روز پنچ ‎شنبه، حکومت و مردم افغانستان از نود و هفتمين سالروز استقلال کشور تجليل نمود. در روز استقلال کشور موشکي از خاک پاکستان شليک و در ولايت کنر اصابت نمود که در اثر آن چندين شهروند کشور زخمي و کشته شدند. در عين حال، در کابل، در چهار راهي ترافيک انفجاري رخ داد. تجليل از استقلال در چنين وضعيت چه معني و مفهوم دارد؟ اصابت راکت از سوي کشور همسايه و انفجار در پايتخت کشور و جنگ در بيش از 15 ولايت کشور وضعيت دشوار ما را به تصوير مي کشد. اين وضعيت اسفناک و دردآور اما، نتيجه سياست و رفتارهاي خود ماست. نخبگان سياسي بيش از همه مسئول وضعيت کنوني است. ما در رهايي کشور از وضعيت کنوني کمتر تلاش نموده ‎ايم. ظرفيت ‎هاي وجود دارد که افغانستان را از وضعيت کنوني برهاند و تبديل به يک کشور تزانزيتي منطقه نمايد که همه کشور ها منافع مشترک اقتصادي داشته باشد.
افغانستان در ميان دو حوزه منطقه ‎اي قرار گرفته است. در يک طرف آسياي جنوبي و در طرف ديگر آسياي ميانه. اين موقعيت ژئوپليتيکي افغانستان کارکرد خاص به افغانستان داده است تا اين دو منطقه را به همديگر وصل نمايد. از سوي ديگر، تمايل شديد ميان کشورهاي دو منطقه مذکور در گسترش روابط وجود دارد. بنابراين، هم موقعيت ژئوپليتيکي افغانستان و هم تمايل کشورهاي دو منطقه به گسترش روابط کمک مي کند که افغانستان بتواند اين دو مجموعه ‎اي منطقه را به همديگر وصل نمايد.
هند در کنار مسائل امنيتي منافع اقتصادي در کشورهاي آسياي ميانه دارد. سياست هند در قبال آسياي ميانه حول مفهوم امنيت انرژي و بازار صادراتي هند مي چرخد. گسترش روابط هند با اين کشورها سبب مي شود که هند از محاصره اقتصادي و سياسي چين نيز رهايي يابد. اين انگيزه ‎هاي گسترش روابط هند با کشورهاي آسياي ميانه است. از سوي ديگر، کشورهاي آسياي ميانه تمايل شديد به جلب مشتري براي فروش انرژي خود دارد تا از اين طريق بتواند از زير سيطره و نفوذ روسيه رهايي يابد. بنابراين، به همان ميزان که هند تمايل به گسترش روابط در عرصه امنيت انرژي دارد به همان اندازه کشورهاي آسياي ميانه نيز تمايل به فروش انرژي دارد.
پاکستان از جمله کشورهاي است که منابع انرژي داخلي فراوان ندارد. بنابراين، نيازمند شديد به انرژِي وارداتي است. اين کشور نيز تمايل دارد که روابط خود را به منظور تأمين امنيت انرژي خود با کشورهاي آسياي ميانه گسترش دهد. آغاز به کار پروژه تاپي نشان مي دهد که دو منطقه تمايل به گسترش روابط با همديگر دارد.
اين دو منطقه همسويي غرب را نيز با خود دارد. کشورهاي آسياي ميانه براي انتقال انرژي خود چند مسير و گزينه در اختيار دارد. روسيه، چين، ايران، ترکيه و افغانستان از جمله مسيرهاي انتقال انرژي آسياي ميانه است. غرب تمايل شديد به انتقال انرژي از مسير افغانستان دارد. به جزء مورد ترکيه هيچ مسير ديگر مورد پذيرش کشورهيا غربي نمي باشد. زيرا، مسير ‎هاي ديگر در واقع، تأمين امنيت انرژي کشورهاي رقيب ايالات متحده آمريکا و کشورهاي غربي است. به همين خاطر، کشورهاي غربي و به خصوص ايالات متحده آمريکا از گسترش روابط در چارچوب امنيت انرژي ميان دو منطقه آسياي جنوبي و آسياي ميانه حمايت مي کند.
تبديل شدن افغانستان به يک کشور ترانزيني و نقطه وصل کننده دو منطقه آسياي جنوبي و آسياي ميانه با چالش ‎ها و موانع جدي و اساسي روبرو است. مهمترين و اساسي ترين چالش بازي امنيتي ميان هند و پاکستان در منطقه است. پاکستان با گسترش نفوذ خود در افغانستان به دنبال ايجاد «عمق استراتژيک» در برابر هند است. به همين خاطر، پاکستان همواره به دنبال شکل ‎دهي يک حکومت همسو با خود در کابل بوده ‎اند. حمايت اين کشور از گروه طالبان در همين چارچوب قابل فهم و درک است. از طرف ديگر، هند نيز با گسترش نفوذ خود در افغانستان در صدد محاصره سياسي پاکستان است. اگر پاکستان به دنبال ايجاد «عمق استراتژيک» است هند در پي گسترش «عمق استراتژيک» خود با کشورهاي آسياي ميانه است. هند گسترش عمق استراتژيک خود را در افزايش نفوذ خود در افغانستان مي داند. از آنجايي که هند در تاجکستان و ازبکستان پايگاه نظامي دارد و سال ‎هاي اخير آن را بازسازي نيز نموده است گسترش نفوذ هند در افغانستان زنگ خطر جدي براي پاکستان است. در واقع، مقامات پاکستاني چنين درکي از روابط کابل-دهلي دارد.
اين بازي امنيتي ميان هند و پاکستان مانع جدي فراروي تبديل شدن افغانستان به يک کشور ترانزيتي ميان دو منطقه است. اين بازي امنيتي ميان دو کشور سبب شده است که پاکستان با متحمل شدن فشارهاي زياد از سوي ايالات متحده آمريکا باز هم به حمايت خود از گروه طالبان و ديگر گروه ‎هاي تروريستي در افغانستان تداوم بخشد. در واقع، گسترش دامنه قلمرو طالبان به مثابه گسترش نفوذ پاکستان است. ضعف حکومت مرکزي در افغانستان و حتي سقوط آن به پاکستان کمک مي کند تا يک حکومت همسو و حامي در کابل شکل دهد و بازي امنيتي در مقابل هند را ببرد. از سوي ديگر، هند از يک نظام دموکراتيک و مردم سالار در کابل حمايت مي کند. افراط گرايي، بنيادگرايي تهديد جدي براي منافع ملي اين کشور محسوب مي شود. به همين خاطر، اين کشور در سال ‎هاي گذشته در سطح وسيع از حکومت مرکزي افغانستان حمايت کند.
مسئله اساسي براي دستگاه ديپلماسي کشور اين است که چگونه بازي امنيتي ميان دو کشور را تبديل به بازي اقتصادي با محور امنيت انرژي نمايد. در واقع، افغانستان براي رهايي خود از وضعيت کنوني و ايجاد وابستگي متقابل ميان اين دو منطقه و سود جستن از آن در راستاي تأمين امنيت و ثبات خود نيازمند آن است که بازي امنيتي ميان دو کشور آسياي جنوبي را تبديل به بازي اقتصادي با محوريت انرژي نمايد. اکنون دستگاه ديپلماسي افغانستان ظرفيت اين مهم را ندارد. زيرا، تا هنوز قادر به ايجاد توازن در روابط با اسلام ‎آباد و دهلي نو نبوده است. در واقع، کابل به جاي تبديل بازي امنيتي ميان دو کشور در تشديد آن نقش اساسي داشته است. کابل در بسي موارد، با گسترش روابط با دهلي نو مشوق اسلام آباد در حمايت از گروه هاي تروريستي و بنيادگرا بوده است. بنابراين، اميدواري چنداني در دستگاه ديپلماسي کشور ديده نمي شود تا بتواند در کنار ايجاد توازن در روابط با دهلي و اسلام ‎آباد نقش بنيادي در تبديل بازي امنيتي به بازي اقتصادي ايفا کند.
از همه موارد ديگر که بگذريم ما در سال ‎هاي گذشته قادر به استفاده از موقعيت ژئوپليتيک خود در راستاي بهبود وضعيت افغانستان استفاده نتوانسته ايم. ما يا ابزار دست پاکستان قرار گرفته ‎ايم و يا ابزار دست دهلي نو. واقعيت امر اين است که هر دو کشور به دنبال عمق استراتژيک خود است. با اين تفاوت که هند وجود نظام دموکراتيک و مردمسالار را به سود خود مي پندارد و پاکستان برعکس وجود يک نظام بنيادگرا و افراطي را ترجيح مي دهد. در اين ميان ما با برهم زدن توازن روابط با اين دو کشور بازي امنيتي ميان اين دو کشور را در افغانستان شدت بخشيده ‎ايم.