در یک دهه گذشته ده ها هزار سرباز ارتش های بین المللی و هزاران متخصص خارجی با سرازیر ساختن ملیاردها دالرکمک به افغانستان آمدند. انتظار آن بود که بعد از سپری شدن یک دهه و هزینه شدن این همه سرمایه های مادی، انسانی و معنوی افغانستان گامی به جلو بردارد و مدیران این کشور از این فرصت ها برای ساختن افغانستان آباد مترقی و مرفه استفاده نمایند. نتایج منطقی این کمک ها و حمایت های گسترده جهانی از افغانستان اکنون باید این می بود که ما شاهد افغانستان با ثبات، پیشرو، امن و قدرت مند در منطقه می بودیم. اما اینک نه تنها چنین نشده است که افغانستان همچنان با چالشهای فزاینده در حوزه های مختلف مواجه است براستی چرا چنین شده است؟ و این چالشهای فزاینده در افغانستان ریشه در کجا دارد؟

در پاسخ به پرسش فوق باید گفت نخست دولت مردان افغانستان باید بپذیرند که ضعف و ناتوانی در مدیریت بحران افغانستان وجود داشته است و این ناتوانی با هر نوع فرافکنی و برف خود را بربام دیگران انداختن پنهان نمی شود که از قدیم گفته اند آفتاب آمد دلیل آفتاب. براستی افغانستان در کدام مقطع تاریخی خود شاهد سرازیر شدن ده ها ملیارد دالر کمک جهانی به این کشور و حضور ده ها هزار سرباز و متخصص خارجی در این کشور برای کمک به این کشور و نجات آن از افراط گرایی و خشونت و جنگ بوده است؟ این طلایی ترین فرصت افغانستان چگونه بر باد داده شده است و براستی چه کسانی مسئول اند؟

در این کشور هر موقع از فساد سخن به میان می آید فرافکنی ها شروع می شود و خارجی ها متهم به ترویج فساد می شوند. هنگامی که از افزایش تولید مواد مخدر و قاچاق آن سخن به میان می آید باز انگشت ها به سمت خارجی ها نشانه می رود. وقتی سخن از فقر و مشکلات و ناامنی ها و هزاران مشکل دیگر مردم به میان می اید بازهم انگشت ها به سمت کشورهای دیگر و آنانکه بیرون از حکومت است نشانه می رود. مسلما کسی منکر وجود توطئه های بیرونی علیه منافع افغانستان نیست اما این مشکل تمامی دولت ها و نظام های سیاسی در جهان است و هیچ کشوری در دنیا نیست که دشمن نداشته باشد و توطئه های بسیار خطرناک تر از انچه در افغانستان شاهدش هستیم در آنجا نباشد. ولی مهم این است که دولت مردان هر کشوری باید بتوانند با افزایش توانایی ها و تخصص های خود از عهده این مشکلات بر آیند در غیر این صورت باید مسئولیت را به افراد شایسته تر واگذار نمایند. اما در افغانستان همواره بار ملامت ها به گردن دیگران انداخته می شود که حقیقتا جای تامل دارد.

دور از انصاف است که منکر نقش مثبت کشور های دوست و همکار افغانستان در یک دهه گذشته و همیاری جریانهای سیاسی تاثیر گذار در کشور با مقامات حکومت شد. اگر بار مسولیت ناتوانی ها و مشکلات فعلی کشور را بر دوش دیگران بگذاریم و خود از پذیرش بار مسئولیت شانه خالی کنیم گرهی از مشکل افغانستان حل نخواهد شد. این شانه خالی کردن ها از پذیرش بار مسئولیت های تاریخی هیچ مشکلی را حل نمی کند. تاریخ گواه بر این است و در مورد همگان تاریخ قضاوت درست خواهد کرد. در دوران جنگ های داخلی زیاده خواهی ها و مطلق خواهی های گروه های خاص تمامیت خواه باعث شد که در صبح پیروزی جهاد سلاح های که در برابر دشمن متجاوز سالها برشانه کشیده شده بود بر روی همدیگر آتش شود. این زیاده خواهی ها و تمامیت خواهی ها باعث چالشها و مشکلاتی در افغانستان شد که تاثیرات آن تا دهه های متمادی دیگر همچنان ادامه خواهد داشت. اکنون نیز باید بپذیریم که تمامیت خواهی و تنگ نظری ها می تواند پیامدهای ویرانگری برای کشور داشته باشد و فرصت ها را همچنان بر باد دهد.

با نزدیک شدن به زمان برگذاری انتخابات ریاست جمهوری آینده و انتقال قدرت به تیم جدید مقامات حکومت باید به این پرسش اساسی پاسخ بدهند که طلایی ترین فرصت های افغانستان را در یک دهه گذشته چه کسانی بر باد داده است و عامل ویرانی های افغانستان در اکنون چه کسانی هستند؟  ما در اکنون زندگی می کنیم گذشته ها گذشته است و دیگر بر نمی گردد پشت آب رفته نباید بیل گرفت. آینده هم که هنوز نیامده است. بنا براین عامل فقر و فلاکت و مشکلات کنونی مردم افغانستان چه کسانی هستند؟ مهم ترین و اساسی ترین پرسش شهروندان کشور این است نه اینکه در دهه های گذشته و صده های گذشته چه بر سر افغانستان آمد. نباید برای فرار از پذیریش بار مسئولیت فرافکنی کنیم.

ریشه اصلی مشکلات کنونی افغانستان  و چالشهای فزایند آن در گذشته نیست. علت اساسی ندانم کاری ها ضعف ها و ناتوانی در مدیریت بحران کنونی افغانستان است. استراتیژی ناکارآمد جنگ و صلح، تقسیم ناعادلانه منابع قدرت و ثروت در میان گروه ها و جریان های خاص که عامل اصلی ترویج فساد در دستگاه حکومت شده و کمک های بین المللی را حیف و میل کرده است عامل اصلی مشکلات کنونی افغانستان است که در آن گروه ها و جریان های بیرون از حکومت هیچ نقشی ندارند بلکه تمامی مدیران رده های مختلف دولت کنونی عامل آن است. به همین دلیل افغانستان نتوانست آنگونه که باید شرط ها و خواسته های جامعه جهانی را برآورده سازد. در یک دهه گذشته علاوه بر نگرانی های امنیتی که حامیان بین المللی افغانستان بر آن تاکید می ورزیدند وجود فساد در دستگاه های مختلف در افغانستان از مسائل دیگری بود که بسیاری از شرکت کنند گان در نشست های مختلف حمایت از افغانستان بر آن تاکید کرده اند. جامعه جهانی همواره بر لزوم تلاش دولت افغانستان برای مبارزه با فساد و ایجاد صلح و عدالت در کشور تاکید کرده اند. اما عملکرد ها و نارسایی های موجود نشان می دهد که دولت افغانستان در بسیار موارد ناتوان از تامین این خواسته ها بوده است. در امر مبارزه با فساد، تبعیض و مواد مخدر تجربه ده ساله نشان داده است که دولت افغانستان قابلیت و توانایی مهار این پدیده ها در افغانستان را نداشته است.

موفقیت افغانستان و عبور از چالشهای فزاینده موجود کاملا منوط به جدیت لازم دولتمردان افغانستان بود. تا زمانیکه قاطعیت لازم وجود نداشته باشد پیشرفتی هم در کار نخواهد بود. به نظر می رسد ضعف مدیریت در افغانستان باعث شده است که چالش های جدی فراروی افغانستان در یک دهه آینده باشد. این یک واقعیت انکار ناپذیر است که افغانستان در ده سال اخیر طلائي ترين فرصت ها و موقعيت ها را بدليل سوء مديريت و ضعف هاي جدي درون ساختاریی حکومت از دست داد. اينك نگرانی عمده این است که پس از سپري شدن حدود يك دهه دیگر افغانستان در كجا قرار خواهد گرفت و چه اندازه این کشور می تواند چالشهای موجود را پشت سر گذاشته و از فرصت ها بهره ببرد و چه مقدار از اين فرصت هاي طلائي بار دیگر ضایع خواهد شد؟.

تجربه یک دهه گذشته نشان می دهد که کشور های کمک کننده به افغانستان همواره حکومت کابل را متهم به فساد ادارای، هرج و مرج و حکومتداری ضعیف نموده و از آن به شدت انتقاد نموده اند. در نتیجه کمک ها در این ده سال نتوانسته است اندکی از فقر شدید و گسترده در افغانستان بکاهد. زیرا دولتمردان تلاش نکرد ند این کمک ها بصورت عادلانه در اختیار همه اقشار جامعه و در تمامی نقاط کشور بدون در نظرداشت مسائل قومی، زبانی، مذهبی و منطقه ی، قرار بگیرد. نه تنها در روند هزینه شدن کمک های جهانی به افغانستان اصل عدالت و انصاف رعایت نشد بلکه تبعیض های ظالمانه و نابرابر علیه بخش های از مردمان این کشور مشکلات مردم را بیش از گذشته ساخت.