یکی از دغدغه های مهم نخبگان سیاسی و فکری افغانستان و سیاستمداران غرب چگونگی تحکیم دموکراسی و دستیابی به توسعه یافتگی است. تحکیم دموکراسی از آنجا مهم می نماید که دموکراسی به عنوان "بهترین بد" از میان نظام های سیاسی می باشد. عناصر و مولفه های که دموکراسی دارد دیگر نظام های سیاسی فاقد آن می باشد. وجود آزادی، کرامت انسانی، حقوق شهروندی، حاکمیت قانون، مشروعیت قانونی، ارزش های حقوق بشری، بازار آزاد از جمله عناصر و مولفه های دموکراسی می باشد که در دیگر نظام های وجود ندارد. به طور کل دموکراسی فرصت های را برای شهروندان خود فراهم می کند که هیچ نظام سیاسی دیگر نمی تواند فرصت ها برای دگرگونی و تغییر در زندگی فردی و جمعی به وجود آورد.

از طرف دیگر مشهور است که کانت فیلسیوف پرآوازه غرب گفته بود که نظام های دموکراتیک با هم نمی جنگند. یعنی روابط خارجی کشور های که نظام سیاسی دموکراتیک دارند مسالمت آمیز و همگرایانه می باشند و مشکلات و اختلافات خود را دیپلماسی و مذاکره حل و فصل می نماید. به همین خاطر آوردن دموکراسی و تحکیم آن ضروری می باشد. برای افغانستان که چندین دهه تجربه جنگ را داشته اند و حقوق و آزادی ها مردم در دوران جنگ معنی و مفهوم خود را از دست داده بودند، ضروری می نماید تا نسبت به دموکراسی به منظور دستیابی به آزادی ها و حقوق مردم حائز اهمیت می باشد.

توسعه یافتگی به معنی گذار و عبور از جامعه سنتی و قبیلوی به جامعه مدرن امر ضروری می نماید. زیرا در جامعه سنتی آداب و رسوم، ارزش های قبیله بر زندگی افراد حاکم است. حاکمیت داشتن ارزش ها و هنجار های قبیله‏ای باعث می شود که  افراد تنها در دایره‏ای محصور و تنگ قبیله باقی مانده و امکان دگرگونی و تحول را از انسان ها بگیرد. عبور از زندگی قبیله‏ای از آنجا مهم می نماید که خشونت، غارت و چپاول از عناصر اصلی فرهنگ قبیله‏ای است. با این عناصر بدون شک هیچ فرد از افراد انسانی امنیت ندارد. کرامت انسان ها محدود به قبول ارزش های قبیله‏ای است و همین مسئله باعث می شود که انسان ها نتواند با نگاه انتقادی به ارزش ها نگاه نماید و از آن عبور کند. به همین خاطر مسئله توسعه یافتگی برای ما امر ضروری است.

در این نوشتار تلاش می شود چگونگی دست یابی به توسعه یافتگی را و تحکیم دموکراسی را با توجه به اوضاع کنونی جامعه افغانستان مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

به طور کلان سه الگوی توسعه یافتگی در کشور ها تجربه شده است. کشور های غربی توسعه یافتگی با الگوی پایین به بالا را تجربه نموده است. به این معنی که مردم کشور های غربی با فشار به حاکمان وسیاستمداران خود باعث توسعه یافتگی در عرصه های مختلف گشته اند. برخی کشور های جنوب شرق آسیا اما تجربه بالا به پایین داشته اند. یعنی دولت به عنوان یک نهاد باعث توسعه یافتگی این کشور ها شده است. این الگو بیانگر این مسئله که تجربه کشور های جنوب شرق آسیا با کشور های غربی کاملا متفاوت است. الگوی سوم اما؛ از بالا به پایین است ما با یک تفاوت که دولت ممکن توسعه گرا نباشد اما نخبگان سیاسی که در راس حکومت قرار گرفته خواهان توسعه یافتگی می باشد. در سال های اخیر کشور های جهان سوم به برای دست یابی به توسعه یافتگی از الگوی دوم و سوم استفاده نموده است. حال برای افغانستان کدام الگو در شرایط کنونی می تواند افغانستان به توسعه یافتگی برساند.

این نکته را نباید فراموش کنیم که در هر سه الگو به نوعی با شکل از دولت (قوی یا ضعیف) مواجه هستیم. یعنی دولت نقش در چگونگی دستیابی به توسعه یافتگی در هر سه الگو دارد. اما میزان نقش آن تا حدودی متفاوت است.

به نظر می رسد که با توجه به اوضاع آشفته داخلی در امر مبارزه با مخالفان مسلح دولت، سیاست خارجی آشفته، ناامنی ها، فساد گسترده و خیلی موارد دیگر تلفیق الگوی دوم و سوم بتواند در افغانستان ره گشا باشد. یعنی اگر ما نخبگان توسعه گرا در کنار دولت مقتدر داشته باشیم که از برنامه و سیاست های توسعه گرایانه با اقتدار حمایت و پشتیبانی نماید امکان دستیابی به توسعه یافتگی را ممکن می سازد. دولت قوی به خاطر داشتن ابزار های سوکوب گر و ایدئولوژی قوی باعث می شود که بر مردم کنترل داشته و حاکمیت نسبتا گسترده بر اراضی بخش های مختلف داشته باشد. درشرایط کنونی ما با فاقد دولت مقتدر و نخبگان توسعه گرا مواجهیم. یعنی دولت که بتواند از سیاست ها و برنامه های خود به صورت اقتدارانه حمایت و پشتیبانی نماید وجود ندارد و همچنین نخبگان سیاسی و فکری در چارچوب دولت نه تنها خواهان توسعه یافتگی نمی باشد بلکه مانع جدی بر سر توسعه یافتگی کشور محسوب می گردد.

وجود یک دولت قدرتمند برای تحکیم دموکراسی و ارزش های حقوق بشری نیز لازم می باشد. اساسا وجود دولت قدرتمند قبل از آوردن دموکراسی و ارزش های حقوق بشری لازم و ضروری می نماید زیرا بدون حضور دولت هیچ نهادی نمی تواند تضاد ها و منازعات که به خاطر ارزش های موجود جامعه با ارزش های دموکراتیک و حقوق بشری به وجود می آید حل و فصل نماید. به همین خاطر وجود دولت مقتدر قبل از دموکراسی و حقوق بشر ضروری می نماید.

در کنفرانس بن آلمان به جای تاکید بر دولت سازی، مسئله دموکراسی و حقوق بشر اولویت داشت. اولویت یافتن دموکراسی و حقوق بشر باعث شد که سازوکار ها، قوانین و مقررات درراستای گسترش ارزش های دموکراسی و حقوق بشر صورت بگیرد. بعد از گشت بیش از یک دهه اگر چه ارزش های دموکراتیک و حقوق بشری در جامعه افغانستان میان برخی اقشار جامعه رسوخ کرد اما تحکیم نیافت. جامعه جهانی و افرادی که دغدغه تحکیم دموکراسی و حقوق بشر را دارند حالا متوجه شده اند که بدون یک دولت قدرتمند و نخبگان توسعه گرا نمی تواند به تحکیم دموکراسی و توسعه یافتگی دست یابند. به همین خاطر است که در کنفرانس دوم بن آلمان مسئله دولت سازی و مبارزه با فساد اداری اولویت یافت.

به نظر می رسد که افغانستان به خاطر نداشتن نخبگان توسعه گرا و دولت قدرتمند نمی تواند دموکراسی را تحکیم نموده و باعث توسعه یافتگی کشور گردند. به همین خاطر جامعه جهانی باید با حضور در افغانستان دولت کنونی را حمایت کرده و نهاد های مختلف آن را نهادمند بسازد. همچنین از طریق پروسه انتخابات تلاش نماید از افراد و نخبگان توسعه گرا حمایت کرده تا بعد از سال 2014 هم دولت مقتدر داشته باشیم و نخبگان توسعه گرا در راس آن قرار داشته باشد. جامعه جهانی اگر به مهم توجه ننماید تحکیم دموکراسی و دستیابی به توسعه یافتگی ممکن نمی گردد.

بنابراین برای تحکیم دموکراسی و توسعه یافتگی بیش از همه نیازمند دولت قدرتمند می باشیم که بتواند از برنامه ها و سیاست ها نخبگان توسعه گرا به قاطعیت حمایت کرده و آن را اجرا نماید. شکل گیری دولت قدرتمند پیش شرط و پیش نیاز دموکراسی، حقوق بشر و توسعه یافتگی می باشد. الگو های مختلف دیگر با توجه به اوضاع آشفته نهاد های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از یک طرف و آشفتگی مردم از طرف دیگر نمی تواند در افغانستان جوابگو باشد.