اختلافات مرزي ميان افغانستان و پاکستان، از بدوِ استقلال پاکستان تا به امروز ادامه يافته است. در زمان حکومت عبدالرحمن خان که در آن برهة تاريخي، هند تحت استعمار انگليس بود، بين افغانستان و هند آن زمان، خط مرزي ديورند کشيده شده و از جانب دولت هاي دو طرف، به رسميت شناخته شد. اما اين امر، مورد پذيرش حکومت هاي افغانستان نبوده است. از اين روي، تاييد اين خط مرزي، نام عبدالرحمن خان را در تاريخ سياسي کشور لکه دار کرده است. شاهان و سلطان هايِ پس از عبدالرحمن خان، رويکردهاي متفاوتي را برگزيده اند. برخي از آنان، با سکوت سياسي در اين مورد، تلويحا تاييد کرده اند و برخي هم به رسميت نشناخته و حرکت هاي سياسي بزرگ و جدي تري را شروع کرده اند. مثلا داوود خان يکي از حکمران ها و قدرت‌مندان است که به مسئلة پشتونستان به صورت جدي دامن زد و پس گرفتن اين منطقه را به يکي از اولويت هاي دولت وقت قرارداد، به‌گونة که سياست خارجي کشور را به صورت جدي تحت شعاع قرار داده بود. نشانه گرفتن اختلاف هاي مرزي افغانستان و پاکستان، در زمان حکمراني کمونيست ها، با شِدَّت و حِدَّتِ بي‌پيشينه دنبال شد. اين امر، باعث گرديد که اين کشور با تمام توان و قدرت و با تشريک مساعي با رهبر بلوک سياسي غرب ـ آمريکا ـ که براي شکست دادن و زمين‌گير کردنِ رهبر بلوک سياسي شرق ـ اتحاد جماهير شوروي سابق ـ تلاش مي کرد، برنامة فروپاشي دولت کمونيستي تحت حمايت مسکو را روي دست گرفته و تا پايان جاده هدايت و رهبري کند. دولت جهادي به علت مشکلات دروني که داشت اصلا فرصت ابراز نظر نيافت، امارت طالبان که يکي از ايالت هاي اسلام آباد محسوب مي شد و اکنون طوري برداشت مي شود که دولت جمهوري اسلامي افغانستان، خط ديورند را نمي پذيرد.
در اين ميان، بحث که نمي شود ناديده گرفته شود، استفادة سياسي از اين بحث است. متاسفانه برخي از شاهان که قدرت را به زور و جبر به دست مي گرفتند و يا از جايگاه اجتماعي و سياسي قابل وصف برخوردار نبودند، به منظور پر کردن اين خلأ به بحث ديورند دامن مي زدند، تا در اين وسط جايگاه سياسي و اجتماعي و محبوبيت و مشروعيت براي خود کمايي کنند.
به نظر مي رسد که اختلاف مرزي ديورند باعث شده که در هر زمان و مقطع تاريخي، احتمال درگيري نظامي ميان دو کشور وجود داشته باشد. در اين صورت چند روز قبل، نظاميان پاکستاني اقدام به ساخت تاسيسات در اين حوزه کردند. ادعاي دو طرف متفاوت است. پاکستان ادعا دارد که تاسيسات را در داخل خاک خويش ساخته است، اما نظاميان افغانستان ادعا دارد که اين تاسيسات در داخل خاک کشور ساخته شده است. اين مسئله بحران زا گرديد. نظاميان مرزي دو کشور با هم درگير شدند. پس از اين درگيري دو طرف اقدام به گسيل نيروهاي ارتش در دو طرف مرز کرده و آمادگي نبرد بزرگ تر را گرفتند. برخي از نظاميان دو طرف کشته شدند. پنج روز گذرگاه تورخم بسته شده و هزاران نفر افغانستاني و پاکستاني که مي خواستند عبور نمايند و هزارها واسطة کلان باربري که کالاهاي اقتصادي را حمل مي کرد، گير ماندند. قرار اعلام اتاق تجارت و صنايع افغانستان، ميليون ها دالر زيان وارد شده است. اکنون خوش‌بختانه پس از تلاش هاي سياست مداران و ديپلمات هاي دو طرف، گذرگاه تورخم به روي عابران باز شد و حل و فصل مسايل به گفت و گوهاي بعدي واگذار گرديذ.
به نظر مي رسد که تا اين جا ديپلماسي و گفت و گو موفق و نتيجه بخش بوده است. تلاش هاي زاخيلوال نمايندة سياسي کابل در اسلام آباد، ماموران و مسوولان وزارت امور خارجه و ديگر مقام ها، خشونت و جنگ را به صورت نسبي و مقطعي پايان داده و گذرگاه تورخم را باز کرده است. ولي آن طور که نظاميان پاکستاني اعلام کرده اند، مشکل همچنان در جايِ خود باقي است. پاکستاني ها از گفت و گو و مذاکرة سياسي سخن زده اند، اما حق ساخت تاسيسات را براي خود محفوظ نگهداشته اند. در اين صورت با اقدام مجدد نظاميان پاکستاني مشکل بازهم به صحنه بر خواهد گشت.
پرسش اين است که: آيا گفت و گوهاي سياسي بعدي نتيجه بخش خواهد بود؟
ديورند تبديل به تابو شده است
قرار است گفت و گوهاي رسمي تر و در سطح بالاتر با سفر معين سياسي وزارت امور خارجة کشور جناب حکمت خليل کرزي به اسلام آباد ادامه يابد. اما به نظر مي رسد که اين گفت و گو کنندگان موفق به حل مشکل و چالش به صورت بنيادي و ريشه‌اي نخواهند شد. بارها گفت و گو صورت گرفته، اما، نتيجه بخش نبوده است. پاکستان خط ديورند را که پذيرفته شده در سازمان هاي بين المللي است، مرز خود و افغانستان مي داند، اما افغانستان با اين وجود، آن را نمي پذيرد. گرچه که دخالت هاي سياسي و اطلاعاتي پاکستان در امور داخلي افغانستان تنها از اختلافات مرزي سبب نشده بلکه به رقابت هاي استراتژيک اين کشور با هند قدرت‌مند نيز بر مي گردد، اما، يک بخش از دخالت هاي سياسي و اطلاعاتي به اين اختلاف ها بر مي گردد.
به نظر مي رسد که ديورند تبديل به تابو شده است. هيچ کسي به خود جرات نمي دهد که بدان دست بزند. زيرا هر فردي و هر جريانِ که به آن دست بزند، اگر بر اساس انتظارات يک بخش از جامعه نباشد، مهر خيانت ملي بر جبين‌اش نقش خواهد بست. ممکن برخي از سياست مداران بوده اند و هستند که ديورند را بپذيرند. اما نمي توانند و از پي‌آمدهاي سياسي زيان‌باري که براي‌شان خواهد داشت مي هراسند. هيچ رسانه‌اي نمي تواند در اين مورد بحثي را به صورت آزاد مطرح کند. در صورت طرح کردن، خاين به کشور خطاب مي شود.
بنابراين، گفت و گوهاي سياسي ميان افغانستان و پاکستان تا زمان که بحث ديورند به مثابه يک تابو مي ماند، مفيد و نتيجه بخش نخواهد بود. ممکن گفت و گوهاي صورت گرفته و برخي از مشکلات مانند تنش مرزي و درگيري هاي نظامي ميان دو طرف را براي چند روز و به صورت موقت و مقطعي حل نمايد، اما در بلند مدت مشکل و چالش همچنان باقي است. به مشکلات زماني نقطه‌اي پايان گذاشته خواهد شد، که دولت هاي دو طرف عزم را جزم کرده و با ارادة سياسي به تنش مرزي پايان دهند.