سر انجام پس از بيست و يک سال به مناسبت يادبود از سالگشت شهادت شهيد مزاري مبارز راه عدالت و وحدت ملي در کشور، روز گذشته رييس جمهور طي پيامي شهيد عبدالعلى مزارى را رهبر پيشتاز خواند وبه وى لقب «شهيد وحدت ملى» را تفويض نمود. رئيس جمهور در پيام خويش افزوده است که شهيد مزارى خواهان نظام مردم سالار بود که براساس شرکت گسترده مردم ساخته شود، زيرا نظام درواقعيت امر، تضمين کننده عدالت اجتماعى است. وي در ادامه تاکيد ورزيده است که افغانستان کشور همه ما است همه بايد مانند برادر درسرنوشت کشور سهم داشته و سرنوشت خود را رقم بزنيم واين اصلى است که شهيد مزارى برآن تاکيد مي کرد. در پيام تذکر رفته است که شهيد مزارى درکنار آنکه به نقش زنان درجامعه احترام خاص داشت،برنقش اين قشر درعرصه سياسى نيز تاکيد مى نمود.رييس جمهور در پايان اعلام داشت «من به هدف احترام به مقام بلند شهيد مزارى و براساس خواست برخى از مسوولان دولتى و سياسى، به شهيد مزارى لقب «شهيد وحدت ملى « را مي دهم که درتقويم رسمى کشور درج شود. «
حقيقت امر آنست که اين اقدام رئيس جمهور طي بيست و يک سال گذشته مهم ترين و نمادي ترين اقدامي  است که صورت گرفته است. هرچند  اين اقدام دير صورت گرفت اما بازهم جاي تقدير را  دارد. شهيد مزاري در واقع مبارز راه عدالت و شهيد وحدت ملي بود. ناميدن شهيد مزاري بعنوان شهيد وحدت ملي بخشيدن يا اعطاي يک امتياز به شهيد مزاري و رهروان راه  او نيست، بلکه اين اقدام در واقع پذيرفتن يک واقعيت روشن و آمادگي گرفتن براي رفتن بسوي آينده روشنتر و با ثبات مي باشد. اگر ما ويژگي هاي شهيد مزاري را در نظر داشته باشيم آنگاه در خواهيم يافت که اين اقدام اخير رئيس جمهور چگونه مي تواند اعتراف به واقعيت و حقيقت باشد. در اينجا به صورت بسيار کوتاه و براي روشن شدن مطلب بعضي از ويژگي هاي شهيد مزاري را ياد مي کنيم.
بدون ترديد شهيدمزاري يکي از چهره هاي بارز و دلسوز براي مردم افغانستان محسوب مي گردد. اين توصيف از آن شهيد يک امر تعارفي و غيرواقع نمي باشد. بلکه اين سجايا را مي توان از زندگي،مبارزات و شهادت آن آزاد مرد دريافت. اينک با وجود آنکه هفده سال از شهادت غمناک اما پرشکوه شهيدمزاري ميگذرد، ياد و خاطره و راه او در بين مردم ما زنده است. اينکه در آموزه هاي ديني از شهيد بعنوان زندگان ياد مي شود ، شايد داراي تعابير و توجيهات مختلف داشته باشد، ولي يکي از تعابير آن همين است که امروز با گذشت سالهاي سال از شهادت آن مبارز فداکار ، ياد و آرمان او در دلهاي مردم زنده است. شايد در جامعه کمتر کسي را بتوان يافت که نسبت به آرمان شهيد مزاري شناخت و دلبستگي نداشته باشد؛ يا به تعبيردقيق تر راه و انديشه هاي شهيدمزاري را بازتاب و آيينه اي از واقعيت هاي زندگي خود نداند.
عدالت اجتماعي:
شهيدمزاري از يک سوي بعنوان انسان آگاه و صاحب خرد، از جانب ديگر بعنوان يک فردي که در جامعه ستم زده زندگي مي کند و خود رنج و درد ستم و بي عدالتي را تجربه نموده است ، شيفتگي و دلبستگي عميق و صادقانه به « عدالت « دارد. او بخوبي دريافته است که اولين چيزي که بر تمام زخم هاي تاريخي خودش و مردمش مرهم خواهد گذاشت « عدالت « است. به همين دليل محور تمام انديشه‌ها و ايده‌هاي شهيد مزاري و جهت گيري هاي سياسي و مبارزاتي اش «عدالت» به‌صورت عام و «عدالت اجتماعي» به گونه خاص مي‌باشد. مجموعه گفتارهاي شهيد مزاري در طول دوران مبارزات سياسي و اجتماعي بر محور عدالت مي چرخد. مزاري را بدون عدالت نمي توان تصور نمود. شايد در ميان چهره هاي سياسي و مبارزاتي شهيدمزاري تنها فردي باشد که نام و خاطرات او بطور طبيعي مفهوم عدالت اجتماعي را در اذهان تداعي مي نمايد.
وحدت ملي :
يکي از ويژگي هاي بارزديگر شهيدمزاري که او را از ساير رهبران سياسي کشور متمايز و برجسته مي ساخت ، داعيه صادقانه او براي تحقق بخشيدن به ايده « وحدت ملي « بود. به باورشهيدمزاري يکي از چالش هاي اساسي کشور که همواره بحران آفرين بوده است ، نبود وحدت ملي بوده است. آنچه که رژيم هاي ستمگردرباره وحدت ملي سخن ميگفتند يا برخي جريان ها برآن تاکيد داشته اند در واقع سلطه يک جانبه و تماميت خواهانه بر ساير طبقات و قطب هاي جامعه بوده است. فقدان وحدت ملي در تمام عرصه هاياقتصادي ، اجتماعي ، سياسي ، نظامي ، فرهنگي کشور به سادگي قابل مشاهده است.
شهيدمزاري بخوبي براين موضوع آگاهي داشت که در نبود وحدت ملي استقرار يک نظام سياسي با ثبات غيرممکن است. نظام سياسي وقتي در يک جغرافياي سياسي استقرار مي يابد که در آن جامعه تفاهم و وحدت ملي حاکم باشد. همه شهروندان آن بگونه اي خود را مرتبط با يکديگر بدانند. داراي سرنوشت مشترک باشند. دربرابر سرنوشت مشترک احساس مسئوليت نمايند.به همين سبب بود که شهيد مزاري بر داعيه «وحدت ملي» صادقانه تکيه مي نمود و اعلام ميداشت که :»ما به همه سر دشمني نداريمو دوست هستيم و وحدت ملي را ما در افغانستان يک اصل مي دانيم ...» . شهيد مزاري با اصل دانستن وحدت ملي تاکيد داشت که : «مردم ما يک مردم سرفرازيستکه با برادري با همه مليت ها مي خواهيم زندگي بکنيم با برادري زندگي بکنند . اينافغان باشد ، تاجيک باشد ، ازبک باشد ، همه برادرند حقوق مساوي مي خواهند ، ... دراينجا مسأله افغانستان وقتي حل مي شود که مردم و احزاب همديگر را تحمل بکنند ، درصدد حذف يکديگر نباشند چه از نگاه اقوام چه از نگاه احزاب ، چه از نگاه مذاهب ،...» وي در بخش ديگري از سخنانش تاکيد دارد:»اينجا براي شما واضح مي گويم در افغانستان دشمني مليت ها فاجعه بزرگي است . در افغانستان برادري مليت ها مطرح است . حقوق مليت ها يعني برادري مليت ها . ... اين عناصر قدرت طلب وجاه طلب است که در اين مسأله به عنوان نژاد وغيره استفاده مي کنند ....»
باورمندي به حقوق زن :
از ويژگي هاي بسيار مهم و بارز و منحصر به فرد شهيد مزاري پذيرفتن و باور داشتن حق و حقوق انساني است. او به حقوق انساني بدون درنظرداشت تفاوت هاي مذهبي ، پوست ، نژاد و جنسيت احترام قايل بود. او سعادت فرد و جامعه را در پرتو پذيرش و رعايت اين حقوق ميدانست. او بعنوان يک رهبر فهيم سياسي و اجتماعي مي دانست که علاوه بر ارج نهادن به حقوق انساني بايد درک نمود که نيمي از پيکره جامعه را زنان تشکيل ميدهند. شهيدمزاري در اين باره ميگويد: «متأسفانه پس از 14 سال مبارزه و جهاد و زجر و تکليف ، تعدادي از رهبران مي گويند : نصف از جمعيت ما زنان حق ندارند براي سرنوشت شان حرف بزند ، ولي وقتي اينها درپاکستان و اروپا نشسته بودند ، اين خواهران قهرمان اين حرکت را به وجود آوردند ومردم کابل جوشيد . « او با تاکيد بر سلامت بودن روندسياسي کشور براي استقرار يک نظام با ثبات و برخوردار از پايه هاي وسيع اجتماعي معتقداست : ما سيستم انحصار را به هر شکل و شيوه آن رد مي کنيم و طرفدار شرکت کليه مردمافغانستان اعم از زن ، مرد ، پير ، جوان و ... براي تعيين سرنوشت سياسي شان هستيم .
مواردي که بر شمرده شد بخشي از ويژگي هاي انديشه شهيدمزاري در عرصه سياست و جامعه بود. طرح اين موضوعات از سوي شهيدمزاري در آن دوران ، خود نشان دهنده دقت نظر و هوشياري و بلندي فکر و انديشه آن مبارز راستين و دردمند مي باشد. واقعيت هاي امروز جامعه ثابت نمود تا بر سر چنان مسايل اساسي که شهيدمزاري طرح نموده است اجماع و اتفاق و هم نظري بوجود نيايد ، دامنه بحران هم چنان دامنه دار باقي خواهد ماند. حال انتظار برده مي شود که اقدام اخير رئيس جمهور براي کليه دستگاه هاي اجرايي و قانونگذاري و عدلي وقضايي يک الگو و آدرسي باشد در جهت تامين واقعي عدالت اجتماعي، رفع تبعيض از زنان و تحقق وحدت ملي و حاکميت ملي؛ و از اين مسئله بعنوان يک تبليغات سياسي بهره برداري صورت نگيرد.