بیست و چهار حوت هر سال مصادف است با قیام خونین مردم هرات بر ضدرژیم مارکسیستی ترکی در ماه حوت 1357. با آنکه بیش از سه دهه از آن قیام حماسه آفرین میگذرد اما واقعیت آنست که هنوز یاد و خاطره آن حماسه ماندگار در ذهن مردم ما باقی مانده و در صفحه زرین کشور درج گردیده است.

درباره ریشه های قیام دیدگاه های مختلف وجود دارد. به هر روی ساده ترین ارزیابی که از قیام مردمی بیست و چهار حوت مردم هرات در سال 1357 می توان ارائه داد اینست که بعد از وقوع کودتای هفت ثور 1357 و به قدرت ‌رسیدن حزب دموکراتیک خلق، این حزب طرح‌ها و برنامه‌های اصلاحی خود را تحت عنوان فرامین انقلابی به یکباره و با شدت و حدت روی‌ دست گرفت. چنین روشی نه تنها برای وضعیت اجتماعی سیاسی آن‌ زمان جامعه قابل هضم نبود، بلکه بیشترین اصطکاک ها را با باورها و هنجارهای اعتقادی و اجتماعی جامعه پیدا نمود.

از لحاظ واقع نگری نیز اتخاذ چنین روشی به صواب نبود. این اقدام های شتاب زده و فارغ از واقع بینی اجتماعی عبارت بودند از: تصرف اراضی بوسیله حکومت انقلابی به عنوان اصلاحات ارضی، اجرای برنامه  سواد آموزی بصورت مختلط (زن و مرد). اعمال اجباری در پیاده ساختن این فرامین مردم را بیشتر نسبت به برنامه های حکومت وقت دچار بدبینی ساخته و زمینه را برای فعالیت مخالفین فراهم گردانید. یکی از اشتباهات تاریخی و استراتژیک حزب دموکراتیک خلق در هنگام کسب قدرت این بود که مغرورانه و دلگرم بودن به حمایت های همه جانبه  مسکو، از اهمیت رعایت باورها و اعتقادات جامعه افغانستان غافل ماند.

آنان با تصور و ایده ناهمگون و تاریک مبارزه با خرافات و باورهای ارتجاعی، تمامی باورها و اعتقادات جامعه را هدف قرار دادند. مقابله با باورها و اعتقادات جامعه در حالی صورت گرفت که خود نیز هیچ برداشت و تلقی روشنی از باورهای ایدئولوژیک خویش نداشتند. اگر آنان برداشت واقع بینانه و منطقی از باورهای ایدئولوژیک خویش می داشتند قطعا چنان گستاخانه باورها و اعتقادات جامعه را مورد بی احترامی قرار نمی دادند.

در این راستا از بازگو نمودن این واقعیت نیز نمی توان خود داری ورزید که فعالیت نیروهای سیاسی که دارای گرایش های متفاوت سیاسی اسلامی و چپ گرایانه بودند و نیز تلاش های ملاکین و زمینداران بزرگ بر علیه رژیم وقت در تهییج احساسات مردم و شعله ور ساختن انگیزه های قیام بی اثر نبود. هم چنین علاوه بر بی تفاوتی حکومت نسبت به جریحه دارشدن احساسات و باورهای جامعه، اتخاذ روش های خشونت بار و سرکوبگرانه نیز موجب گردید که مردم هرات در غیرمردمی بودن و نامشروع بودن رژیم بخود تردید روا ندارند.

رژیم ترکی از آغاز به قدرت رسیدن تا هنگام قیام تعداد بی شماری از چهره های فرهنگی، علمی ، دینی ، سیاسی را به بهانه ها و گزارش های واهی و غیرواقعی دستگیر و حتا اعدام نمود. دستگیری و اعدام چهره ها و شخصیت های شناخته شده شرایط را بیش از پیش متشنج ساخت. مسئله تضادهای بین المللی و ظهور جنبش های آزادی بخش، خصوصا با گرایش های اسلامی در کشورهای اسلامی عامل تازه دیگری بود که فضای سیاسی و اجتماعی کشور را آماده قیام و مبارزه ساخت.

عملکردهای نابخردانه حکومت خلقی به این وضعیت بیش از پیش کمک نمود. از آنجای که حکومت بر سراقتدار در کابل، یک رژیمی با ماهیت کمونیستی و مغایر با باورهای جامعه بود، دیگر اینکه این رژیم وابستگی مطلق به مسکو بعنوان قبلگاه کمونیست های جهان داشت؛ از جانب دیگر تقابل شدید میان بلوک غرب بخصوص پس از ناکامی امریکا در جنگ ویتنام در جریان بود، کشورهای اسلامی و جریان های نوظهوراسلامی نیز در جبهه مقابل بلوک کمونیستی قرار داشتند، مجموعه این عوامل سبب گردید که بستر قیام و مبارزه بر علیه حکومت وابسته به مسکو در کابل تشدید یابد.

مجموعه این عوامل و زمینه ها سبب گردید که مردم ابتدا در مناطق روستایی و ولسوالی ها گردآمده و با تجمع های اعتراض آمیز در نهایت این اعتراض ها به مرکز ولایت هرات کشیده شد. کشتار وحشیانه مردم بوسیله نیروهای دولتی در روز قیام و در مدت زمانی که شهر هرات تحت تصرف مردم قرار داشت، سبب گردید که شعله های این قیام بیشتر اوج گیرد. قیام شکوهمند مردم هرات با اینکه از حضور گسترده مردم برخوردار بود ، ولی همانند بسیاری از قیام های خود جوش و مردمی فاقد سازماندهی و نظم لازم بود.

به همین دلیل با وجود قربانیان بی شمار و موفقیت های اولیه، بزودی با قتل و کشتارهای وحشیانه سرکوب گردید. فقط تعداد معدودی از نیروها توانستند بعدها در گروه های جهادی قرار گیرند. با اینکه قیام بیست و چهار حوت هرات به شدت سرکوب شد و حکومت وقت، آن را برای خود یک دست آورد مهم و عمده تلقی نمود، ولی واقعیت غیر از این بود. زیرا این حرکت زمینه ‌ساز حرکت‌های مردمی زیادی در گوشه و کنار کشور گردید. حماسه ‌ای که مردم در هرات در این روز از خود بروز دادند برای همه زمان‌ ها و تاریخ کشور ماندگار خواهد ماند.

حوادث و رویدادهای مربوط به قیام بیست و چهارم حوت هرات، از آغاز تا فرجام و حتی تا مدت ها پس از آن روایتی است که می توان برای همیشه در صفحه تاریخ کشور آن را ماندگار دانست و آموزه های بلندی را در راستای حمیت ملی و دفاع از وطن و پای بندی به ارزش های جامعه آموخت.

اینک که سی و چهار سال از حماسه ماندگار24حوت هرات میگذرد، هنوز آرمان ها و آرزوهای بلند مبارزین راه عزت و سربلندی کشور، فریادهای رسای شهدای راه آزادی از کران تا کران میهن طنین انداز است. با همه ناکامی ها و نامردمی های که طی سال های بحران نسبت به مبارزه برحق مردم ما و جهاد عزت آفرین شان صورت گرفت، ولی به صراحت می توان گفت که حماسه های ملی می تواند در ترسیم راه آینده کشور آموزه های بزرگی را فراراه ما قرار دهد.

استقرار صلح و ثبات، ترقی و سربلندی کشور، حاکمیت قانون و احترام به حقوق شهروندان بر اساس عدالت و آزادی از بلندترین آموزه ها و سرخط های زرین حماسه ملی بیست و چهارم حوت و همه قیام های ملی می باشد. نظام سیاسی و جامعه ما برای ترسیم راه آینده خود اکنون بیش از هر زمان دیگر به چنان آموزه ها و سرخط های زرین نیازمند می باشد. با توجه به تجاربی که بدست آورده ایم، روزگاران و سرنوشتی که پشت سرنهاده ایم، بهترین تجلیل و گرامیداشت از حماسه آفرینان بیست و چهارم حوت اینست که بجای برگزاری محافل رسمی خشک و بی روح، یا خود ستایی ها و خودنمایی های دروغین، یا توسل به تحریف تاریخ و محتوای قیام، لحظه ای اندیشیده و دریابیم که این قیام بزرگ چه آموزه هایی را در اختیار ما قرار میدهد؟

چه عواملی سبب گردید که مردم ما یکباره بدون درنظر داشت تمایزات و تفاوت های موجود در یک سنگر و درکنارهم بر علیه رژیم وقت به پا خیزند؟ آیا آن انگیزه ها و روحیه ها در شرایط کنونی هم می توانند ممد و تقویت کننده روحیه ملی باشد؟ چه عوامل و زمینه هایی سبب گردید که صفوف مردم اینگونه پراکنده گردد؟ چرا امروز ملاک ها و معیارهای مطرح در جامعه ما غیر آن چیزی است که شهدای قیام بیست و چهارم حوت خود را قربانی آن ساختند؟

چهره ها و نیروهایی که امروز بر اریکه قدرت تکیه زده اند تا چه اندازه تلاش ورزیده اند که آرمان های قیام را پاس دارند؟ هرچند که طی سال های اخیر گام های بس تازه و مهم درراه اعتلا و رونق کشور برداشته شده است؛ اما ناگفته نباید گذاشت که تهدیدها و نگرانی هایی بس جدی و خطرناکی هنوز هم وجود دارد که مبادا افغانستان را مجددا به قهقرای استبداد و خودکامگی ، عقب ماندگی و تبعیض، فراموشی ارزش ها و باورهای مردم گرایانه و آزادی خواهانه که مردم ما بخاطر آن از خطرها و قربانی ها استقبال نمودند دوباره در چهره فریبنده تر سربلند ننماید!!!