ترجمه: عبد الاحد بهرامی

چه کسی قدرت را در اسلام آباد بدست خواهد گرفت؟

امروز، مردم پاکستان در حال رفتن به سوی اتخاذ تصمیم مهم سیاسی در مورد رهبری آن کشور برای پنج سال آینده اند. به نظر می رسد، انتخابات امروز در پاکستان یکی از جالب ترین انتخابات در تاریخ معاصر این کشور به ویژه پس از دو دوره طولانی حکومت ارتش (دوره حکومت جنرال ضیاء الحق، 1977 - 1988 و جنرال پرویز مشرف از 1999 - 2008) باشد. این انتخابات برای گزینش نمایندگان چهاردهمین دوره شورای ملی و پارلمان های ایالتی این کشور برگزار می شود. مردم پاکستان برای تعیین سرنوشت 372 کرسی مجلس نمایندگان در شورای ملی و 728 کرسی چهار مجمع ایالتی رای می دهند. در این انتخابات، غیر قابل پیش بینی بودن نتیجه آن، مهم ترین چیزی است که باعث می شود سناریوی سیاسی جاری در پاکستان بیش از پیش قابل توجه باشد. در دوره های قبلی انتخابات سراسری پاکستان، ارزیابی پیشاپیش نتایج انتخابات،آسانتر بود، زیرا در انتخابات گذشته رقابت عمدتاً در میان جناح چپ‌گرا به رهبری "حزب مردم پاکستان" و جناح راست‌گرا به رهبری "مسلم لیگ پاکستان" صورت می گرفت؛ اما این انتخابات با ورود تحریک انصاف پاکستان (جنبش برای عدالت) به عنوان سومین جریان عمده سیاسی به رهبری عمران خان، بازیکن سابق کریکت، با جذبه تر شده است. هفده سال پیش در سال 1996، هنگامی که عمران خان به تاسیس حزب خود اقدام کرد، کسی فکر نمی کرد که روزی او تبدیل به یکی از حریفان جدی برای کسب مقام نخست وزیری پاکستان باشد.

اگرچه، این انتخابات هنوز مملو از ابهام است، اما سناریوی احتمالی بعد از انتخابات، ممکن است برای یک شهروند عادی پاکستان برای به وجود آمدن تغییر خوشبینانه نباشد؛ تغییری که می تواند نقش تعیین کننده در بازگرداندن ثبات سیاسی و اقتصادی کشور داشته باشد.

بازیکنان مهم:

حزب مردم پاکستان: در تاریخ معاصر پاکستان، یک زمانی تصور می شد، تنها حزب سیاسی که دارای جریان سیاسی واقعی با پایگاه و نفوذ اجتماعی می باشد، "حزب مردم پاکستان" است. این حزب، یگانه حزب عمده و فعال در سراسر پاکستان بود. "حزب مردم" در سال 1967 توسط رهبر کاریزماتیک آن ذوالفقار علی بوتو پایه گذاری شد. این حزب که بر مبنای سکولاریزم و سوسیال دموکراسی استوار بود، برای چندین دهه بر قلب و ذهن میلیون ها پاکستانی حکومت می کرد. حزب مردم پاکستان، چهار بار قدرت را در این کشور در دست داشت و هنوز یکی از احزاب مهم در پاکستان می باشد.

ممکن است این درست باشد که حزب حاکم مردم پاکستان نتوانست آنطوری که مردم انتظار داشتند، عمل کنند؛ اما حکومت در چنین دوره بحرانی که پاکستان با آن درگیر بود، کار آسانی نبود. تروریزم در حال رشد، بحران انرژی، رکود اقتصادی، فساد گسترده و ضعف حاکمیت از عوامل اصلی بودند که به طور جدی در افت عملکرد و دستاورد این حزب نقش داشتند.

پس از مرگ بی نظیر بوتو در یک حمله انتحاری در 27 دسمبر 2008، حزب متحمل ضایعه غیر قابل جبرانی گردید، اما همسر بوتو، آصف علی زرداری و رئیس جمهور کنونی پاکستان، تا حدودی توانست در حفظ اتحاد حزب موفقانه عمل کند و در میان موج احساسات عمومی در این کشور که به نشانه تعهد به بی نظیر بوتو، به این حزب رای دادند، قدرت را به دست آورد. در انتخابات سراسری قبلی پاکستان در سال 2008، حزب مردم پاکستان توانست 125 کرسی از جمله کرسی های اختصاص یافته به زنان، اقلیت ها و هفت نامزد مستقل را کسب کنند. این حزب هنوزهم پشتیبانی توده مردمی در سراسر پاکستان بر محوریت ایالت سند را با خود دارد. سند ایالتی است که در آن حزب مردم از قدرت و نفوذ گسترده برخوردار است و تا کنون هیچ حزب سیاسی نتوانسته در این ایالت با حزب مردم رقابت کند. ایالت سند دارای 75 کرسی در مجلس نمایندگان پارلمان فدرال پاکستان است.

به رغم کمبود تعداد کرسی لازم برای احراز اکثریت در پارلمان، حزب مردم پاکستان توانست با موفقیت دوره قانونی حاکمیت خود را با کمک شرکای ائتلافی خود به پایان برساند.

حزب مسلم لیگ پاکستان (شاخه نواز شریف) – با آنکه این حزب مدعی تداوم حزب مسلم لیگ تحت رهبری محمد علی جناح است که مسلمانان شبه قاره هند را برای ایجاد پاکستان، به عنوان یک کشور جداگانه برای مسلمانان هند، رهبری کرد؛ اما با توجه به وجود احزاب متعددی به این نام، تایید این ادعا اندکی دشوار است.

در واقع، این حزب توسط فدا محمد خان، یک فعال کهنه کار آزادی پاکستان تاسیس شد که بعدا به مدت سه سال در زمان حکومت نظامی جنرال ضیاءالحق (1985 - 1988) به عنوان والی ایالت شمال غربی آن وقت موسوم به ایالت سرحد (خیبر پختونخوای فعلی) خدمت کرد. پس از بازنشستگی فدامحمد خان از سیاست، نواز شریف که دبیر کل حزب بود، رئیس حزب شد.

نواز شریف تا سال 1997 به عنوان سیاستمدار حامی حکومت نظامی وقت شناخته می شد. در انتخابات عمومی که در ماه فبروری سال 1997 برگزار شد، این حزب با اکثریت دو سوم، پیروزی چشمگیری را به دست آورد که در تاریخ پاکستان بی سابقه بود. پس از این پیروزی تاریخی، نواز شریف از نظامیان فاصله گرفت و سعی کرد به عنوان یک سیاستمدار در سطح ملی تبارز کند. برای به دست آوردن چنین جایگاهی، وی ناگزیر به پرداخت بهای گزافی شد که در نتیجه پس از ساقط شدن از قدرت، از سوی جنرال پرویز مشرف به زندان رفت و بعد از آن به دنبال توافق با مشرف به تبعید خودخواسته به عربستان سعودی رفت که برای حدود یک دهه در آنجا بود.

گزارش هایی وجود دارد مبنی بر اینکه نواز شریف در اواسط دهه هشتاد میلادی با اسامه بن لادن، رهبر شبکه القاعده روابط نزدیک برقرار کرده و برای مدت کوتاهی رابط میان سازمان اطلاعاتی امریکا، سی آی ای، و اسامه بن لادن بوده است. قاضی حسین احمد، رهبر پیشین جماعت اسلام، در مصاحبه ای تایید کرده بود که نواز شریف در تلاش برای کسب اکثریت مطلق در انتخابات سراسری 1997 پاکستان، از اسامه بن لادن حمایت مالی دریافت کرده بود. شهباز شریف، برادر نواز شریف و حاکم سابق پنجاب، در دوران تصدی خود در این ایالت، بیش از 190 تن از تروریست های لشکر جنگوی و همچنان ملک اسحاق رهبر این گروه مرتبط با شبکه القاعده را از زندان آزاد کرده بود. بر اساس گزارش ها، ملک اسحاق بعد از آزادی، حملات بزرگ فرقه ای را در ایالت های بلوچستان و سند حمایت و سازماندهی کرد. در جریان کارزار اخیر انتخاباتی در پاکستان، طالبان و سایر گروه های تروریستی که علیه روند انتخابات دموکراتیک در پاکستان مبارزه می کنند، میان لیبرال ها و احزاب مذهبی معتدل تفاوت قایل نمی شدند و فقط حزب مسلم لیگ پاکستان (ن) از حملات آنها در امان بودند. حملاتی که در بلوچستان علیه حزب مسلم لیگ (ن) صورت گرفت، از سوی طالبان نه، بلکه از جانب گروه های جدایی طلب بود.

حزب مسلم لیگ پاکستان (ن)، در انتخابات سال 2008 میلادی، 92 کرسی را درپارلمان فدرال و همچنین اکثریت کرسی ها را در مجمع ایالتی پنجاب به دست آورد و از آن زمان تاکنون بر این ایالت حاکم بود. مقر این حزب ایالت پنجاب است که در مجموع 183 کرسی را در پارلمان فدرال دارد و این همواره یک مزیت عددی به نفع حزب مسلم لیگ پاکستان (ن) بوده است.

تحریک انصاف پاکستان - این حزب در جریان دو سال گذشته موج قابل توجهی را ایجاد کرده است. عمران خان، که زمانی قهرمان کریکت پاکستان بود و در سال 1992 جام قهرمانی را در جام جهانی کریکت کسب کرد، حزب تحریک انصاف پاکستان را در فبروری سال 1996 تاسیس کرد.

تا همین چند سال قبل، این حزب هیچگاهی به عنوان یک کارگزار قدرت در سیاست پاکستان در نظر گرفته نمی شد، اما در حال حاضر به یکی از قوی ترین احزاب پاکستان تبدیل شده که دو حزب عمده دیگر را به چالش گرفته است. تظاهرات وهمایش های توده ای بزرگ تحریک انصاف پاکستان در دو سال گذشته، گراف عمران خان را به عنوان یکی از رهبران ملی در حال تبارز، روند صعودی داد.

بسیاری بر این باورند که حزب تحریک انصاف پاکستان به رهبری عمران خان، پروژه  سیاسی تازه ارتش پاکستان است. این تحلیل بر اساس دو دلیل استوار است؛ اول فاصله گرفتن سیاستمداران طرفدار نظامیان از دیگر جریان های اصلی سیاسی و احزاب ملی و در نهایت شمولیت آن در تحریک انصاف و دوم اینکه نظامیان این کشور در حال حاضر با هیچ یک از دو حزب اصلی دیگر، که قبلا ذکر شد، میانه گرمی ندارد.

این حزب تا حال با شعارهای خود در مبارزه با فساد و ساختار جدید قدرت بر اساس فلسفه رفاه برای جامعه معتدل اسلامی، شمار قابل توجهی از جوانان پاکستان را به خود جذب کرده است.

احزاب دیگر:

جنبش متحد قومی – این حزب عمدتا در مناطق شهری ایالت سند دارای نفوذ است، اغلب نقش مهمی را در سیاست های ملی بازی کرده است. این حزب عمدتا از طبقه متوسط جمعیت شهری در شهرهای کراچی، که مرکز اقتصادی پاکستان به شمار می رود، و حیدرآباد نمایندگی می کند. جنبش متحد قومی، تحت رهبری کاریزماتیک الطاف حسین، که در حال حاضر یک شهروند بریتانیایی و مستقر در لندن است، سازمان یافته ترین حزب پاکستان به شمار می رود. این حزب تاکنون از حمایت زیادی در شهرهای کراچی و حیدرآباد برخوردار بوده است.

این حزب یک جریان سیاسی سکولار است که با موضع ضد طالبانی خود شهرت دارد و همواره تلاش داشته تا توجه مردم پاکستان را به خطر طالبانیزه شدن مناطق شهری به ویژه کراچی جلب کند. جنبش متحد قومی یکی از شرکای دولت ائتلافی تحت رهبری و نظارت جنرال پرویز مشرف بود و همچنین در دوره گزشته در تعامل نزدیک با حزب مردم پاکستان، در سند و اسلام آباد در قدرت سهیم بود. این حزب همچنین در تلاش بوده تا نفوذ خود را به سایر نقاط پاکستان گسترش دهد، اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند که جنبش متحد قومی ممکن است همچنان در پایگاه سنتی قدرت خود محدود بماند.

حزب ملی عوامی – این حزب تداوم جنبش تاریخی به نام "خدای خدمتگار" (خدمتگزاران خداوند) به رهبری خان عبدالغفار خان است که به باچا خان و گاندی سرحدی نیز معروف بود. این حزب از حمایت طبقه سکولار و ناسیونالیست های پشتون در ایالت خیبر پشتونخواه و تا حدودی بلوچستان برخوردار است. با آنکه این حزب در شهر کراچی نیز دارای نفوذ و پایگاه است، اما هیچگاهی در آنجا به عنوان یک حزب موثر در قدرت سیاسی محسوب نشده است.

حزب ملی عوامی فراز و فرودهای بسیاری را در تاریخ فعالیت خود تجربه کرده است. این حزب پس از یک دوره طولانی دوباره خود را به عنوان بزرگترین حزب ایالت خیبر پشتونخواه تبارز داد و در پنج سال گذشته در ائتلاف با حزب مردم پاکستان قدرت را در این ایالت در دست داشت.

جمیعت علمای اسلام عمده ترین حزب سیاسی درقطار احزاب مذهبی پاکستان به شمار می رود و پایگاه قدرت و نفوذ آن ایالت های خیبر پشتونخواه و بلوچستان محسوب می شود. مولانا فضل الرحمان سیاستمدار با تجربه ای است که جانشین پدرش مولانا مفتی محمود در رهبری حزب شد. جمیعت العلمای اسلام یک حزب طرفدار طالبان بوده و مولانا به عنوان پدر معنوی طالبان محسوب می شود که در افغانستان برای مدتی قدرت را در دست داشتند.

جماعت اسلامی یکی دیگر از احزاب مذهبی افراطی پاکستان است که شاخه محصلین فوق العاده سازمان یافته ای در دانشگاهای سراسر پاکستان دارد، اما بخت بد این حزب این بوده که نتوانسته نفوذ و قدرت عمده خود در میان محصلین را به یک بانک قابل اعتماد آرای انتخاباتی تبدیل کند.

علاوه بر احزاب فوق، احزاب کوچک تر دیگری نیز هستند که در مناطق تحت نفوذ خود به ویژه در ایالت بلوچستان فعالیت دارند، اما نقش آنها در سطح سیاست های ملی کمرنگ و نمادین می باشند.

گروه های تروریستی و انتخابات:

 شکی نیست که نهادهای امنیتی پاکستان در مبارزه با تهدید تروریزم درمانده و مستأصل به نظر می رسند. خیزش و فعالیت گروه های افراط گرا در وزیرستان شمالی، مرکز اصلی طالبان پاکستانی و افغان، سازمان های مذهبی افراطی ممنوعه و همچنین بسیاری دیگر از گروه های تروریستی بین المللی به طور جدی همه مسائل را در این کشور تحت الشعاع قرار داده است. اینکه مراجع ذیربط پاکستانی چگونه با این چالش مقابله می کنند، سؤال دیگری است، اما در حال حاضر این گروه ها با هدف قرار دادن احزاب میانه رو، تلاش می کنند حق و صلاحیت مردم در تصمیم گیری سیاسی را از مسیر منحرف سازند. تحریک طالبان پاکستان آشکارا اعلام کرده که اجازه نمی دهند احزاب میانه رو، مبارزات انتخاباتی خود را در انتخابات عمومی به پیش ببرند.

سه حزب اصلی سکولار و معتدل شامل حزب مردم پاکستان، حزب ملی عوامی و جنبش متحد قومی هدف نخست تحریک طالبان پاکستان بوده اند. هیچ یکی از این احزاب نتوانسته اند مبارزات انتخاباتی خود را به درستی اجرا کنند. این احزاب میانه رو، تحریک طالبان پاکستان را متهم می کنند که با احزاب راست گرا وارد معامله شده تا برای تسهیل مبارزات انتخاباتی آنها از حضور احزاب میانه رو در میان رای دهندگان جلوگیری کنند.

نتیجه گیری:

سناریوی جاری در پاکستان و بررسی های قبل از انتخابات، چشم انداز مثبتی از پارلمان آینده پاکستان ترسیم نمی کند. تصویر کنونی نشان دهنده شکل گرفتن پارلمانی به شدت دچار تفرقه و پراکنده پس از اعلام نتایج انتخابات امروز خواهد بود.

احتمالا حزب حاکم مردم پاکستان موقعیت قبلی خود را از دست بدهد، اما به عنوان یکی از احزاب اصلی و با حدود 50 تا 55 کرسی در مجلس سفلای پارلمان حضور خواهد داشت و در عین حال، احتمالا به عنوان یک حزب دارای اکثریت در مجلس سنا باقی می ماند. این حزب جایگاه خود را در سند با از دست دادن بعضی کرسی های خود حفظ خواهد کرد و احتمالا همچنان حکومت ایالتی را در سلطه خود خواهد داشت.

با آنکه عوامل مرئی و نامرئی بسیاری ممکن است در شکست دولت حزب مردم پاکستان نقش داشته باشند، اما هنوز هم بسیاری به جسارت ومدیریت سیاسی آقای زرداری رئیس جمهور پاکستان باور دارند؛ چه آنکه وی با موفقیت توانست تا با احزاب دیگر طوری کنار آید که همه به ساز او برقصند. گفته می شود که ممکن است زرداری از همین جایگاه و موقعیت بالقوه و اما آسیب دیده خود در صدد ایجاد ائتلاف گسترده تری برآید که در آن تنها نخست وزیر از حزب مردم و بقیه اعضای کابینه از احزاب دیگر باشند، در صورتی که نیروهای نامرئی جلو او را سد نسازند و او را از انجام این کار باز ندارند.

بررسی های قبل از انتخابات در پاکستان و در خارج از این کشور، حزب مسلم لیگ پاکستان (ن) را به عنوان قوی ترین حزب در انتخابات نشان می دهد که به این ترتیب بزرگترین حزب در پارلمان آینده پاکستان خواهد بود. این حزب از حمایت گسترده در ایالت پنجاب برخوردار است؛ ایالتی که بساط اصلی سیاست پاکستان به شمار می رود. اما هیچ کسی بر این باور نیست که این حزب بتواند اکثریت مطلق را کسب کند؛ زیرا با تمام قدرت و نفوذ این حزب، به دست آوردن بیش از 80 کرسی برای آن بسیار دشوار خواهد بود و همچنین کسی شک ندارد که این حزب حکومت ایالتی پنجاب را از دست نمی دهد.

بدون هیچ شبهه ای تحریک انصاف پاکستان یکی دیگر از نیروی عمده در پارلمان بعدی پاکستان خواهد بود، اما هنوز هم پیروزی چشمگیر در انتخابات، برای عمران خان یک رویای دور است. اگر این حزب حدود 40 تا 45 کرسی را در پارلمان پاکستان به دست آورد تحریک انصاف می تواند به عنوان یک نیروی سوم در حال ظهور، تغییر جدیدی در سیاست پاکستان باشد. تحلیلگران همچنین به این باورند که اگر مشارکت سنتی 45 درصدی رای دهندگان پاکستانی به 55 تا 60 درصد افزایش یابد، تنها تحریک انصاف پاکستان منفعت عمده را از این وضعیت خواهد برد و ممکن است بصورت قابل ملاحظه ای بدرخشد. با آنکه بسیاری پیش بینی می کنند که حزب تحریک انصاف احتمالا بخش قابل ملاحظه آرای حزب مسلم لیگ (ن) را از آن خود کند؛ چیزی که برای نواز شریف بسیار نگران کننده است، اما واقعیت اینست که حزب عمران خان فقط تهدیدی در برابر مسلم لیگ پاکستان (ن) نخواهد بود بلکه  حزب مردم پاکستان نیز به همان اندازه، به ویژه در پنجاب مرکزی و شمالی آسیب خواهد دید. در پنجاب جنوبی هنوز هم حزب مردم و حزب مسلم لیگ پاکستان (ن) به عنوان حریفان اصلی در برابر هم خواهند بود.

به نظر می رسد جنبش متحد قومی هنوز هم موقعیت خود را در ایالت سند حفظ کرده است و احتمالا وضعیت آن در پارلمان آینده تغییری نخواهد کرد. در پارلمان قبلی این حزب چهارمین حزب عمده در پارلمان فدرال پاکستان بود. با حذف حزب مسلم لیگ (شاخه قاید اعظم) و تبارز تحریک انصاف، این حزب احتمالا در همان موقعیت سابق خود خواهد بود.

حزب ملی عوامی ممکن است به طور قابل ملاحظه ای در خیبر-پشتونخواه متحمل شکست شود، و احتمالاً حزب تحریک انصاف، جمیعت العلمای اسلام و مسلم لیگ پاکستان (ن) آرای حزب مردم پاکستان و حزب ملی عوامی را کاهش خواهند داد. هر دو حزب جمیعت العلمای اسلام و ملی عوامی احتمالا نخواهند توانست بیش از 15 کرسی را به خود اختصاص دهند.

پیامدهای انتخابات پاکستان برای افغانستان

اگر احزاب جناح راست موفق به تشکیل دولت آینده پاکستان شوند، این خبر خوبی برای افغانستان نخواهد بود. در صورتی که نواز شریف نخست وزیر بعدی پاکستان شود، احتمالا موجی از تروریزم سر بر خواهد آورد و بیشتر به افغانستان سرازیر خواهند شد؛ زیرا بخش هایی از طالبان اکنون بیش از پیش غیر قابل کنترل اند و سیاست های خود را به پیش می برند. حزب مسلم لیگ پاکستان (ن) از احزابی بود که کارزار انتخاباتی خود را بصورت گسترده و کامل بدون هیچ گونه حادثه جزئی به پیش برد و همکاری اعلام نشده طالبان با این حزب، در طول مبارزات انتخاباتی آن محسوس بود. اهداف اصلی طالبان همه آن احزابی بودند که در صف مخالف با مسلم لیگ پاکستان (ن) بودند.

اگر از قضا، قدرت همچنان در دست ائتلافی به رهبری حزب مردم پاکستان باقی بماند، افغانستان بازهم شاهد کاهش خشونت ها نخواهد بود؛ و در آن صورت، احتمال بازیگران دیگر در پاکستان نقش تخریبی را در افغانستان دنبال کنند.

با توجه به روش حاکمیت رهبری فعلی در افغانستان و وجود دلایل متعدد داخلی و بین المللی، برای بدبختی هایی که مردم افغانستان همچنان شاهد آن است همچنان ادامه خواهد داشت. 

دکتر حسین یاسا مدیر مسوول روزنامه انگلسی  زبان اوت لوک افغانستان است