سفر روز گذشته هیات عالی رتبه افغانستان به رهبری رئیس جمهور کرزی در حالی به تهران صورت گرفت که «چاگ هیگل» وزیر دفاع ایالات متحده آمریکا برای بازدید از افغانستان در این کشور حضور داشت. بدلیل آنکه  ایران همواره از حضور بلند مدت آمریکا در افغانستان ابراز نگرانی کرده است این سفر می تواند نشان دهنده اهتمام افغانستان به نگرانی های همسایگانش باشد. هدف اصلی رییس جمهوری افغانستان دیدار با همتای ایرانی اش و رایزنی در مورد علاقه مندی های طرفین از جمله همکاری های اقتصادی دو کشور، حضور مهاجران افغان در ایران، همکاری سه جانبه ایران، افغانستان و هند در بندر چابهار ایران  اعلام شده است. سفر رئیس جمهور کرزی به تهران نشان می دهد که افغانستان خواهان افزایش تعاملات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با همسایگان خویش است.

اما به نظر می رسد نمی توان سفر کرزی در شرائط کنونی به تهران را در چارچوب عرف دیپلماتیکی پذیرفته شده و عادی آن هم در شرائطی که ایران نگران حضور بلند مدت آمریکا در افغانستان است و نیروهای نظامی آمریکایی نیز تمایلی به خروج از این کشور ندارند، ارزیابی کرد. تردیدی نیست که موقعیت سوق الجیشی افغانستان در حد فاصل آسیای میانه، جنوب غربی آسیا و خاورمیانه از اهمیت فراوانی برای آمریکا برخوردار است. به همین دلیل اکنون آمریکا در تلاش است با امضای موافقتنامه امنیتی با این کشور برای مدت طولانی تری در این جغرافیای حساس جهان حضور داشته باشد. اما این حضور مایه نگرانی همسایگان افغانستان از جمله ایران است که رئیس جمهور کرزی در این سفر تلاش دارد تا به رفع نگرانی های همسایگانش بپردازد. زیرا افزایش هرج و مرج در نبود قوای بین المللی یاری امنیت و بازگشت دوباره طالبان به قدرت در افغانستان می تواند برای افغانستان و منطقه خطر آفرین باشد. بنا بر این سفر رییس جمهوری افغانستان به تهران در شرایط کنونی علاوه بر رایزنی های معمول پیام مهمی را به همسایگان افغانستان دارد.

از طرفی ایران و افغانستان با حدود یک هزار کیلومتر مرز مشترک به سب پیوندها و پیوستگی های مذهبی، فرهنگی، نژادی، زبانی، تاریخی و جغرافیایی هم اکنون دارای بیشترین و بهترین زمینه های روابط و همکاری هستند. بررسی روابط و تعاملات یک دهه اخیر نشان می دهد که دو کشور به دلایل بسیاری، همواره مورد توجه یکدیگر بوده اند به گونه ای که رویکرد سیاست خارجی تهران – کابل و سفرهای متعدد مقام های دو کشور به پایتخت های یکدیگر، بیانگر تمایل ایران و افغانستان برای ارتقای بیش از پیش روابط دو کشور در همه زمینه ها بوده است. مقامات ایرانی همواره اعلام کرده اند که استراتژی تهران مبتنی بر توسعه ثبات و امنیت در منطقه، علی الخصوص با همسایگان و با تاکید بر افغانستان بوده و منافع ایران در کابل در پرتو ثبات و امنیت این کشور است. با توجه به این این سفر در مقطع کنونی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چرا که کابل و واشنگتن هم اکنون در آستانه امضای نهایی توافقنامه امنیتی هستند و برای افغانستان دغدغه ها و نگرانی های همسایه غربی اش اهمیت دارد. افغانستان در تلاش است نحوه، و کیفیت حضور نیروهای خارجی به ویژه آمریکایی در خاک افغانستان و نوع اقدامات و ماموریت هایی که آنها در این کشور انجام خواهند داد؛ بگونه ی باشد که موجب نگرانی های همسایگانش نگردد.

از موضوعات مهمی که همواره در سفر های هیات های عالی ربته دو کشور مطرح بحث است وضعیت مهاجران افغانی در ایران است. مهاجران همواره چشم امید شان به دولت افغانستان و وزارت های خارجه و امور مهاجرین دوخته شده است که این وزارت خانه ها و سایر نهاد های دولتی و خصوصی زمینه های بازگشت آبرومندانه آنان به کشورشان را فراهم نمایند. اما از آنجای که بدون شک بازگشت این تعداد زیاد از هموطنان به کشور در شرائط کنونی امکان پذیر نیست و از جانب دیگر عزیمت این جمعیت بزرگ به کشور سومی هم بدور از امکان به نظر می رسد. در نتیجه این عده باید فعلا در ایران بمانند و هر طوری هست در این کشور بسازند وسر کنند. اما حد اقل انتظاراتی که از مقامات دولت افغانستان می رود این است که برای تسهیل امور مهاجرین و فراهم نمودن حد اقل های از تسهیلات ممکن برای یک زندگی معمول وساده در این کشور با مقامات جمهوری اسلامی ایران و مقامات سازمان ملل متحد مذاکراتی را انجام دهد تا از این طریق لا اقل بخشی از کمبود ها و مشکلات مردم در این کشور جبران شود.

در خصوص روابط تجاري افغانستان و ایران باید گفت که در طول سال‏هاي گذشته، سطح مبادلات تجاری دوکشور روند صعودي داشته است به این معنا که افغانستان، به يكي از بزرگ‏ترين بازارهاي مصرف كالاهاي ايراني تبدیل شده است. البته با توجه به مشترکات فراوان فرهنگی ، زبانی، تاریخی و تمدنی انتظار آن است که سطح روابط دو کشور بسیار بیشتر و بالا تر از آنی باشد که اکنون هست. ايران يكي از همسايه‏هاي مهم افغانستان است بدون شک بي‏ثباتي‏ در دو كشور، پیامد های منفی برای هردو کشور خواهد داشت. پس از نابودي امارت طالبان در كشور، فرصت‏هاي بسيار مساعدي در راستاي ايجاد يك همگرايي منطقه‏اي حول محور منافع مشترك به وجود آمد.  این امر باعث شد تا اندازه زیادی، كشورهاي همسايه به دوستان نزديك همديگر مبدل شده‏ و روابط‏شان، بر مبناي منافع مشترك گسترش یابد. شاید توان گفت که آن‏چه در گذشته بر سر افغانستان‌ آمده، ناشي از نبود همين منافع مشترك بوده و منافع متضاد همسايه‏ها و قدرت‏هاي بيروني، عامل سياه روزي افغانستان و گرفتاری های منطقه شده است.

 اما در يك نگاه كلي به روابط ميان افغانستان و ايران، بايد گفت كه علي‏رغم آن‏چه در ظاهر ديده مي‏شود، اين روابط در واقع، چندان گسترده و عميق نيست. هنوز مشكلات و نگراني‏هاي بسياري در روابط ميان دو طرف باقي است كه نياز به گفت‏وگو و بحث‏هاي دقيق‏تر دارد. در حوضه مسائل سیاسی و روابط سياسي، ايران نگراني‏هايي در مورد حضور نيروهاي آمريكا به عنوان دشمن ديرينه اين كشور و هم‏پيمانان آن ناتو دارد كه تا هنوز آنگونه که باید برطرف نشده است. در اين ميان،‌ دولت افغانستان اگرچه تلاش نموده است اطمينان لازم را بر عدم استفاده از خاكش عليه منافع کشور های همسایه به آنان بدهد اما واقعیت این است که به نظر می رسد نگراني‏ها همچنان پابر جا است.

در پایان باید گفت روابط دوکشور در تمامی حوزه های سیاسی، امنیتی ، فرهنگی و اقتصادی در طول سالهای واپسین  مي‏توانست بسيار بهتر از اين باشد. ايران داراي پتانسيل‏هاي زيادي براي کمک به توسعه افغانستان است. از این رو بایسته است  دولت افغانستان با برنامه ریزی های دقیق و کارشناسی شده  و جدیت کافی وتلاش های پی گیر در توسعه روابط میان دو کشور اقدام نمایند. زیرا از جانب ایران روشن است که این کشور بهره برداری از پتانسیل های موجود اش در کشور های دیگر را به سود خود می داند و لذا در این مورد همکاری خواهند کرد. استفاده از اين پتانسيل‏ها نياز به گفت‏وگوهاي دوام‏دار و پي‏گير ديپلوماتيك دارد كه بایسته است در این زمینه اقداماتی روی دست گرفته شود.