صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۷ ثور ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

نگاه دینی به مقوله ریسک

-

نگاه دینی به مقوله ریسک

کارآفرین نه تنها ایدهها را به عنوان موقعیت کاری دنبال میکند بلکه خطرات موجود در این ایدهها را هم محاسبه میکند. وقتی کاری پرخطر محسوب میشود بدین معنی است که بازدهی این کار نامطمئن است. توکل در قرآن کریم یک مفهوم زنده، پویا و حماسی دارد. یعنی هر جا که قرآن میخواهد بشر را وادار به عمل کند و ترسها و بیمها را از انسان بگیرد، مدام متذکر میشود که از شکست نباید هراس به دل راه داد و به خدا توکل باید نمود و تکیه خود را به خدا داشته باش. کارآفرین مسلمان خطر میکند ولی از آن هراسی در دل ندارد. فإذا عزمت فتوکل علی الله إن الله یحب المتوکلین (قرآن کریم، سوره آل عمران، آیه 159). ترجمه: و هنگامی که تصمیم بر انجام کاری گرفتی قاطع باش و بر خدا توکل کن که خداوند متوکلین را دوست دارد.
بدیهی است که انسان مومن قبل از تصمیم گیری تمام جوانب را به دقت بررسی میکند. ولی وقتی هدف را تعیین کرد و روشهای رسیدن به آن را بر مبنای عقل و تدبیر ترسیم نمود و تصمیم به اقدام گرفت بقیه امور را به خداوند واگذار کرده و در ادامه مسیر از خداوند استمداد میطلبد. در فرهنگ اسلامی خطرکردن خطر در خلاء و جهش در تاریکی نیست بلکه حرکتی است آگاهانه و عالمانه با در نظر گرفتن همه جنبههای درونی و بیرونی یک پدیده. انسان مومن وقتی میداند که در راستای رضای الهی گام بر میدارد و فعالیت اقتصادی اش مورد پسند شارع است خطرات احتمالی را با هدف خدمت به جامعه و کسب روزی حلال که مصداق بارز جهاد فی سبیل الله است به جان میخرد. از تردید و استیصال در عمل بیزار است چون پیامبران بزرگ الهی که از آنها قرآن به اولوالعزم یعنی صاحبان ارادههای استوار یاد میکند الگوهای کاملی از خطرپذیری در مبارزه با سنتها و باورهای غلط جامعه وقتشان بودند. اصولا دودلی از خصوصیات اهل نفاق است و انسان مومن قلبش به نور ایمان مطئمن و دلش با یاد خدا آرام است. خداوند نیز به بندگان صالحش وعده سپرده است که اگر در عرصههای مختلف جهاد من جمله جهاد اقتصادی ورود پیدا کنند از امدادهای غیبی و رهنماییهای روح بخش اش آنان را بی نصیب نخواهد گذاشت. الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و إن الله لمع المحسنین (قرآن کریم، سوره عنکبوت، آیه69). ترجمه: و آنها که در راه ما جهاد کنند قطعا به راههای خود هدایتشان خواهیم کرد و خداوند با نیکوکاران است.
نباید از خطرات هراس داشت ولی احتیاط لازم است البته گاهی دیدگاه ما نسبت به توکل مفهومی وارونه دارد. وقتی میخواهیم کاری را به تعویق بیاندازیم و راجع به آن خوب فکر و تفحص و جستجو نکنیم، میگوییم، به خدا توکل میکنیم. در صورتی که توکل کردن به خدا، در مفهوم واقعی یعنی پذیرفتن مخاطرات و تحمل ابهام به منظور تکیه کردن به یک قدرت لایتناهی است. این باعث میشود که فرد بسیار ریسک پذیر باشد، و با دوراندیشی و درایت و شجاعت کار را پیش ببرد که از ویژگیهای کارآفرینان است. حضرت علی (ع) میفرماید: اگر در شرایط قرار گرفتی و ترسیدی اقدام کن زیرا گاهی ترسیدن از چیزی از خود آن سخت تر است. (نهج البلاغه:1169) وی در جایی دیگر میفرماید: ضرورتها و اضطرارهایی که انسانها با آنها در احوالات گوناگون مواجه اند آنها را به مسیر خطرپذیری سوق داده است. انسان برای رسیدن به هدف و رهایی از چیزی که او را مضطر ساخته است حاضر میشود تا خطر را به جان بپذیرد و بر آن سوار شود. ( شرح غرر الحکم، جلد چهارم، حدیث 589)
یکی از نمونههای خطرپذیری سفر و مهاجرت است که در لابلای آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین بر اهمیت آن تاکید شده است. با توجه به عصر نزول قرآن و صدور این روایات سفر یکی از پرخطرترین فعالیتهای اجتماعی محسوب میشد. نباید سفرهای آن روز را با سفرهای امروزی که پیشرفته ترین امکانات در اختیار بشر است مقایسه کرد. سفرهای دریایی و زمینی آن زمان که با ابتدایی ترین وسایط نظیر شتر و کشتیهای بادبانی صورت میگرفت همیشه خطر جان از ناحیه طوفان و رهزنان و حتی تمام شدن آذوقه را به همراه داشت و شبیه این بود که امروزه شخصی بخواهد به کرات دیگر برود. همانگونه که قبلا متذکر شدیم کاشفان قارههای آمریکا و استرالیا از زمره معروف ترین کارآفرینان در غرب به شمار میآیند. ولی قرآن کریم از پیروانش میخواهد تا بستر راحت را ترک کنند و در پهنه زمین منتشر شوند تا از سرگذشت پیشینیان عبرت بگیرند و نشانههای قدرت او را به چشم سر مشاهده کنند. نباید به خاطر خطرات بی شمار سفر از تبعات مفید و آموزنده اش صرف نظر کرد زیرا پدیدههای با ارزش به تناسب خود هزینه دارند. افلم یسیروا فی الارض فتکون لهم قلوب یعقلون بها (قرآن کریم، سوره حج، آیه 46). ترجمه: آیا در زمین گردش نکردند تا دارای دلهایی که با آنها بفهمند باشند؟! و هوا الذی جعل لکم الارض ذلولا فامشوا فی مناکبها (قرآن کریم، سوره ملک، آیه 15). ترجمه: و او کسی است که زمین را برای شما رام گردانید پس در پهنای آن گردش کنید.
در جای دیگر به لزوم مهاجرت و ترک دیار و کاشانه امر میکند و میگوید انسان نباید به خاطر ترس از دست دادن خانه و سرزمین مادری انواع ظلمها و حقارتها را تحمل کند. باید شجاعت به خرج بدهد و با مهاجرت به سرزمینهای دیگر با عزت و سربلندی زندگی نوینی را برای خود و خانواده اش رقم بزند و اگر چنین نکند در پیشگاه خداوند مورد بازپرسی و مواخذه قرار خواهد گرفت. إن الذین تتوفاهم الملائکه ظالمی انفسهم قالوا فیم کنتم قالوا کنا مستضعفین فی الارض قالوا الم تکن ارض الله واسعه فتهاجروا فیها (قرآن کریم، سوره نساء، آیه 97). ترجمه: کسانی که بر خویشتن ستمکارند چون ملائکه جانشان را بگیرند بگویند در چه حال بودید؟ پاسخ دهند که ما در زمین از مستضعفان بودیم. ملائکه میگویند مگر زمین خدا وسیع نبود تا در آن مهاجرت کنید؟!
اصولا تحریم ربا از نظر اسلام امضای خطرپذیری در این مکتب است. بدین معنا که همه چه از سرمایه گذاران و چه تامین کنندگان سرمایه باید در خطرات ناشی از عدم موفقیت پروژه اقتصادی سهیم باشند و دریافتیهای ثابت و مطمئن تحت عنوان بهره پول خلاف واقعیتهای سرمایه گذاری و تولید در فضای حقیقی است زیرا هیچ فعالیت اقتصادی عاری از ریسک عدم موفقیت نیست.
خلاصه آن که در دین اسلام انتخاب هدف مهم است و اگر انسان هدف را به درستی انتخاب کرد نباید از خطرات ناشی از پیمودن مسیر ترسی به دل راه دهد. در دین اسلام اهداف مادی در ذیل اهداف معنوی معنا پیدا میکنند و تا زمانی که انسان از لحاظ معنوی در مسیر درست گام بر میدارد شکست در تحصیل اهداف مادی چندان برایش مهم نیست؛ زیرا انسان مومن در زندگی دنیوی مامور به انجام وظایف است.

دیدگاه شما