صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۱۰ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

نگاه به رويكرد كنترل محور وزارت حج و اوقاف

-

نگاه به رويكرد كنترل محور وزارت حج و اوقاف

در سلسلۀ طرح و اعلام برنامۀ صد روز كاري وزارت خانه ها، وزارت حج و اوقاف، براي نخستين بار، برنامه هاي اش را طرح كرده و اعلام كرده است. يكي از برنامه هاي اين وزارت، ارسال عناوين به خطيبان نماز جمعه و حتي تهيه موضوعات كه بايد بحث شود، مي باشد. بر اساس گفته هاي اعلام شده، خطيبان نماز جمعه، عناوين و يا عناوين و موضوعات مورد بحث را از طريق «اس ام اس» دريافت خواهند كرد.

به نظر اين نوشتار، گرچه كه وزارت حج و اوقاف از واژۀ «كنترل» كار نگرفته است، اما رويكرد در پيش گرفته شده، رويكرد كنترل محور به نظر مي آيد.

پرسش را اين گونه مطرح مي نمايم كه: رويكرد كنترل خطيب هاي جمعه  چه نوع كاركردي را به دنبال خواهد داشت؟ كاركردي مثبت يا منفي را به دنبال دارد؟

1 . اهميت نماز جمعه در جامعۀ ديني

نماز جمعه به صورت فردي ادا نمي شود، بلكه بايد جمع و جماعت از مسلمانان گردهم آمده و اين فريضۀ ديني را ادا كنند. ماهيت جمعي بودن اين فريضه، بازگو كنندۀ اين نكته است كه ماهيت سياسي و اجتماعي دارد. به تعبير ديگر، ماهيت اجتماعي و سياسي اش بر ماهيت صرفا عبادي اش مي چربد.

پيامبر از بدو تاسيس جامعۀ اسلامي مدينه، همواره بر برگزاري و اداي نماز جمعه تاكيد كرده است. پس از حكومت پيامبر، حكومت هاي اسلامي پسا عصر پيامبر نيز، نماز جمعه را مهم پنداشته و آن را برگزار كرده اند.

با توجه به ماهيت اجتماعي و سياسي نماز جمعه، مي توان گفت كه تريبون كلان و سازنده در جامعۀ اسلامي براي نقد وضعيت موجود، حكومت اسلامي و بازتاب دادن خواسته ها و نقطه نظرهاي شهروندان است. در خطبۀ نخست بحث خدا پرستي و دعوت نمازگزاران به پاكي نفس مطرح مي شود، اما در خطبۀ دوم بحث كاملا اجتماعي و سياسي مي شود. خطيب بايستي در مورد مسايل روز و مبتلابه جامعه بپردازد. در اين صورت ممكن است، آن مسايل، مسايل مهم در روابط اجتماعي شهروندان يا سرنوشت آنان و يا مرتبط به رويكرد و كاركردهاي حكومت اسلامي باشد.

اگر نگاهِ به درازناي تاريخ جامعه و حكومت هاي اسلامي بياندازيم، با تاسف بايد گفت كه در برخي مقاطع تاريخي، همان گونه كه ديگر ارزش ها و بايدهاي ديني به باد فراموشي سپرده شده بودند، نماز جمعه هم به تريبون توصيف حاكمان عمدتا مستبد تبديل شده بود. اما به هر صورت، جنبۀ تئوريك بحث، بر ناظر بودن و فرصت براي نقد بودن اش تاكيد مي كند.

خطيب هاي نماز جمعه در كشورهاي اسلامي البته در آن دسته از كشورهاي كه فضاي نسبتا باز سياسي وجود دارد، در خطبۀ دوم، گذشته از پرداختن به روابط اجتماعي و انساني در سطح جامعه، نگاه به كاركردها و سياست هاي حكومت مي اندازند و از نظرگاه دين نقدهاي مي زنند و توصيه هاي مي فرمايند.

در طول چهارده ساز گذشته، همان طور كه آزادي نسبي در همۀ سطوح وجود داشته است، آزادي نسبي در عرصۀ ديني نيز بوده است. مدارس و حوزه هاي علمي ـ ديني آزادانه فعاليت مي كنند و كرده اند، مساجد كلان در مناطق شهري ساخته مي شود، در برخي مساجد نماز جمعه برگزار است و خطيب ها هم با آزادي كامل در مورد مسايل روز و مبتلابه اجتماعي و سياسي سخن مي زنند.

    در اين فرصت فراهم شده، خطيب ها هم مردم را نصيحت مي كنند و هم رويكردها و كاركردهاي حكومت را نقد كرده اند و حتي در برخي مساجد در برابر مواضع و رفتارهاي گروه طالبان كه از دين و مذهب دَم مي زنند، انتقادها و خرده گيري هاي شديد الَّحن صورت مي گيرد.

اگر بدور از باورهاي سنتي و قبيله محور، نگاه به نقد اندازيم، پديدۀ ضروري و اجتناب ناپذير مي نمايد. بدون نقد، علم و دانايي به مرحلۀ كمال نمي رسد و كشور نيز به سمت توسعه گام بر نخواهد داشت.

پس خطبه هاي نماز جمعه، تريبون مهم براي نقد كاركردهاي حكومت بوده و سازنده است.

2 . سياست كنترل محور وزارت حج و اوقاف

همان گونه كه در مقدمه مطرح شد، با اين كه وزارت حج و اوقاف از كنترل سخنراني ها و خطبه هاي نماز جمعه سخن نزده است، اما مشخص نمودن عناوين و حتي موضوعات كه بايد بحث شود، به معني كنترل خواهد بود.

به نظر مي رسد كه كنترل سخنراني ها دو كاركرد؛ مثبت و منفي خواهد داشت.

1 . 2 . كاركرد مثبت

در طول چهارده سال گذشته، برخي از علماي ديني، با اين كه زير چتر حمايت نظام سياسي جديد مي زينند، اما طرزتفكر و باورهاي شان بيشتر با طرزتفكر طالبان قرابت دارد. از اين رو، در خطبه هاي نماز جمعه، هنگام كه در مورد مسايل روز و مبتلابه جامعه سخن مي زنند، محتواي سخن هاي شان بيشتر به نفع طالبان رقم خورده و دولت ستيز، خشونت گرايانه و افراطي پرور مي شود. اين خطبه ها خطرناك و هشدار دهنده براي دولت خواهد بود.

بنابراين، در اين وادي، كنترل سخنراني هاي امامان و خطيب هاي جمعه، امري مطلوب و گام ارزشمند بوده و داراي كاركرد مثبت خواهد بود. زيرا كه زين پس سخنان ترويج كنندۀ تفكر طالباني و دولت ستيز از تريبون دين و مذهب مطرح نخواهد شد.

2 . 2 . كاركرد منفي

اما به هر پيمانۀ كه نظام دموكراتيك باشد، تلاش مي شود از طرح انتقادها و خرده گيري هاي سياسي پيشگيري نمايد. اگر دولت ها به انتقادها گوش داده و تغيير در رويكردها و سياست هاي شان رونما گردد، بهتر و گرنه جايگاه سياسي حزب يا نخبگان قدرت را به صورت جدي لطمه خواهد زد.

از اين رو، دولت ها به صورت طبيعي ـ هر تيم و حزب كه قدرت را در دست داشته باشد ـ دوست دارند، نقد و خرده گيري هاي سياسي نباشد و يا خيلي اندك و ناچيز باشد.

بنابراين، هراس و بيم مي رود كه كنترل وزارت حج و اوقاف به هر علل و دلايل كه آغاز شود، در آينده، آزادي بيان را لطمه بزند. علماي ديني در خطبه هاي نماز جمعه آن گاه كه با دولت و نخبگان قدرت سخن مي زنند، به عنوان نمايندگان مردم سخن خواهند زد. زيرا آنان در ميان مردم حضور دارند و چالش هاي اجتماعي و سياسي را به گونۀ درست درك مي كنند.

اما در صورت كه عناوين و موضوعات از سوي دولت تهيه شده و امامان و خطيب ها مكلف به بحث آن ها شوند، فرصت طرح موضوعات و تحليل آزادانه از كف خواهد رفت. يا اگر خطيب به هدايت وزارت حج بها نداده و موضوع را بر اساس تشخيص خود طرح و بحث نمايد، ممكن است مورد بازپرس قرار گرفته و متهم به سركشي گردد.

به هر حال، با اين كه وزارت حج برخي مساجد را نيازمند گزينش موضوع و عناوين ندانسته است، اما در صورت كه گزينش عناوين و موضوعات مورد بحث خطيب هاي جمعه به يك امر معمول و عادي پذيرفته شود، بر همه تطبيق خواهد شد و اين زنگ خطر براي آزادي بيان و نقد سياسي است.

دیدگاه شما