صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۱۰ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

افغانستان؛ استقلال، وابستگی و منزلت ملی

-

افغانستان؛ استقلال، وابستگی و منزلت ملی

در تاریخ روابط بین الملل، دوره تاریخی را دوره استعمار نامیده اند. در این دوره ادبیات خاص شکل گرفته بود که به ادبیات دوران استعمار مشهور است. این ادبیات کشور ها را به طور عمده به دو دسته تقسیم بندی و رده بندی می نماید. کشور های استعمار گر و کشور های مسعتمره. با توجه به ادبیات حاکم کنونی در روابط بین الملل کشور های شمال جزء کشور های استعمار گر و کشور های جنوب عمدتا جزء کشور های مستعمره محسوب می گردد. افغانستان از کشور های مستعمره بوده است. با شکل گیری سازمان ملل متحد بعد از جنگ جهانی دوم، به وجود آمدن اعلامیه جهانی حقوق بشر، رشد اندیشه لیبرالیستی در جهان و در نهایت شکل گیری جریان مشروطه خواهی در کشور های موسوم به جهان سوم موج از استعمار زدایی در کشور های آسیایی و آفریقایی به وجود آمد. در این برهه تاریخی خیلی از کشور ها استقلال خود را از کشور های استعمارگر دریافت نمودند. افغانستان نیز بنا به مذاکرات و مکاتبات که با دولت هند بریتانیوی داشتند استقلال خود را اعلان نمودند. اما روز استقلال افغانستان به صورت مشخص تا دوران ظاهر شاه معلوم نبود. به طور نمونه خود امان الله خان 9 حوت 1297ش، نادرخان و تا اواخر دوره ظاهر شاه 6 جوزا 1298 به عنوان روز استقلال شناخته و جشن می گرفتند.

از اواخر دوره حکومت ظاهر شاه 28 اسد به عنوان روز استقلال افغانستان نام گذاری شد. از آن زمان تا کنون روز 28 اسد روز استقلال افغانستان دانسته شده و دولت هر ساله این روز را جشن می گیرد. تأمل روی مسئله استقلال افغانستان جدا از روز واقعی استقلال در شرایط و وضعیت کنونی از چند جهت دارای اهمیت می باشد. اول؛ بعد از کسب استقلال افغانستان از بریتانیا، افغانستان هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ سیاسی تابع انگلیس، شوروی و در نهایت آمریکا بوده است. افغانستان به نوعی وابسته به کشور های دیگر بوده است. در چنین وضعیتی استقلال به چه معنی و مفهوم می باشد. دوم؛ نخبگان سیاسی و فکری ما وابستگی را به چه معنی و مفهوم درک می کرده و می کند. آیا وابستگی به عنوان یک فحش سیاسی در ادبیات نخبگان سیاسی و فکری مطرح می باشد و یا اینکه وابستگی با توجه به ادبیات و دگرگونی های کنونی در روابط بین الملل درک می گردد. سوم؛ جشن گرفتن روز استقلال افغانستان این سوال را در اذهان افراد خلق می کند که افغانستان در کجای جهان ایستاده است. جایگاه افغانستان در نظام بین الملل کجاست. به صورت واضح تر اینکه منزلت ملی افغانستان در نظام بین الملل چگونه می باشد. بررسی این سه نکته می تواند درک از مفهوم استقلال، وابستگی و منزلت ملی را روشن نماید.

نکته اول: استقلال برای کشوری به معنی گرفتن تصمیم های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی مستقل از دیگر کشور ها است. به لحاظ صوری ظاهری انگلیس بعد از یازده ماه مذاکره استقلال افغانستان را پذیرفت اما افغانستان هیچ وقت به خاطر عدم زیر ساخت های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نتوانست به صورت مستقل عمل نماید. یکی از دلایل که انگلیس استقلال افغانستان را پذیرفت به خاطر فشار های شوروی بر انگلیس در نظام بین الملل بود. افغانستان اما؛ به خاطر مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که داشت نمی توانست به صورت مستقل و بدون کمک های خارجی از عهده مشکلات بر آید به همین خاطر، به دلیل دریافت کمک ها از انگلیس و شوروی به آن ها وابسته ماند و آن ها در تصمیم گیری ها و به خصوص در سیاست خارجی افغانستان مداخله می نمود. بدین منظور که دولت افغانستان سیاست خارجی خود را همسو با سیاست خارجی انگلیس و شوروی تعریف می نمود. با سقوط حکومت امان الله خان و روی کار آمدن حبیب الله کلکانی و نادر خان انگلیس مثل سابق در افغانستان نقش بازی می نمود. با گذشت چندین سال و روی کار آمدن نظام کمونیستی در افغانستان و اشتغال افغانستان توسط قشون سرخ شوروی مسئله استقلال دوباره از میان رفت. زیرا شوروی به صورت گسترده هم در سیاست های داخلی و هم در سیاست های خارجی دولت افغانستان مداخله می نمود. با شکل گیری نیرو های جهادی علیه نیروهای شوروی دست کشور های متعدد در افغانستان باز شد. زیرا گروه های جهادی هر کدام به کشور های خارجی وابسته بود. با روی کار آمدن گروه طالبان، پاکستان و برخی کشور های عربی به صورت مشخص در افغانستان مداخله می نمود. از این دوران تاریخی چنین فهمیده می شود که استقلال به مفهوم گرفتن تصمیم مستقل معنی و مفهوم نداشته است.

وابستگی را اما؛ نخبگان سیاسی و فکری با ادبیات دوران استعماری فهم و درک می کند. بدین معنی که وابستگی به کشور های دیگر رذالت و پستی دانسته می شود و این مسئله باعث بی ثباتی حکومت ها در افغانستان شده است. زیرا پستی و رذالت دانستن وابستگی باعث تحریک توده علیه حکومت ها شده است. مشروعیت حکومت و مشارکت مردم به منظور حمایت حکومت ها را کاهش داده است. در حالی که عصر کنونی را عصر جهانی شدن دانسته اند. در عصر جهانی شدن وابستگی به صورت متقابل درک می گردد و وابستگی متقابل یکی از عنصر های اساسی توسعه و نوسازی تلقی می شود. حاکمیت ادبیات دوران استعمار بر اذهان نخبگان سیاسی و فکری جامعه باعث شده است که روابط کنونی افغانستان و ایالات متحده آمریکا در قالب همان ادبیات درک گردد و پیمان امنیتی امضا نگردد. بنابراین ما نیازمند بازخوانی فهم وابستگی هستیم. استقلال به معنی داشتن اراده آزاد در تصمیم گیری است و وابستگی به معنی داشتن روابط دو جانبه و چند جانبه بدون مداخله است.

نکته سوم اما؛ دارای اهمیت بیشتر می باشد. تمام کشور ها چه در سیاست داخلی و چه در سیاست خارجی تلاش می کند منزلت ملی خود را در سطح نظام بین الملل ارتقا دهند. تغییر منزلت ملی ممکن نمی گردد مگر با بهبود وضعیت داخلی کشورها. زیرا منزلت ملی بستگی به سیاست خارجی دارد. سیاست خارجی وابسته است به توانایی های داخلی کشور ها در عرصه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی. افغانستان از آنجا که قادر به حفظ ثبات سیاسی و نظام سیاسی خود نمی باشد بنابراین منزلت ملی پایین در نظام بین الملل دارد. افغانستان هیچ گاه نتوانسته است منزلت برابر با کشور های همسایه و یا برتر از آنها در سطح نظام بین الملل تعریف نماید.

مفهوم استقلال بهتر است در پیوند با مفهوم منزلت ملی کشور ها در سطح نظام بین الملل و با معیار مداخله و عدم مداخله کشور ها در سیاست داخلی و خارجی درک گردد. تا زمانی که مداخلات خارجی در تصمیم گیری ها وجود دارد استقلال چه معنی و مفهوم می تواند داشته باشد. همچنین درک جدید از وابستگی می تواند سیاست افغانستان را از بن کنونی رهایی بخشد. درک پسا استعماری از وابستگی ما را قادر می سازد تا پیمان امینی با ایالات متحده آمریکا بدون مشکلات و موانع فکری امضا گردد. گرفتن جشن استقلال برای تلقین عمل استقلالیت به شهروندان یک امر مثبت است اما واقعیت تلخ این است که افغانستان تا هنوز مستقل نبوده است. بنابراین سیاست، اقتصاد، اجتماع و فرهنگ افغانستان به مفهوم ادبیات استعماری وابسته و غیر مستقل است.

دیدگاه شما