چند روز پیش وزارت تحصیلات عالی کشور اسامی محصلان راه یافته به دانشگاه و موسسات عالی به نشر سپرد. هرچند که میزان آن دسته از محصلانی که به موسسات تحصیلات عالی راه می‌یابند نسبت به سال‌های گذشته ا فزایشته است. اما با وجود آن هنوز دشواری‌ها و کمبودهای جدی در ارتباط به محصلان که نسل جوان کشور را تشکیل می‌دهد، فراوان است. هم چنین از آنجا که نیروی جوان قشر اثرگذار برروند مدیریتی و عبور از دوران گذار به دوران ثبات و ترقی است می‌طلبد که در این باره اهتمام و توجه گسترده و جدی بکار بسته شود.

واقعیت آنست که نیروی انسانی اساس و بنیاد شکل گیری جامعه و خانواده را شامل می شود. همینگونه هرگونه انکشاف و تحولی نیز اگر در سطح جامعه بوجود آید در مرحله نخست به نیروی انسانی وابسته می باشد. البته توجه به نیروی انسانی در دراز نای تاریخ همواره وجود داشته است؛ اما این توجه بگونه های مختلف بوده و زوایای متعددی را شامل می شود. در جهان معاصر با وجود رشد و انکشافی که در عرصه های مختلف بخصوص صنعت بوجود آمده است، هم چنان نیروی انسانی اهمیت و جایگاه خود را حفظ نموده است. نکته مهم در این است که موجودیت یک جامعه، در قدم نخست بدون نیروی انسانی تحقق پذیر نیست. بدون تردید در ترکیب نیروی انسانی،خرد و تجربه ثابت نموده است که نیروی انسانی موثر خواهد بود که فعال و کارآمد باشد. وجود کثرت نیروی انسانی غیرفعال و فاقد کارآمدی با نبود آن تقریبا مساوی است. به همین جهت با رشد و توسعه جامعه بشری، کارشناسان و آگاهان مسایل جامعه همت شان به این سوی سوق داده شد که باید در جهت فعال ساختن و کارآمدی نمودن نیروی انسانی بکوشند. پیشرفت های شگرفی که در عرصه علم و صنعت و دیگر عرصه ها بوجود آمد همه حاکی از توجه جدی در زمینه یاد شده می باشد. امروزه کشور های انکشاف یافته نه تنها برای نسل امروز خویش برنامه ریزی می نمایند، بلکه آنان برای نسل های فردای خویش نیز برنامه ریزی نموده تا از یک جمعیت فعال و موثر برخوردار گردند.

نسل جوان، مرکز ثقل نیروی انسانی فعال را تشکیل میدهد. یک جامعه به هر میزان که از نسل جوان در نیروی انسانی فعال خود بیشتر برخوردار باشد، ضمانت موفقیت آن جامعه بیشتر است. در توصیف جوان روانشناسان و جامعه شناسان نظریه های جالب و قابل توجه ارائه داده اند و اهمیت آن را بر شمرده اند که در اینجا از بازگویی آن صرف نظر می نماییم. مهم اینست که بدانیم پیش برنده و نیروی متحرک نیروی انسانی فعال نسل جوان می باشد. اما نسل جوان فعال هنگامی در جامعه شکل میگیرد که طرح و میکانیزم درست و آینده نگر و واقع بینانه برای نسل جوان وجود داشته باشد. بستر و میکانیزمی که استعداد و خلاقیت نیروی جوان را بیدار ساخته و بکار اندازد. انگیزه های که انرژی عظیم و سازنده نسل جوان را در مسیر درست هدایت نماید. یکی از ویژگی های مهم در جوامع رشد یافته اینست که آنان طبق برنامه مطالعه شده تا بالاترین مرحله از توانایی ها و استعداد نسل جوان خود بهره می برند. آنان برای دست یافتن به چنین وضعیت و شرایطی سرمایه گذاری های عظیمی می نمایند، مراکز تحقیقی و پژوهشی مختلفی را ایجاد می نمایند. مراکز آموزشی و حرفه ای گوناگونی را فعال می سازند. امکانات فوق العاده در اختیار جوانان قرار میدهند. جایگاه و منزلت ویژه برای جوانان خود قایل می گردند. در نهایت اینکه توجه به نسل جوان و ساختن آینده در چنان جوامعی نهادینه گردیده است. از خانواده تا جامعه، از کوچکترین گروه اجتماعی و سیاسی تا حکومت و نظام سیاسی. به همین دلیل است که نظام آموزشی در مراحل ابتدایی و متوسطه و عالی، در جوامع انکشاف یافته بگونه ای خاص نگریسته می شود. یکی از مهم ترین دست آورد های بشری در جهان امروز توسعه نظام و شیوه های آموزشی است. با رشد نظام و شیوه آموزشی، در حقیقت توسعه و رشد چند جانبه حاصل شده است. یکی از دانشمندان گفته است که شما نظام آموزشی یک کشور را برایم تعریف کنید من می توانم بگویم که آن جامعه در چه شرایطی قرار دارد و تا ده سال آینده نیز در چه وضعیتی قرار خواهد گرفت.

حال با در نظرداشت نقش و اهمیت نسل جوان در یک جامعه و نیز نقش و اهمیت نظام آموزشی در پرورش و به فعلیت رساندن استعداد و توانایی های که در نسل جوان وجود دارد، که ذکر گردید می توان دریافت که چرا کشور ما هنوز در قعقرای عقب ماندگی و در کام بحران قرار دارد. در ریشه یابی علل عقب ماندگی و ظهور بحران های متعددی که جامعه ما را بخود مبتلا ساخته است، موضوع وضعیت نسل جوان و چگونگی نظام آموزشی از مهم ترین فاکت های است که باید برای ریشه یابی عقب ماندگی و ظهور بحران ها و نیز ساختن آینده بایستی مورد نظر قرار گیرد. با تاسف که مسئله استفاده درست از نیروی انسانی، بخصوص پرورش نسل جوان و وضعیت نظام آموزشی در طی چند قرن اخیر و در سال های اخیر به شدت مورد غفلت و سوء استفاده قرار گرفته است. حال اگر نامطلوب بودن وضعیت کلی کشور و بخصوص بی توجهی به نسل جوان و عدم همت لازم در زمینه نظام آموزشی را به شرایط غیرمردمی بودن و استبدادی بودن نظام های گذشته محول سازیم، در شرایط کنونی نیز متاسفانه کاستی ها و بی توجهی های جدی در این راستا مشاهده می شود. این نگرانی ها هنگامی جدی می نماید که انرژی و پتانسیل نسل جوان کشور و در مجموع توانمندی های انسانی هم چنان هدر می رود و یا بلاتکلیف باقیمانده است. در حالی که کشور در هر عرصه و زمینه ضرورت به اقدامات اساسی و تلاش های مضاعف و بکارگیری نیروی عظیم انسانی دارد. نباید از یاد برد وقتی که بحث از بازسازی و آینده وطن مطرح می گردد، این هدف فقط با سرمایه مادی و حمایت خارجی برآورده نمی گردد؛ هرچند که در جایش نمی توان نقش آنان را نادیده انگاشت. در نخستین مرحله بازسازی کشور و امید داشتن به فردای وطن باید نقش و جایگاه نیروی فعال انسانی، بویژه جوانان تحصیلکرده در اولویت قرار داد. امری که تاکنون حکومت و زمامداران به آن کمتر پرداخته اند. به هر روی با آغاز سال جدید آموزشی در مکاتب و مراکز تحصیلی عالی، بار دیگربحث و موضوع نسل جوان و نیروی فوق العاده انسانی مطرح است. عدم دسترسی بسیاری از فرزندان نوآموز کشور به درس و مکتب در نقاط مختلف کشور، هم چنین عدم راهیابی بسیاری از فارغ التحصیلان به مراکزعالی آموزشی و بیکاری مفرطی که در جامعه وجود دارد، همینطور بی برنامگی که در دستگاههای اداری وجود دارد فضای یاس آور و سرگشتگی را میان جوانان بوجود آورده است. چالش های اساسی که فرا راه نسل جوان کشور، ‌بعنوان نیروی مستعد و فعال جامعه، وجود دارد در دسته بندی های مختلف قابل طرح می باشد:

نخستین چالش های که فرا راه دانش آموزان مکاتب و دانشجویان مراکز آموزش عالی وجود دارد؛ عبارتند از: زیر ساخت های کهنه و فرسوده و عقب مانده از جهان دانش معاصر در نظام آموزش عالی کشور، نبود استادان با تجربه و برخوردار از تحصیلات ممتاز، رکود و تعصبی که مغایر با روح پوینده علمی بوده و در مراکز آموزش عالی کشور حاکم است، عدم اختصاص بودجه مناسب برای توسعه همه جانبه دانشگاههای کشور، افزایش سالانه متقاضیان ورود به مراکزعالی تحصیلی و عدم پاسخ دهی نظام آموزش عالی به این تقاضا،‌ اهمیت ندادن به امر پژوهش در مراکز علمی بعنوان یکی از سرچشمه های اساسی ایجاد خلاقیت و ابتکار و آغاز توسعه واقعی در کشور و.....

چالش های موجود فرا راه دانش آموزان و فارغ التحصیلان مکاتب بصورت فهرست وار عبارتند از: ویران شدن زیربناهای نیمه اساسی در نظام آموزشی کشور طی چندین سال جنگ، عدم امکانات و فضاهای آموزشی لازم در برابر تقاضای روز افزون ورود به محیط آموزشی کشور، عدم بودجه کافی برای توسعه آموزش کشور که این خود نشانه از بی توجهی مقامات حکومتی در امر آموزش می باشد. فقدان سیاست و استراتژی کلان در عرصه معارف و دانش در مراحل مختلف از سوی حکومت، پایین بودن سطح دانش معلمین و استادان، بی توجهی به امور معیشت و زندگی افرادی که در امر معارف و آموزش کشور اشتغال دارند، که البته این موضوع هم حاکی از آن است که در افغانستان هنوز علم و دانش اهمیت و جایگاه لازم خود را بدست نیاورده است. آنچه بر فضای کلی کشور اعم از سیاست و مدیریت حاکم است جهل است و زور. هرکس جاهل تر مقرب تر، هرکس آگاه تر و درد مندتر مغضوبتر!

تا هنگامی که چالش های از این دست از سر راه نسل جوان کشور، بخصوص تحصیلکردگان و دانش آموختگان رفع نگردد نمی توان انتظار داشت که از نیروی انسانی عظیم جامعه بگونه ای مطلوب برای سازندگی و آبادانی مملکت استفاده شود. درد مندانه که وضعیت جاری و شواعد عینی در دستگاه حکومت و نظام آموزشی حاکی از آن است که تا هنوز چنان اندیشه و همتی در این راستا بوجود نیامده است.