شناسايي پايگاههاي اجتماعي بنياد گرايي راديکال و واکاوي علل گرايش به افراط گرايي، در امر مبارزه با تروريسم و خشونت ورزي به نام اسلام، کمتر مورد توجه قرار گرفته و يا اساسا مغفول مانده است. به نظر مي رسد يکي از دلايل اصلي رشد راديکاليسم در کشورهاي در حال توسعه اسلامي از جمله افغانستان، بسترهاي اجتماعي است که دولت ها، به صورت ناخواسته در شکل دهي آن نقش داشته اند. به بيان ديگر دولت ها عامل خلق محيطي سر شار از بحران به شمار مي روند که موجب واکنش افراد و گروههاي بنيادگرا و راديکال مي شود. از اين رو ايجاب مي کند که در کنار نبرد مسلحانه، تلاش هاي ديپلماتيک و مبارزه گفتماني، شناسايي پايگاههاي اجتماعي افراط گرايي و اتخاذ راهبردهاي عملياتي در جهت مديريت اين پايگاهها مورد توجه حکومت قرار گيرد. آنچه در اين متن ملاحظه مي کنيد، نتيجه مطالعات گسترده اي است که براي شناسايي گروههاي مستعد جذب در جريانهاي افراطي اسلامي، صورت گرفته است. اين متن  تا حدودي ملهم از ديدگاه جامعه شناختي پژوهشگران چون کارل مارکس، ماکس وبر، اميل دورکيم و برگر است، که محروميت اجتماعي و اقتصادي را عامل گرايش به باورهاي مذهبي افراطي مي دانند. هم چنين ديدگاه روانشناسانه اريکسون در تحليل برخي طبقات حامي افراط گرايي، قابل کاربست است. هراير دکمجيان پژوهشگر برجسته در عرصه جريانهاي بنيادگرا در خاورميانه، پنج گروه اجتماعي را به عنوان طبقات مستعد پاسخ به دعوت هاي بنيادگرايانه و راديکال شناسايي کرده است. شناسايي اين طبقات در جامعه ما و آگاهي از علل گرايش آنها به افراط گرايي مي تواند، چشم انداز مبارزه با تروريسم و خشونت ورزي را از استيصال و درماندگي به سمت موثريت و کارآمدي، متحول سازد.  

1. جوانان
جوانان مستعدترين گروه اجتماعي براي جذب در جريانهاي افراطي به شمار رود. از يک طرف رده سني جوانان  به لحاظ روحي و رواني ايجاب حرکت هاي انقلابي و پر شور را دارد و از طرف ديگر نوع تحصيلات و موقعيت اجتماعي - اقتصادي آنها نيز تأثيرگذار است. به عنوان مثال جوانان تحصيل کرده در رشته هاي علمي و فني از قبيل، طب، رياضيات و انجينري و همين طور طلاب علوم ديني ابتدائيه، نسبت به تحصيل کردگان علوم انساني، استعداد بيشتر براي جذب در گروههاي افراطي را دارند. زيرا در ماهيت علوم فني و طبي و همچنين دانش اوليه ديني، قطعيت، خلوص و اصول گرايي بالايي وجود دارد. در حالي که علوم اجتماعي و انساني ماهيت تحليلي و فکري داشته  از انعطاف پذيري، سياليت و شکاکيت بيشتر برخوردارند. علاوه بر آن بحران هويت، بيکاري و نابرابري هاي اجتماعي مي تواند انگيزه بيشتر به اين دسته از جوانان براي عضويت در گروههاي راديکال و خشونت پيشه مي دهد. به اين ترتيب جوانان، گروه مخاطب مناسب براي جريانهاي افراطي به شمار مي روند. گروههاي دهشت افکن، با استفاده از خلوص و سادگي اين گروه اجتماعي آنها را در مسير مبارزه با تهاجم فرهنگ و ارزش هاي غربي بسيج نموده در برابر دولت ظاهرا غرب گرا قرا ميدهند.

2. عناصر جديد شهري
جريان کنترل نشده مهاجرت از روستا به شهر يکي از عوامل بي ثباتي در کشورهاي در حال توسعه از جمله در افغانستان به شمار مي رود. اين روند که با تراکم جمعيت در شهرهاي بزرگ چون کابل همراه است، به جاي شهري سازي روستائيان روستاسازي شهرها را در پي دارد. معمولا  روستائيان و ديگر مهاجران تازه وارد بدون آن که در فرهنگ شهري ادغام شوند در حومه هاي شهر در زاغه نشين ها، حلبي آباد ها و مناطق فاقد امکانات و خدمات شهري مستقر مي شوند. اين وضعيت نوعي بحران فرهنگ و بي قراري رواني را در بين اين جمعيت در پي داشته آنها را مستعد پناه بردن به مراکز نجات مي سازد. جريانهاي راديکال با درک شرايط اجتماعي و رواني اين گروه آنها را هدف قرار داده، براي جذب اين طبقه اجتماعي اقدام مي کنند.

3. ناراضيان سياسي
اين گروه اجتماعي شامل آگاهترين افراد و اقشار جامعه مي شود که در فضاي جديد راه ستيزه را در پيش مي گيرند؛ زيرا با مکانيسم تقسيم قدرت و سياست خارجي دولت مخالفت دارند. ناراضيان سياسي شامل ناسيوناليست هاي قومي و انحصار طلباني مي شود که روحيه تماميت خواهي شان آنها را وادار به مبارزه مسلحانه مي کند. اين گروه نيز براي اين که به فعاليت هاي مسلحانه و تروريستي خود مشروعيت ببخشند در پوشش بنيادگرايي ديني و با شعارهاي اسلامي وارد کار و زار مي شوند. بقاياي جناح خلق  که پس از پيروزي مجاهدين در دهه 90 جذب گروه طالبان گرديدند و بعثي هاي عراق که پس از سقوط صدام حسين، ابتدا به القاعده و سپس داعش ملحق شدند، مثالهاي زنده از نارضايان سياسي است که در پوشش جهادي و اسلامي فعاليت هاي دهشت افکنانه را در پيش گرفتند.

4. عناصر سنتي- بومي
چهارمين گروه اجتماعي که ميتواند از جريانهاي افراطي حمايت کند، عبارتند از خرده بورژوازي، بروکراتها، تجارت پيشگان و معلمان، که احساس مي کنند در شرايط جديد آموزه ها و باورهاي سنتي آنها در اثر تهاجم فرهنگ و ارزشهاي غربي تضعيف گرديده اند. اين گروه دولت و خارجي ها تهديدي خطرناک عليه هويت سنتي و مذهبي  و گاها منافع اقتصادي خود مي دانند. بيگانگي از اين طبقه با نظام سياسي و شرايط موجود موجب مي شود انها پتانسيل بيشتري براي جذب در گروههاي افراطي مذهبي را داشته باشند.  البته بخشي شهري تر اين طبقه کمتر هزينه انساني افراط گرايي را متقبل ميشوند، بيشتر با مساعدت هاي مالي و معنوي شان جريانهاي افراطي را حمايت مي کنند.

5. طبقه پائين جامعه
کشاورزان فقير، فقراي شهري و قبيله نشينان سه قشر اصلي طبقه پائين را تشکيل مي دهد. اين طبقه بر اساس تحليل مارکس مستعد حرکت هاي انقلابي  عليه طبقه متمول و حاکم جامعه است. از انجاي که جريانهاي بنيادگراي افراطي به انها نويد سعادت دنيوي و اخروي را ميدهند، قدرت بسيج اين گروه را دارند. طبقه پائين نيروي ارزان و مطيع جريانهاي دهشت افکن به شمار مي رود. مستندات فراوان براي تأييد اين ديدگاه در مناطق مختلف کشور ما وجود دارد؛ افراد قبيله و کشاورزان فقير با هزينه هاي ناچيز مالي و تبليغات سطحي مذهبي به عنوان سربازان آماتور در اختيار گروههاي دشت افکن قرار مي گيرد.
با توجه به تجزيه و تحليل فوق از طبقه بندي، انگيزه و چرايي جذب گروههاي اجتماعي به جريانهاي افراط گرا، انتظار مي رود، نظام سياسي راهبردي عملي  را براي شناسايي پايگاههاي اجتماعي افراط گرايي و کاهش انگيزه آنها، به مرحله اجرا گذارد. اين راهبرد مي تواند در يک فرايند عاري از خشونت و به  شکل مبنايي مشکل افراط گرايي  را قابل مديريت سازد. برداشت من اين است که نظام سياسي افغانستان بيش از آن که در نبردهاي مسلحانه در برابر مخالفان مسلح با چالش مواجه باشد، در گفتمان سازي و اقناع افکار جوانان، عناصر جديد شهري، عناصر سنتي، ناراضيان سياسي و طبقه پائين جامعه با چالش روبرو است. توليد و تعميق گفتمان اسلام معتدل سازگار با تمدن مدرن بر بنيادها و مباني ديني، مديريت فرايند شهر نشيني، دفاع روش مند از مکانيسم قانوني توزيع قدرت، مبارزه با فساد، و از بين بردن شکاف هاي عميق طبقاتي در سيستيم معاش و توزيع فرصت هاي شغلي، راهکارهاي اساسي در اين بخش محسوب مي شود.