براساس آخرین یافته‌های علمی و تحقیقی از سوی پژوهشگران آموزشی و اجتماعی اهمیت نظام تعلیمی یا تربیتی یا به تعبیری روشنتر نظام آموزش و پرورش در دنیای امروز به اندازه ای حایز اهمیت و تعیین کننده است که بسیاری از جامعه شناسان و کارشناسان آموزشی آن‌را مهمترین نهاد در ساخت یک جامعه سالم و موفق می‌دانند.

زیرا جامعه پذیری/اجتماعی شدن که به معنای هم‌سازی و هم‌نوایی فرد با ارزش‌ها، هنجارها و نگرش‌های گروهی اجتماعی است، عملیه ای است که از طریق و واسطه آن، هر فرد، دانش و مهارت‌های اجتماعی لازم برای مشارکت مؤثر و فعال در زندگی گروهی و اجتماعی را کسب می‌کند. مجموعه این ارزش‌ها، هنجارها ، نگرش‌ها، دانش‌ها، مهارت‌ها، فرد را قادر می‌سازد که با گروه‌ها و افراد جامعه، روابط و کنش‌های متقابل داشته باشد. روند اجتماعی شدن، امری است مستمر و به قدمت و اعتبار عمر انسان.

بطور مشخص نظام تعلیمی و تربیتی آموزه‌ها یا مهارت‌های گوناگونی را فراروی نسل جدید برای اجتماعی شدن و عینیت یافتن ساخت آینده جامعه قرار می‌دهد. نسل جدید با توجه به این آموزه‌ها و مهارت‌ها برای ساختن آینده خویش که همان آینده جامعه است تلاش و کوشش می‌نماید. در اینجا برای درک بهتر موضوع به مواردی معین از آموزه‌ها و مهارت‌های اشاره می‌گردد که نظام تعلیمی و تربیتی یا نظام آموزش و پرورش در اختیار نسل جدید قرار می‌دهد.

یکی از آموزه‌هاو مهارت‌های جامعه پذیری، آموزش قواعد و نظامات اساسی، آداب و عادات و رفتار های روزمره گرفته تا روش‌های علمی به افراد است. رفتار نامنظم و خلاف قاعده ، افزون بر این که خشونت و ناهنجاری‌ها را بدنبال خواهد داشت، از سوی دیگر چه بسا نتایج و خشنودی‌ های برخواسته از قواعد را نیز کاهش بخشیده یا بگونه‌ای تهدید کننده تحت تاثیر قرار دهد. اما نظام آموزشی با آموختن قواعد و نظامات اساسی سبب خواهد شد که کنش‌ها و رفتارهای افراد را در همه عرصه تحت قاعده درآورده و ضابطه مند سازد. این مسئله روند اجتماعی شدن و در نهایت استقرار و دوام ثبات را بدنبال خواهد داشت.

هدف دیگری که نظام آموزشی و تربیتی در راستای روند جامعه پذیری و ساخت جامعه باثبات درپی آنست، آموختن مهارتها است. شایان ذکر است که مفهوم مهارت فقط به موضوعات شغلی و کاری اطلاق نمی‌گردد، بلکه مهارت به مجموعه روش‌هایی گفته می‌شود که فرد برای اجتماعی شدن و همسویی با جامعه بکار بسته یا از آن استفاده می نماید. واقعیت آنست که افراد با کسب و یادگیری مهارته‌است که می‌توانند، در جامعه ، منشأ اثر واقع شوند. در جامعه‌های سنتی ، امور زندگی ، از طریق تقلید و تکرار آموخته می‌شود. در جوامع امروز، یادگیری مهارت‌های انتزاعی خواندن و نوشتن و مهارت‌های دشوار دیگر، از راه آموزش و پرورش انجام می‎گردد.

انتقال و رشد فرهنگ نقشی دیگری است که نظام یاد شده بر عهده دارد. فرهنگ در واقع شاخص نحوه و روش زندگی است که هر جامعه‌ای برای رفع نیازهای اساسی خود یا برای ساخت جامعه از حیث دوام و بقا و انتظام امور اجتماعی بر می‌گزیند. بنابراین طبیعی است که برای تولید فرهنگ یا باز آفرینی فرهنگی، ایجاد اصلاحات فرهنگی و اجتماعی نقش نظام آموزشی و تربیتی بسیار تعیین کننده می‌باشد. هرنظام آموزشی که در این زمینه بتواند نقش خود را سازنده و فعال بانجام برساند بطور طبیعی ساخت جامعه نیز با ثبات و امیدواری همراه خواهد بود.

از کارکردهای عمده دیگر نظام آموزشی و تربیتی تحقق بخشیدن به یگانگی اجتماعی است. جامعه نامتجانس از این طریق به جامعه‌ای یگانه و یکپارچه بدل شده و نیز از همین طریق به توسعه و تقویت فرهنگ و هویت مشترک دست می‌یابد. از این‌روی دولت‌های ملی با ایجاد و تقویت نظام‌های آموزشی و پرورشی همگانی کوشیده و می‌کوشند که وظایف و مسئولیت‌های خطیر خود را در راستای ملت و دولت سازی به انجام برسانند.

یکی از منابع و سرچشمه تغییر و تحول در هر کشور و جامعه ای برای نوآوری نظام آموزشی و پرورشی است. تردید وجود ندارد که زندگی بشر بویژه در دوران معاصر همواره با تحول و دگرگونی گسترده و سریع و پیاپی همراه بوده است. جامعه و کشوری در چنین شرایطی قادر به ادامه حیات خواهد بود که بتواند خود را با واقعیت نوین و تازه زندگی در جهان تطبیق داده و عیار سازد. همینطور افرادی در زندگی شخصی موفق خواهند بود که عمق این موضوع را بخوبی درک نمایند. بهترین و یکی از مناسبترین راه‌های ایجاد تحول و درک عمیق آن اهمیت دادن به نظام آموزشی و پرورشی جامعه است. به باور کارشناسان امور نظام آموزشی و پرورشی هر کشوری می‌تواند منشأ تغییرات اجتماعی نیز باشد. هر جامعه دستخوش تغییر و دگرگونی است. روی این جهت انتظار برده می‌شود که نظام آموزشی و تربیتی با ایجاد تغییر و تحول جامعه را در نیل به پیشرفت یاری رساند. گسترش نظام تعلیم و تربیه و اهمیت یافتن دانش فنی و تخصصی در دوره‌های بازسازی و توسعه جامعه ، می‌تواند به تحول در سلسله مراتب قدرت منجر شود.

با اشاره کوتاهی که به نقش اساسی نظام تعلیمی و تربیتی یا همان نظام آموزشی و تربیتی داشتیم مشخص شد که جامعه ما برای گذر از شرایط بحران و دست یافتن به ثبات چقدر به چنان نظامی نیازمند بوده و مسئولین آن نیز چقدر باید توانمند و با درک باشند. حال پرسش این است که آیا براستی وزارت معارف کشور که مسئول تعلیم و تربیت فرزندان این کشور می باشد بطور دقیق و جدی اهمیت موضوع را و جایگاه و نقش ویژه خود را درک نموده است. اگر چنین است دریافت برخی گزارش‌ها از سطح کشور حاکی از آنست که مسئولان وزارت معارف یا وزارت تحصیلات عالی در انجام مسئولیت خود کوتاهی ورزیده اند و یا تاکنون پاسخ قانع کننده برای شهروندان و نسل جدید ارائه نداده اند. نشر گزارش هایی مبنی بر فعالیت برخی مراکز تعلیمی و آموزشی رسمی یا دینی که مغایر با تمام اصول و چهارچوب و هنجارهای سازنده و فرهنگ واقعی جامعه ما می باشند، این تردید را بوجود می آورد که مسئولین وزارت معارف و یا تحصیلات عالی نسبت به آن کوتاهی ورزیده اند. چنانچه یکی از گزارش‌های نشر شده حاکی از آنست که برخی مدارس دینی در بعضی از نقاط کشور فعال گردیده اند که برای نسل امروز و فردای کشور و در نهایت برای باورهای دینی وثبات جامعه نگران کننده و تهدید کننده بشمار می‌روند. بطور نمونه در یکی از گزارش ها آمده است که ترویج اندیشه‌های تندروانه اسلامی در یک مدرسه‌ دینی دخترانه در شمال کشور، نگرانی‌هایی را در مورد گسترش بنیادگرایی در میان زنان جوان کشور ایجاد کرده است. بطور مشخص در این گزارش تاکید گردیده است که آموزش‌های دینی در "اشرف‎المدارس" قندز آمیخته با سیاست و مغایر با فرهنگ و سنت‌های رایج در کشور می‌باشد؛ از جمله شاگردان آن شنیدن رادیو، دیدن تلویزیون، گرفتن عکس، بزرگداشت روزهایی مانند روز معلم، مادر، سال نو، تولد و نیز کارکردن زنان در بیرون از خانه را حرام می‌دانند.

حال باید پرسید که این مدارس از کجا وچگونه سربلند نموده اند؟ چرا وزارت معارف نسبت به فعالیت های نامطلوب آنان از خود واکنش نشان نمی دهد؟ منابع مالی چنین مدارسی از کجاست؟ و...

در نهایت این که وزارت معارف و وزارت تحصیلات عالی مسئولیت سنگینی را در برابر نسل امروز و فردای کشور بعهده دارند. آنان با توجه به نقش و اهمیت امر تعلیم و تربیت که یادآوری گردید بایستی بسیار هوشمندانه و مسئولانه عرصه نظام آموزشی و تربیتی کشور را از آسیب رسیدن و یا تهدیدها و نگرانی ها محافظت و کنترل نمایند.