زندگی انسان همواره از دو رویداد جنگ و صلح تأثیر پذیرفته است. جنگ رامی توان نبرد مسلحانه بین دولت تا یا اراده یکی از طرفین در توسل به خصومت نامید بر خلاف صلح، جنگ به خیلی از بافتهای جامعه آسیب وارد می کند که در توانبخشی جامع، توجه به این آسیب ها ضروری است. این آسیب ها، ساختارهای فیزیکی)ساختمان ها، خانه ها(،ساختارهای اجتماعی)خانواده، جامعه(و دیگر ساختارهای زندگی روزمره را دربر می گیرد.جنگ به عنوان يك عامل استرس زا داراي پيامدهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و روانشناختی است كه در طول نسلهاي متمادي تأثیر چشمگيري بر روابط اعضاي جامعه باقی میگذارد. يكي از پیامدهای مخرب هر جنگي ايجادمشكلات رواني و جسمانی براي افرادي است كه به طور مستقيم يا غيرمستقيم درگير بوده اند. مشکلات رواني ناشی از جنگ معمولاً تا مدتها پس از جنگ گريبا نگير آسيب ديدگان خواهد بود. فرد آسيب ديده نه تنها خود به مشكل دچار می شود، بلكه محيط خانواده او نیز در معرض تهدید قرار می گیرد، هر چند که ایجاد سلامت و امنیت به عنوان یک نیاز اصلی از حقوق انسانی در نظر گرفته شده و برخی از کشورها برای پیشگیری از بیمار یها و فراهم آوردن مراقبت جهت بهزیستی افراد جامعه تعهداتی در نظر گرفته اند )سازمان بهداشت جهانی( با این حال، خیلی از کشورها درگیر جنگ بوده و برخی نیز هنوز به دنبال بازسازی آثار جنگ هستند. برخی کشورها نیز سرگرم توسعه ابزارهای جنگی هستند به طوری که تنها کمتر از یک درصد بودجه آنها به سلامت روان افراد جامعه اختصاص می یابد.
جنگ، ضربه ای روانشناختی است که از تجربه های طبیعی انسان خارج بوده و بالقوه برای هر فردی تهدید کننده است. جنگ ترس دائمی برای کشته شدن خود یا دیگرانی است که باید انسانیت آنها به فراموشی سپرده شود. با این توصیف جای شگفتی نیست اگر سربازی پس از پایان جنگ به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا شود.
رفتار غیر عقلایی انسان با انسا نهای دیگر در سال های اخیر با وجود شعارهای انسان دوستانه و تأسیس سازما نهای بین المللی از جمله سازمان ملل متحد، پایان نیافته و در هزاره سوم انسان هنوز هم در تکاپوی صلح و تلاش برای دستیابی به زندگی آرام و عاری از جنگ و و پیامد های زیان آور ناشی از آن می باشد.
متأسفانه بعضی کشورها به منظور دستیابی به اهداف نامشروع بین المللی خود به جنگ مبادرت می ورزند و هنجارها و ارز شهای مشروع نظام بین الملل را زیر پا می گذارند که تاریخ گذشته بشر گواه این مسئله است.
گسترش جنگ، نا امنی وانتحاری های اخير درکشور ما افغانستان دارای پیامدهای منفی بی شماری است که يكي از اين پيامدهاي منفي، عوارض و آثار رواني آن بر روي خانواده مجروحین و معلولین  به ویژه درحملات انتحاری می باشد مقاله حاضر،نگاه روانشناسی به بازماندگان معلولین و مجروحین جنگی دارد وان را مورد بررسی قرار می دهد .
اختلال استرس پس از سانحه
اختلال استرس پس از سانحه مجموعه واکنش ها و علائمی است که فرد دررویارویی با فشارهایی که خارج از توان اوست، از خود بروز می دهد. این اختلال در چهارمین ویراست تجدید نظرشده راهنمای تشخیصی و آماری اختلا لهای روانی  )انجمن روانپزشکی آمر کیا (
به عنوان یکی رشته علائم خاص که پس از روبرو شدن با یک استرس شدید و آسیب رسان ظاهر می شود، تعریف شده است. ملاک های این اختلال عبارتند از:
شخص، آسیب را در رویاها و در عالم خیال بارها مجسم می کند؛شخص، نسبت به دنیا بی احساس می شود و از محر کهایی که آسیب را به یاد اومی آورند )مانند تفکرات، احساسات، مکان ها، و افراد(، اجتناب می کند؛شخص، نشانه هایی از اضطراب و برانگیختگی دارد که قبل از آسیب یاد شده وجود نداشتند. از جمله مشکلات خواب، بیش هشیاری، مشکل تمرکز و طغیان خشم؛ شخص، قادر به یادآوری بخش مهم رویداد آسیب زا نیست؛شخص، علاقه کمی به شرکت در فعالیت ها دارد و احساس گسستگی از دیگران می کند که به طور چشمگیری در عملکرد فرد قابل مشاهده است؛ و نشان ها و علائم فوق بیشتر از یک ماه طول می کشد.
به طور کلی جنگ به عنوان یک عامل محيطي استرس آور، در بروز و تشديداختلالات رواني و رفتاری نقش مؤثري دارد. تقريباً صد درصد آسيب ديدگان اعصاب و روان ناشي از جنگ، از اختلال خواب، ضعف و سستي، سردرد وسرگيجه، احساس از دست رفتن انرژي، خستگي، دردهاي عضلاني و مفصلي،
عدم تمركز حواس، یأس و نااميدي، عدم احساس لذت از زندگي و افكارمربوط به مرگ شكايت دارند.
تأثیر جنگ بر سلامت روان و خانواده
سلامت از نظر سازمان بهداشت جهانی نه تنها نداشتن بیماری، بلکه داشتن بهزیستی و تعادل کامل در حالات و شرایط جسمانی، روانی، عاطفی واجتماعی است.
در این تعریف جامع،صرفاً عدم بیماری دلیل سلامت نیست، بلکه سلامت، حالتی چند بعدی
داشته که در آن فرد سالم با برخورداری از تعادل حالات عاطفی، روانی و رفتاری، روابط اجتماعی و خانوادگی رضایت بخشی دارد. رویداد جنگ به واسطه شرایط سخت و تنش زایی که دارد در اغلب موارد به آسیب های جسمی یا اختلال های روانی در فرد منجر شده که همین عوامل ممکن است
سلامت روان فرد را تحت تأثیر خود قرار دهد.خانواده که  نهاد اجتماعی منسجم است که اعضای آن با هم روابط متقابل دارند و همین تعاملات صحیح، پایه های سلامت روان فرد وخانواده را تضمین می کند. طبیعی است وقتی محیط خانواده تحت تأثیر معلولیت یکی از اعضا قرارگیرد اولین کسانی که از ناحیه این محیط ناامن و تنش زا ضربه می خورند، فرزندان هستند و زمینه را برای آسیب پذیری آنان افزایش می دهد،این افرادپرخاشگری و بیش فعالی را از خود نشان میدهند.
از سوی دیگر، اختلال های روانی در فرزندان کشته شده ها و معلولین جنگ در مقایسه با فرزندان افراد
عادی بیشتر بوده و این گروه از کودکان مشکلات تحصیلی و خانوادگی بیشتری دارند
در کشور ما به واسطه جنگ طولانی، مشکلات روانشناختی فراوانی وجود دارد که کمتر به آن پرداخته شده است. معلولان به عنوان وارثان پیامدهای جنگی با مشکلات بسیاری مواجه هستند که بخشی از این مشکلات در ارتباط با معلولیت آنها می باشد. مسلماً معلولیت های جسمی مشکلات حرکتی را درپی دارد و فشارهای روانی ناشی از این نارسایی حرکتی، احتمالاً مشکلات هیجانی مانند حساسیت بیش از حد و تحر یک پذیری زیاد را به وجود می آورد.به عبارتی، محدودیتها و اضطراب های ناشی از نارسایی حرکتی بر ویژگیهای شخصیتی افراد تأثیر گذاشته و همین عامل ممکن است سلامت روان فرد وخانواده را تحت تأثیر قرار دهد قرار گرفتن در معرض استرس های شدید در مدت زمان طولانی به تغییرات فیزیولوژیکی و روانشناختی در افراد منجر می شود. جنگ به عنوان یک رویداداسترس زا، پیامد های منفی و خسارات جبران ناپذیری از جمله آسیب های پس از سانحه، مجروحیت و از دست دادن عزیزان را به دنبال دارد و سلامت روانی فرد آسیب دیده و اعضای خانواده او را تحت تأثیر قرار می دهد. اعضای خانواده
در درازمدت و به دنبال زندگی با فرد مبتلا به آسیب های جنگی، به نشان ههای شبیه به افراد آسیب دیده دچار می شوند که به آن آسیب ثانویه گفته می شود.
نتيجه گيري
پیامدهای ناگواری به خاطر رویداد جنگ بر کل سیستم جامعه تحمیل میشود که یکی
از این پیامدها، پیامدهای روانشناختی است. این پیامد از راه ها و در درجات مختلف بر افرادی که به طور مستقیم و یا غیرمستقیم درمعرض جنگ بوده اند،تأثیر می گذارد. با توجه به ویژگی های روانشناختی افراد، تأثیرگذاری رویدادجنگ بر افراد، متفاوت بوده که در شرایط حاد، اختلالاتی مانند اختلال استرس پس از سانحه، اختلال های عصبی )اضطراب، افسردگی(، حالت های گیجی در کسانی که تحت استرس های شدید جسمانی یا روانی بوده اند، اختلالاسازگاری نیز ممکن است رخ دهد. در برخی مواقع این اختلا لها به مدت طولانی ادامه یافته وحالت مزمن به خود می گیرند. در تعدادی از افراد نیز برخی از اختلالات روانی دیگر، مانند اختلالات خلقی و اختلال اسکیزوفرنی،ممکن است در مراحل بعدی ظاهر شوند.
با توجه به پیامدهای طولانی مدت اختلالات ناشی ازنا امنی و جنگ، توجه به شناسایی و درمان  آسیب های روانشناختی ناشی از این رویداد، امری ضروری و مهم است. فراهم کردن هر نوع مداخله روانشناختی باید بر ویژگی ها و بافت فرهنگی- اجتماعی جامعه مبتنی باشد.
منابع
- آسیب شناسی روانی،سلیگمن، مارتین،ترجمه، رستمی، رضاوهمکاران، تهران ، ارجمند،1389
- نامداری، کورش، بررسی مشکلات روانی اجتماعی جانبازان. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد 1378
- نوربالا، احمدعلی اختلالات روانپزشکی ناشی از جنگ در ایران. مجله طب نظامی: شماره 4 ،صص4،1381.