رئیس جمهوری افغانستان، عصر جمعه ۲۴ سنبله در دیدار با شماری از فعالان جامعه مدنی و مسئولان شهرداری کابل سخنرانی کرد. او در بخش از صحبت های خود گفت که این شهر(شهر کابل) در وضعیت کنونی، پاسخگوی نیازهای مدرن نیست و به یک طرح اساسی نیاز دارد. او از برنامه هایش برای بازسازی شهر کابل سخن گفت. او گفت در آینده یک کمیسیون تشکیل خواهد شد که معیار های را مشخص خواهد ساخت که بر اساس آن معیار ها شهردار تعیین خواهد شد. او همچنین سخن از برنامه توسعه شهر کابل سخن گفت که در آینده به مناقصه بین المللی گذاشته خواهد شد. نوشتار کنونی سعی دارد مسائل و ابعاد مختلف در باب شهر و شهرنشینی را به بررسی بگیرد.

شهر پدیده مدرن است و این پدیده مدرن تصادفی شکل نگرفته است بلکه انسان ها و نهاد های مختلف برای به وجود آوردن یک شهر برنامه ریزی کرده اند. داشتن پلان برای بازسازی یک شهر تنها مربوط به ساختن سرک ها و دیوار ها نمی باشد بلکه داشتن برنامه برای رشد اقتصادی، فرهنگ شهر نشینی و ... نیز می باشد. شهر، شهرنشینی و بازسازی شهر ها رابطه مستقیم با مسئله توسعه یافتگی دارد. به همین خاطر، برای فهم بازسازی و گسترش شهر نشینی لازم است که معنی توسعه را و چگونگی رشد شهر نشینی در کشور های صنعتی و جهان سوم را مورد بررسی قرار دهیم زیرا بازسازی با توسعه و مسئله شهرنشینی رابطه نزدیک دارد.

معنی ها و مفهوم های مختلف از توسعه وجود دارد. توسعه را می توان به یک فرایند (میزان تغییر) و همچنین به عنوان یک شرط (یا سطح) تمایز قائل شد. توسعه با میزان تغییر (رشد اقتصادی) و یا به معنای سطح کلی رفاه اقتصادی، اجتماعی و یا برابرای اجتماعی به کار می رود. اگر توسعه را فرایند یا میزان تغییر در نظر بگیریم بیشتر به معنای رشد اقتصادی که شاخص درآمد ناخالص ملی اشاره دارد. اما اگر توسعه را به معنی یک شرط و سطح کلی رفاه جامعه در نظر بگیریم بیشتر توسعه انسانی و برابری درآمد ها منظور است.

در توسعه به مثابه "توسعه انسانی" شاخص های چون میزان سرانه تولید ناخالص داخلی امید به زندگی، مرگ و میر کودکان و سطح سواد در جامعه را مورد بررسی قرار می دهد. توسعه به مثابه "برابری در آمد ها" به این معنی است که نابرابری کم یا متوسط با سطوح بالای توسعه همراه است ولی نابرابری های شدید نمایانگر سطوح پایین توسعه است.

فراگرد شهر نشینی زمانی رخ می دهد که شمار انبوهی از مردم، مناطق روستایی کشور را رها کنند و سکونتگاههای شهری را برای زندگی شان بر پا کنند. شهر نشینی در سراسر جهان رو به گسترش است. در کشور های صنعتی پیشرفته، شهرنشینی به گونه ای تدریجی و همراه با رشد صنعت و بارزگانی رخ داده و اکنون بیش از 70 در صد جمعیت این کشورها را شهرنشینان تشکیل می دهند. ولی در کشورهای توسعه نیافته این گرایش به شهرنشینی بر اثر بهبود در فنون پزشکی و پایین آمدن نرخ مرگ و میر و هجوم جمعیت اضافی روستاها به شهرها، به گونه ای تقریبا ناگهانی پدید آمده است، بدون آنکه صنایع نوپای شهری بتواند این جمعیت اضافی را به خود جذب کنند. رشد شهر نشینی در این کشورها جنبه ای بیمار گونه به خود گرفته و مسائل اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی خطرناکی را برای این کشورها به بار آورده است.

شهرنشینی پدیده ای مدرن است که بعد از انقلاب صنعتی در انگلستان آغاز شد. صنعتی شدن موجب شد که محل کار تغییر کند. قبل از صنعتی شدن خانه ها هم محلی برای زندگی و هم محل کار برای کسب درآمد بود. شهرها اگر هم وجود داشت سربار مناطق روستایی و توده های روستایی بودند که کار کشت و زرع می کردند و به شهر ها سرازیر می شدند که این مایه حیات شهرنشینان بود. به همین خاطر نابودی شهرها از آرزوهای دهقانان بود.

با شهر نشینی صنعتی این رابطه معکوس شد. یعنی مناطق روستایی به شهر وابسته شدند. روستا به جزئی لازم اما پیرامونی برای نظام اقتصادی تبدیل شد که مرکز آن در شهرها بود. قدرت اقتصادی و سیاسی در شهر مستقر گردید. شرکت های مالی و صنعتی مسلط شدند و جای مالکیت فردی را گرفتند. اما شهری شدن در قرن بیستم و بیست و یکم فرایند جهانی شد، که جهان سوم به گونه فزاینده ای به آن کشانده می شود. قبل از سال 1900 تقریبا رشد شهرها مربوط به شهرهای غرب بود: پنجاه سال بعد از آن افزایش در رشد شهرها در جهان سوم پدید آمد، اما دروه اصلی رشد آنها در طول چهل و چند سال گذشته بوده است.

دلایل گسترش شهرها به این خاطر بود که جمعیت افزایش یافت و نیز مهاجرت غیر شهرنشینان از مزرعه ها، روستاها و شهرکهای کوچک به شهرها باعث رشد شهرها شد. این مهاجرت اغلب بین المللی بود و مردمی که دارای زمینه روستایی بودند مستقیما به شهرهای کشوری که به آن مهاجرت می کردند وارد می شدند.

با توجه به مباحث مذکور برای بازسازی شهر کابل و گسترش شهرنشینی چند مسئله حائز اهمیت است. اول؛ در بازسازی شهر تنها اعمار سرک ها نباید لحاظ گردد بلکه باید مسائل بهداشتی و ارائه خدمات پزشکی نیز در نظر گرفته شود. زیرا، یکی از دلایل مهاجرت به شهر ها دست رسی به خدمات پزشکی است. در صورت که شهر ها قادر به ارائه خدمات بهداشتی و پزشکی نباشد، شهر متراکم از جمعیت می شود که نسبت به حکومت و نهاد های حکومتی ناراض است. نارضایتی در نهایت منجر به تجمع اعتراض آمیز می شود. این تجمع می تواند نظم حاکم را زیر ببرد و منجر به فروپاشی آن گردد. دوم؛ روستانشینان به این دلیل به شهر ها می آید تا فرصت های شغلی بهتر را تصاحب کند. در صورت که برنامه های به منظور اشتغال زایی موثر وجود نداشته باشد، شهرنشینی منجر به گسترش بی ثباتی می گردد. هزینه این مهم نیز برای حکومت سنگین خواهد بود. سوم؛ بخش زیادی از جمعیت کابل سکونتگاه های مناصب ندارد. بیش از نصف جمعیت کابل در خانه های کرایی و گروی زندگی می کند. بازسازی شهر اگر همراه با گسترش مسکن صورت نگیرد و تنها به سرک ها و سکونتگاه های موجود توجه نشود نمی تواند گره از مشکلات متعدد شهر کابل بر دارد. بنابراین، حکومت باید جنبه ها و ابعاد مختلف را در بازسازی شهر کابل در نظر گیرد.

در پایان باید متذکر شد که اقدام اشرف غنی احمدزی، رئیس جمهور در بازسازی شهر کابل ستودتی است. اما بازسازی شهر نیازمند بررسی ابعاد و جنبه های مختلف شهر و شهرنشینی است. بازسازی شهر در عین حال، نیازمند استفاده از تجربه های دیگران نیز هست. بدون توجه به تجربه ها دیگران امکان بازسازی ممکن نیست. زیرا، احتمال آن وجود دارد که بازسازی شهر با برنامه ها و سیاست های اشتباه همراه گردد و بعد از چندین سال نیازمند دگرگونی باشد. به همین خاطر، برای جلوگیری از هدر رفتن هزینه ها لازم است که از تجربه های شهرسازی کشور های توسعه یافته بهره گرفت.