بخشی زیادی از خانه ها و سکونت گاه های مردم افغانستان براساس دیدگاه معماری سُنتی ساخته شده است، نیازهای معماری روستایی هر کشور، به طور کُل بر اساس دومعقوله‌ی نیاز مادی و معنوی پایه گذاری شده است. معماری سنتی/بومی هر کشور، خصوصا افغانستان متاثر از شرایط جغرافیایی/ اقلیمی، فرهنگ ها، عقاید/ ارزشها و سنت ها است. هرکدام از عوامل مادی و معنوی تآثیر گذار در روند شکل گیری بافتی روستاها و ایجاد روستاها در افغانستان می باشد. مطالعه‌ی معماری سنتی/ بومی افغانستان نشانگر هویتِ فرهنگی، شیوه‌ی زندگی، مفاهیم‌ها و بسیاری از مسائلی است که کمتر مورد تحقیق/ پژوهش در سطح داخلی و خارجی در افغانستان قرار گرفته است. امید است با در نظر داشت تکثر فرهنگی- قومی افغانستان به طرف یک هویتِ کلان/ ملی با حفظ و شناخت خُرده فرهنگ ها تحقیق و مطالعات همه جانبه از سوی علاقه مندان حوزه‌ی معماری، فرهنگ و هنر صورت گیرد؛ زیرا با این مطالعه و تحقیق می توان رازها و رمزهای ناشناخته از معماری، فرهنگ و هنر را برای جوانانِ برآمده از پَساجنگ و جهانی که شناخت کمتر از هویتِ اصیل خُرده فرهنگ های افغانستان دارند شناساند و آگاهی داد و به طرف بازسازی هویتِ فرهنگی و معماری افغانستانی حرکت کرد.
هنرمندان و معماران چیره دست این سرزمین در روزگار گذشته آثاری فاخر و گران مایه ای خلق کرده است که امروزه مایه‌ی فخر/ مباهات و هم چنین نگینی بر فرهنگ و تمدن افغانستان می باشند؛ اما متاسفانه با وجود پیشینه‌ی گران سنگ، امروز شاهد ساختن و برافراشتن بناها/ ساختمان ها و نوعی از معماری هستیم که نه تنها تناسب چندانی با فرهنگ و هویتِ افغانستانی ندارند، بلکه مسائل و معضلات اجتماعی و روانی را گریبانگیر مردمِ شهر و روستاهایِ کشور کرده است . بحران هایی را در زمینه‌ی اجتماعی مانند بی هویتی ، بی فرهنگی و بستر خشونت پَروری را در جامعه‌ی افغانستان در پی داشته اند . به این جهت لازم است تا تدابیری اساسی اندیشیده شود و با باز پَروری هویت/ الگوهای کهن و مطابق هویت ما و با پذیرفته شدن فرهنگ مُدرن، تحول جدید در عرصه‌ی معماری صورت گیرد . معماری بومیِ/سنتیِ اصیل، متناسب با فرهنگ و هویتِ هر اقلیم رونق دوباره گیرد تا راه رشد و شکوفایی اجتماعی و فرهنگی در کشور هموار شود. بررسی و تأثیر فرهنگ کهن این کشور به طور کُلی در معماری بومی/سنتی روستایی آن چنان وسیع و دامنه دار است که در این متن نمی گنجد؛ اما در حد وُسع تلاش شده است تا نظری کُلی به این موضوع افکنده شود. به طور نمونه می توان یادی از خلاقیت های مهندسی معماران مناطق مرکزی افغانستان در گذشته با طبیعت یاد آوری نمود» در مناطق سردسیر و کوهستانی هدف اصلی باشندگان آن مناطق حفظ حرارات(گرما) در داخل مسکن/خانه برای رفاه و راحتی در گذشته ها بوده است. به این  دلیل می توان گفت که همه ساختمان ها در مناطق هزاره جات بصورت ارگانیک(طبیعی) با در نظر داشت اقلیم منطقه طراحی و دیزاین می گردید تا حداکثر نور آفتاب در موسم زمستان جذب و حداکثر نور آفتاب را در تابستان دفع کند . طراحی و ساخت دیوار های ضخیم استفاده از روشهای ارگانیکی و اقلیمی برای کنترول و مهار انرژی را در طول سال نشان می دهد.
ضخامت این دیوارها معمولا 60 سانتی تا 120 سانتی با توجه به محیط و اقلیم مسکن در نظر گرفته می شد. بنابراین برای حفظ ارزشهای فرهنگی و معماری سنتی/ بومی افغانستان و در عین حال بهره جستن از روند مُدرن معماری با توجه به شرایطِ اقلیمی سعی گردد با بهره گیری از مواهب طبیعی موجود در محیط پیرامون، بستری مناسب برای زندگی آماده گردد. الگوهای فرهنگی، عادات، شیوة تفکر و زیستن، سایر مؤلّفه ها و هویت های فرهنگی یک مرز و بوم، مستقیم و غیر مستقیم در معماری بومی نقش و تأثیر بسزا دارند . بنابراین معماری بومی/سنتی آیینه ای از فرهنگ و هنر یک ملت و تجلی گاه آن است. در این صورت لازم است که معماری از مسیر فرهنگی عبور کند تا سرانجامی انسانی، فرهنگی وتعالی بخش را به همراه داشته باشد. ضرورت توجه به خواسته ها/ نیازهای مردم و هم چنین اهمیت فرهنگ و بازپروری فرهنگی در اجتماع و ساختن محیطی امن برای مردم، سبب توجه و گرایش به معماری بومی/سنتی شده است که این نگرش خلاقیت و نوآوری و رشد و تعالی در این عرصه را از سوی مهندسان/طراحان به دنبال خواهد داشت.