرفتن پولی هنگفت از نزد بستگانش، او را کشتند و جسد وی را تسلیم خانواده اش نمودند. شرح ماجرای ربوده شدن علی سینا حتما به اطلاع شهروندان رسیده است.

اما اندک مکثی بر این رویداد نشان میدهد که وضعیت امنیتی در این ولایت چقدر شکننده است. بدنبال این رویداد تکان دهنده شماری زیادی از مردم ولایت هرات در تجمع اعتراضی در برابر ساختمان این ولایت، خواهان اعدام علنی عاملان قتل این کودک هشت ساله شدند. در پی این رویداد و اوج‌گیری اعتراض‌های مردمی، رییس‌جمهور هم در واکنش به قتل علی سینا از دستگاه عدلی و قضایی کشور خواست تا مطابق قانون عاملان قتل این کودک را به اشد مجازات محکوم کند. همانطور که در سطور بالاتر اشاره گردید در پی افزایش افزایش شمار آدم ربایی، ناامنی و نفوذ گروه های مسلح غیر مسوول در برخی از مناطق ولایت هرات، برای چند ماه قوماندان امنیه نداشته است و قوماندان امنیه قبلی آن عبدالغفار سیدزاده، حدود دو ماه قبل به دلایل نامعلوم از وظیفه اش کنار رفته بود.

با وجود این‌که مردم از فعالیت و کارکردهای سید زاده اظهار رضایت می‌نمایند، اما مسئله ناامنی هم‌چنان آسایش را از مردم هرات ستانده است. با تقرر قوماندان جدید امنیه رحمت الله صافی، وی به مردم وعده سپرده است"بعد از تقررم به عنوان قوماندان امنیه ولایت هرات اگر تا سه ماه دیگر تغییرات اساسی در وضعیت این ولایت وارد نشد، از وظیفه ام اسعفا خواهم داد." آگاهان امور بدین باورند که سرانجام آقای صافی نیز بدون موفقیت قابل توجه مجبور خواهد شد در برابر ادامه ناامنی‌های هرات اظهار عجز نموده و راه کابل را در پیش گیرد.

در زمینه اداری و حکومت نیز، ولایت هرات با چالش‌های سخت و جدی روبرو می‌باشد. بطور نمونه می‌توان به این گزارش توجه نمود: انتخابات رییس و اعضای هیئت اداری شورای ولایتی این ولایت، برای بارچندم بی نتیجه پایان یافته است.گفته می‌شود که این انتخابات به دلیل اعتراضات شدید شماری از اعضای شورای ولایتی هرات بی نتیجه پایان یافته است.

معترضان، مسوولان محلی و نمایندگان کمیسیون مستقل انتخابات در ولایت هرات را به جانب داری از یک فرد مشخص متهم کرده اند. درسوی دیگر جدال و کشمکش میان والی آن ولایت و شهردار آن شهر یکی چالش برانگیز ترین موضوعات در هرات گردیده است. بنا به اظهارات والی هرات، وی برای پایان بخشیدن به این وضعیت ناگوار از رئیس جمهور و اداره ارگان های محلی خواسته است تا مستقیمآ در این مورد رسیدگی کنند.

بربنیاد گفته های والی هرات، اسنادی وجود دارد که شهردار هرات پروژه های انکشافی را به اقارب و نزدیکان خود قرار داد می کند. کم کاری، فساد گسترده اداری در شهرداری و نافرمانی از برنامه های مقام ولایت از دیگر اتهامات وارده بر ضد شهردار هرات خوانده شده است. در مقابل شهردارهرات با رد تمام اتهامات از سوی والی ، از اداره مستقل ارگان های محلی خواست تا به این معضل رسیدگی نماید. وی اعتراضات موجود بر ضد شهرداری را برنامه سازماندهی شده از سوی والی هرات خوانده است.وی می‌افزاید که اداره شهرداری از سوی والی تحریم شده و تمام اسناد پروژه ها در جریان کارهای اداری متوقف مانده است.

با ارائه کوتاه گزارش‌های نشر شده و رویدادهای اخیر ولایت هرات اینک باید پرسید براستی در زیر پوست این شهر تاریخی و باستانی یا تجاری و صنعتی چه میگذرد؟ چه کسانی مقدرات آن را رقم می زنند؟ وضعیت فرهنگی و اجتماعی آن به چه چیزی همانند است؟ آینده آن به کدامین سوی گمانه زده می‌شود؟ زمینه ها و زمانه‌های این وضعیت چیست و کیست؟ آیا جابجایی های مهره‌های اداری و امنیتی و....گرهی از مشکلات آن ولایت خواهد گشود؟ اگر پاسخ مثبت است چرا تاکنون این جابجایی‌ها به وضعیت هرات سامان نبخشیده است، بل شرایط را بدتر هم ساخته است.

واقعیت اینست که پاسخ گفتن به همه این پرسش‌ها از توان این نوشتار بیرون است؛ اما آنچه بصورت مختصر می‌توان به وضعیت زیرپوست شهر هرات اشاره داشت اینست که شهر هرات با همه شکوه تاریخی و فرهنگی و نیز رونق تجاری و اقتصادی، اینک در گروگان لمپن‌های سیاسی،اقتصادی و اما می‌باشد.

از جانب دیگر متاسفانه حکومت نیز در این باره کفایت و درایت لازم را ندارد تا چاره ای اساسی برای رفع بحران موجود در سراسر کشور، بخصوص ولایت هرات بکار بندد. اما در نهایت می‌توان گفت که مشکل هرات نیاز به اصلاح جامع اداره دارد و فقط با جابجایی مهره‌ها در دایره امنیت یا ولایت کاری از پیش برده نخواهد شد. مسئله هرات در یک تعامل جامع و عمومی سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی حل گردد. تا اجماع و هماهنگی کتله‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی وفرهنگی حضور و موجودیت خود را در ساختار های مختلف آن ولایت بروشنی ننگرند این ماجراها هم چنان ادامه خواهد یافت.