بنياد حامد کرزي رئيس جمهور پيشين افغانستان افتتاح شد. حامد کرزي، در مراسم افتتاح بنياد خود گفت: که هدف از ايجاد اين بنياد تقويت و رشد آموزش در افغانستان است. حامد کرزي همچنان گفت که متاسفانه در دهه‌هاي گذشته جهان به سرعت در حال توسعه بود ولي افغانستان نه تنها توسعه نيافت که هر روز عقب مانده تر نيز شد و اکنون براي رسيدن به کاروان توسعه جهاني نياز است که اسب اين کشور چهار نعل بتازد. اکنون اين سوال پيش مي آيد که آيا حامد کرزي، رئيس جمهور پيشين افغانستان در بيش از يک دهه که قدرت سياسي را به دست داشت، با توجه به منابع مالي که از سوي جامعه جهاني در اختيار حکومت او قرار داده شده بود، در عرصه معارف کار کرده است؟ گزارش هاي که بعد از دوران کاري او در عرصه معارف مبني بر فساد گسترده و وجود مکاتب، دانشجويان و معلمان خيالي نشر شد همخواني با هدف کار بنياد او دارد؟ در ذيل تلاش مي کنم به اين سوال ها و برخي سوال هاي ديگر پاسخ گويم.

تقويت و رشد معارف از بنيادي ترين مسئله در ارتقاء و دست يابي به توسعه يافتگي محسوب مي شود. به عبارت ديگر، بدون معارف امکان هر گونه دگرگوني در يک جامعه ممکن و عملي نيست. زيرا، معارف توسعه انساني را ممکن مي سازد و عقلانيت جامعه را بالا مي برد. توسعه انساني منجر به توسعه و نوسازي در عرصه هاي ديگر مي گردد. رشد معارف در يک جامعه باعث تقويت تحمل پذيري و گسترش فرهنگ گفتگو مي شود. اين گونه حل منازعات شکل مسالمت آميز به خود مي گيرد. با توجه با اينکه جامعه افغانستان جامعه خشونت پرور بوده است. از اين جهت، رشد و تقويت معارف اهميت حياتي براي پايان بخشيدن به منازعات و کشمکش ها دارد. به همين خاطر، بررسي کارکرد هاي يک حکومت در عرصه معارف مهم و جدي است. با توجه به کمک هاي صورت گرفته در عرصه معارف و حضور جامعه جهاني در افغانستان به منظور بازسازي اين کشور بررسي نقش حکومت مرکزي در اين روند اهميت مضاعف مي يابد. نگارنده با توجه به همين مسئله در صدد آن است تا مسئله معارف و نقش اداره مرکزي را مورد بررسي قرار دهد.

حامد کرزي، زماني قدرت سياسي را به دست گرفت که کشور به دست گروه هاي مختلف اداره مي شد. اداره اي وجود نداشت. زيرساخت ها ويران شده بود. مکاتب و دانشگاه ها تعطيل بود. او در بيش از يک دهه حکومت توانست تا حدودي گروه هاي مختلف را خلاء سلاح نموده و قدرت را به در حکومت مرکزي متمرکز نمايد. با وجود حاکميت گروه هاي سنتي در حکومت او اما، او توانست همه قدرتمندان به جزء گروه طالبان و حزب اسلامي گلبدين حکمتيار را در حکومت خود سهم دهد و فرصت شورش و مخاصمه را از خيلي از سران جهادي بگيرد. با وجود همه اين ها هم در دوران حاکميت او و هم بعد از آن ترديد ها و سوال هاي جدي پيرامون کارکرد حکومت او مطرح شد. يکي از بخش ها در عرصه معارف بود. ميليارد ها دالر در عرصه معارف هزينه شده بود اما دستاورد ها همخواني با هزينه هاي مصرف شده و هزينه شده نداشت. اعتراض ها و نقد هاي جدي بر کارکرد او در عرصه هاي مختلف از جمله بر کارکرد حکومت او در عرصه معارف صورت گرفت اما حامد کرزي و ديگر مقامات مسئول حکومت تا هنوز به صورت صريح به انتقاد ها و اعتراض ها پاسخ نداده است. اکنون که بنياد او افتتاح شده است و هدف اين بنياد تقويت و رشد معارف کشور اعلان شده است لازم است که يکبار ديگر، کاکررد ها و کم کاري هاي او را به مطرح نمايم و از حامد کرزي و ديگر مقامات مسئول در حکومت او بخواهيم به سوال ها و اعتراض ها پاسخ گويد.

زماني که حکومت جديد روي کار آمد و کابينه تشکيل شد. آمار هاي که از سوي حکومت قبلي در باب مکاتب، دانشجويان و معلمان ارائه شده بود، از سوي حکومت جديد و به خصوص وزارت معارف رد شد. در پي آن سيگار(اداره بازرسي عمومي آمريکا براي بازسازي افغانستان) تحقيقات خود را در عرصه معارف شروع کرد. اين اداره در نتيجه تحقيقات خود به اين نتيجه دست يافت که آمار هاي ارائه شده از سوي وزارت معارف در دوره زمامداري حامد کرزي در مورد تعداد مکاتب، دانش آموزان و معلمان خيالي بوده است. براساس تحقيقات اين اداره ميليارد ها دالر مصرف مکاتب، دانشجويان و معلمان خيالي شده بود. اين اداره اگر چه نامي از کارگزاران وزارت معارف نبرده بود که در اين فساد دست شان آلوده بوده است اما قدر مسلم آن است که مسئوليت آن بر مي گردد به حاکم و زمامدار و کارگزاران بلند رتبه وزارت معارف کشور.

اين جدي ترين تحقيق صورت گرفته در مورد کارکرد وزارت معارف حکومت حامد کرزي بود. تحقيق واکنش هاي زيادي را در پي داشت. با وجود آن حامد کرزي تا هنوز پاسخي به واکنش هاي شهروندان نداده است. نتايج تحقيق اداره سيگار به صورت صريح نشان داد که حکومت حامد کرزي در عرصه معارف با کمکاري زيادي مواجه بوده است.

دوران که حامد کرزي قدرت سياسي را به دست داشت بدون شک يک دوران طلايي براي مردم افغانستان بود. در اين دوران جامعه جهاني کمک هاي زيادي را به افغانستان نمود. اگر از ديگر عرصه ها بگذريم در عرصه معارف با توجه به کمک ها کاري که بايد صورت مي گرفت، نگرفت. از اين جهت، مي توان گفت که حامد کرزي اين دوره طلايي را بدون تغيير بنيادي در عرصه معارف از دست داد و يا گذاشت از دست برود.

اين ناکامي بر مي گردد به نحوه مديريت اداره او. تحقيقات صورت گرفته نشان داده است که اداره او هيچ نظارت جدي بر کارکرد وزارت خانه ها از جمله وزارت معارف نداشته است. ضعف اداره او باعث شده بود که ميليارد ها دالر کمک جامعه جهاني به شهروندان کشور و به خصوص به کودکان کشور به جيب و حساب بانکي افراد قبيله اي که او در رأس وزارت معارف گماشته بود، وارز گردد.

در پايان اين نوشتار بايد اين نکته را متذکر شوم که حامد کرزي، رئيس جمهور پيشين افغانستان فرصت هاي طلايي در تمام عرصه ها را هدر داد. او قادر به دگرگوني بنيادي در جامعه افغانستان نشد. اشتباه است اگر بپنداريم که بيش از يک دهه فرصت کم براي دگرگوني و تغيير بنيادي است. اکنون که او بنياد خود را افتتاح نموده است و هدف آن را تقويت و رشد معارف کشور دانسته است، امري قابل احترام و ارزشمند است اما اين کار او نبايد سبب شود که بر کارنامه گذشته او در عرصه معارف مهر سکوت بر لب نهيم و دم از فساد هاي گسترده برنياريم. حامد کرزي و ديگر مقامات مسئول در عرصه معارف بايد به فساد هاي گسترده در عرصه معارف پاسخ گويد.