- نشانی خانه تو کجاست؟
- کابل. در کابل که آمدی، یک پل است. از پل تیر شو. از پل که تیر شدی، می‌رسی به یک گولایی. سر گولایی یک مسجد است. کمی پیش‌تر که رفتی یک حمام است. برابر روی حمام یک لیسه است. از لیسه که تیر شدی یک کوچه است که در پیش آن یک درخت است. همان کنار درخت خانه من است. از تمام همسایه‌ها که بپرسی خانه فلانی کجاست؟ به تو نشان می‌دهد.
- مدنظر تو از پل، پل «غندمشر محمدغوث خان» است؟
- بیادر جان! پل غند مشر موندمشر را نمی‌فاموم، لیسه حبیبیه را که شنیده‌ای، پیش روی لیسه یک پل است. از همان پل که تیر شدی باز خانه مرا پرسان کن.
گفت‌وشنود بالا نشان از یک دشواری شهری و شهرنشینی در کابل خبر می‌دهد. اگر در کابل زندگی کنی، اگر از جاهایی دیگر در کابل بیایی و بخواهی یک نشانی پیدا کنی، سرت به سنگ می‌خورد و هرگز به نشانی مورد دلخواه خودت نمی‌رسی. آیا از خود پرسیده‌ایم دشواری در کجاست؟ گمان می‌کنم این پرسش را از خود نباید بپرسیم؛ بلکه این پرسش را از کارگزاران شاروالی کابل بپرسیم اینکه چرا پیدا کردن آدرس یا نشانی دشوار و سخت است؟ پیش از اینکه کارگزاران شاروالی کابل پاسخ بگوید، گزین، بهتر و مناسب است که در گام نخست پیشنهادهای خود را بازگو کنم تا برسد به دیگر گفتاورد.

گزین‌ترین و بهترین پیشنهاد این است:
• شاروالی کابل در آغاز هر خیابان (خیابان واژۀ اصیلی است که به گواه تاریخ‌نگاران نخستین بار در هرات باستان به کار رفته است و واژۀ بیگانه نیست) و هر کوچه نقشه یا کروکی روشن محله را در اندازه بزرگ چاپ کند و بچسپاند تا چند برآیند داشته باشد:
- پیدا کردن نشانی آسان گردد.
- کابل دارای یک نقشه و کروکی روشن و خوانا شود.
- مردم نشانه‌ها را ازبر خواهد کرد و از دشواری‌های گوناگون رهایی خواهد یافت.
- دشواری نشانی پستی برطرف می‌گردد.
• در نقشه و کروکی نام‌های جاده یا خیابان، نام‌های کوچه، نام‌های برزن، شماره‌های خانه را در روی نقشه و کروکی نوشته کند.
• نام خیابان‌ها و جاده‌ها و کوچه‌ها را جابه‌جا نکند و پس از زمانی نام دیگر نگذارد.
• از راه آگاهی‌های تلویزیونی و رسانه‌ای نقشه‌ها و کروکی شهر را به مردم آگاهی دهی کند.
• از راه پخش آگاهی‌های همگانی مابین کودکان مکتبی شناخت شهر را بالا ببرد.
اگر به داخل شهر کابل گشت و گزار کرده باشی، خیابان‌ها، سرک‌های مرکز شهر کابل نام دارد؛ به‌طور نمونه شاید کمتر کسی که طرف غرب کابل گشت و گزار دارد یا زندگی می‌کند «پل غندمشر محمدغوث خان» را شنیده باشد، در حالی که پلی که رو به روی لیسه حبیبه هست، نامش «پل غندمشر محمدغوث خان» است که همین پل به‌افتخار این مرد نظامی نام‌گذاری شده است و در روی یک تخته سنگ نام پل حک است. یا نمونه دیگر کمتر کسی خبر داشته باشد که نام‌هایی چون خیابان «بوستان سرای»یی هم در کنار پارک زرنگار هست.
تا آنجا که من خبر دارم مردمی که در کابل زندگی می‌کنند، شاید مردم بومی کابلی نباشند، با این حال، تنها جاهایی را که می‌دانند، «پل باغ عمومی»، «سینما پامیر» و... چند نام روشنی این چنینی است؛ اما اگر بپرسی «خیابان بازار شاهی» کجاست؟ شاید گمان کند لطیفه است که گفته می‌شود. تا آنجا که اگر کسی نشانی‌ای را در خیابان پیش وزارت فرهنگ نیاز داشته باشد و از کسی بپرسد، در پاسخ خواهد گفت: «از پل باغ عمومی که رفتی، از پیش هتل اسپنزر تیر شو، می‌رسی به سر زیرزمینی، از آنجا بپرس پیدا می‌کنی.»
شهری با این ریخت و قواره کمی و تا اندازه‌ای به لطیفه می‌ماند تا شهر؛ مانند اینکه در یک ده دور افتاده بروی، بپرسی خانه ارباب خداداد در کجاست؟ نشانی خانه ارباب خداداد به‌مراتب آسان‌تر است تا از یافتن نشانی در شهر کابل؛ کابل شهری که مانند یک کلوله نخی است در دست پیرزنی که در حال بافتن بافتنی است؛ اما سر نخ را از پیری، فراموش‌کاری و بیماری گم کرده است. این ریخت و قواره شهری بیشتر از لطیفه خنده‌دار است.
نمونه خنده‌داری‌اش این است که هرگاه در گوگل ارث نقشه کابل را جستجو کنی، خیابان‌ها بی‌نام است؛ در حالی که اگر در کشوری مانند ناروی آغل گوسفندانش را جستجو کنی، هم روشن است و هم نام دارد. آیا این، خنده‌دار نیست؟ آیا انگیزه بنیادی «بی‌نشانی کابل» به جنگ برمی‌گردد؟ به گمان من جنگ سال‌ها پیش تمام شده است؛ اما شهر کابل همچنان مانند کلوله یا کلاف نخ همان پیرزنی است که سر نخ را گم کرده است؛ پیرزنی که به خیال خام خودش به افغانیت و به اسلامیت و به غیرت خود می‌نازد؛ ولی آیینۀ خود را گم کرده است. شاید شما نیز بخندید اینکه یک خیابان در شهر کابل هست به نام «جادۀ خیابان»؛ نامی که به گفتۀ ادیب‌ها تکرار است و لغو.
الگوهای دیگر کشورها:
در کشوری مانند زلاندنو شمارۀ 5 یک کد و نشانه است. به‌طور نمونه شمارۀ 5 نشان می‌دهد که جا یا ملک در فاصلۀ ۴۰ تا ۶۰ متری کنارۀ جاده و در سمت چپ آن واقع شده است. تا آنجا که اگر فرد در جهتی بایستد که شماره‌ها رو به افزایش‌اند، سمت چپ او شماره‌های فرد و سمت راست شماره‌های زوج قرار می‌گیرند.
در کشوری مانند استرالیا اگر فردی رو به سمتی بایستد که شماره‌ها زیاد می‌شوند، سمت راست او شماره‌های فرد قرار می‌گیرند. در همین کشور در برخی جاده‌های درون شهری مانند سیدنی شماره‌ها تا رسیدن به چهارراه اصلی یا تا سرحد حومه ادامه می‌یابند و پس از آن دوباره از ۱ یا ۲ آغاز می‌شوند. در همین کشور در مناطق روستایی یا نیمه روستایی که خانه‌ها و مزارع در فاصله‌های زیادی از یکدیگر قرار دارند، معمولاً سیستم شماره‌دهی بر اساس هر ۱۰ متر است که بر بنیاد همین برنامه، شماره یک مزرعۀ ۲۳۰۰ متری که در ابتدای جاده قرار دارد ۲۳۰ خواهد بود.
در کشوری مانند هلند شماره آپارتمان‌های منازل بالاتر با اعداد سرخ نشانی شده است. در شهر ونیز، شهر به چند ناحیه بخش شده که بر بنیاد این بخش‌بندی ناحیه، شماره خانه‌ها شماره‌گذاری گردیده است؛ به‌گونه‌ای که در کل شهر فقط ۶ سری شماره وجود دارد. نمونه دیگر اینکه در شهرهای چون جینوا و فلورانس شماره خانه‌ها با اعداد سیاه و گاهی آبی نشانی شده است و شماره ساختمان‌های تجاری به‌طور معمولاً با اعداد سرخ نشانی شده و در هر خیابان دو سری شماره جداگانه وجود دارد و در نوشتار در کنار شمارۀ ساختمان‌های تجاری حرف R قرار می‌گیرد، نمونه شماره R21 .
اروپای غربی و مرکزی بدون نگاه به‌جاهایی استثنایی، با سیستم اروپایی شماره‌گذاری شده است. در شهرهای چک و اسلواکی هم‌زمان از دو سیستم کار گرفته شده است به‌طور نمونه ساختمان‌ها دو شماره دارند که با رنگ‌های بیگانه از همدیگر نشانی شده است.
اگر خوب نگاه کنیم، کشورهای گوناگون دیگر مانند امریکا، روسیه، جاپان، چین و... هر کدام سیستمی برای شماره‌گذاری و کدگذاری خانه‌ها و جاهای بازرگانی را پیشه کرده است؛ ولی شهر کابل، از همۀ شهرهای این گیتی یک سر و گردن بلندتر است و نا همسانی دارد؛ زیرا همان‌که گفتم: «شهر کابل مانند یک کلوله نخی است در دست پیر زن بیمار، قیج، شل، تبدار که می‌خواهد کلاه ببافد؛ ولی سر نخ را گم کرده است. در عین حال، به غرور، افغانیت و اسلامیت خودش می‌نازد؛ ولی نازیدنی که یک آش شلغم ارزش ندارد، چون آش شلغم دست‌کم یک شکم را سیر می‌کند. نازیدنی که یک گز تکه تافته ارزش ندارد؛ چون یک گز تکه تافته دست‌کم یک پیراهن می‌شود.