در سال 1989، روز جهانی جمعیت وارد تقویم شد، دو سال قبل از آن یعنی 11 جولای 1987 جمعیت جهان از مرز 5 میلیارد نفر گذشت و این روز نشانه ای از عواقب رشد بی رویه جمعیت برای یادآوری به جهانیان است و هدف از تعیین آن در تقویم جهانی، توجه به سیر رشد جمعیت، کیفیت رشد آن، و ابعاد مختلف جمعیتی در سطح جهان و در کشورهای مختلف است.
نگاه کلی در روز جهانی جمعیت، تمرکز بر سر کنترل جمعیت است. در تمام تاریخ بشریت رشد جمعیت یعنی میزان موالید و تولد فرزندان با مرگ و میر انسان ها برابر بود و نیازهای بشر نیز بیشتر توسط کشاورزی و مالداری تامین می شد و تولد فرزندان بیشتر برای بکارگیری در کارهای مختلف به عنوان نیروی کار بود و خانواده نرخ باروری بالا داشتند.
اما با پیشرفت و توسعه جهانی و همچنین بهتر شدن وضعیت صحی در نقاط مختلف جهان و کاهش ساعات کاری نیروی کار نرخ تولد فرزندان از نرخ مرگ و میر پیشی گرفت و جهان با رشد جمعیت بیشتری مواجه شد.
برای اولین بار در سال 1804 جمعیت جهان به یک میلیارد نفر رسید و پس از آن در قرن بیستم میلادی رشد جمعیت شتابان شد به طوری که در فاصله های کوتاهی جمعیت جهان افزایش یافت. در سال های 1927، 1960، 1974 و 1987 به ترتیب جمعیت جهان به دو، سه، چهار و پنج میلیارد نفر رسید.
با توجه به این رشد جمعیت شتابان، بسیاری از کشورها به پالیسی های کنترل جمعیت و تنظیم خانواده پرداختند. کشورهای توسعه یافته پیشروترین کشورها در این امر بودند. به طوری که با اجرای بیش از اندازه این پالیسی سبب شدند که رشد جمعیت آنها حتی منفی نیز شود. کشورهایی همچون جاپان، آلمان و سویدن کشورهایی هستند که با پیری جمعیت مواجه هستند یا به زودی می شوند، چرا که نرخ موالید در این کشورها کمتر از مرگ و میر افراد است.
در بین کشورهای پرجمعیت چین با 1.39 میلیارد نفر، هند با 1.3 میلیارد نفر، آمریکا با 325 میلیون نفر، اندونیزیا 260 میلیون نفر، برازیل 210 میلیون نفر، پاکستان با 194 میلیون نفر، نیجریه 186 میلیون نفر، روسیه 146 میلیون نفر، بنگلادش با 142 میلیون نفر، جاپان با 130 میلیون نفر 10 کشور پرجمعیت جهان هستند.
آسیا موطن 4.2 میلیارد از جمعیت جهان است و دو کشور چین و هندوستان به تنهایی ۲۷ فیصد جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند یعنی از هر 3 نفر جمعیت جهان یک نفر چینی یا هندی است.
در این جدول افغانستان با حدود 31.6 میلیون جمعیت در رتبه چهلم جهان قرار دارد. اما در بخش فیصدی رشد جمعیت در جمع ده کشور اول جهان قرار دارد و با این رشد جمعیت پیش بینی می شود که در سال 2050 به 50 میلیون نفر خواهد رسید.
براساس برآورد نفوس کشور اداره مرکزی احصائیه، جمعیت افغانستان هم اینک 31.6 میلیون نفر می باشد که شامل 16.1 میلیون نفر مرد و حدود 15.5 میلیون نفر زن می باشد. در سال 1397، از کل جمعیت افغانستان، 22.6 میلیون نفر (71.5 فیصد) در روستاها و 7.5 میلیون نفر (23.7 فیصد) نفوس شهری و 1.5 میلیون نفر (4.8 فیصد) را نفوس کوچی تشکیل می دهند. البته باید توجه داشت که همه اینها برآورد است و افغانستان بزرگترین کشوری است که تاکنون نفوس شماری و سرشماری سراسری در آن انجام نشده است که انجام سرشماری سراسری در افغانستان یکی از مهم ترین اولویت ها برای برنامه ریزی برای شرایط فعلی و از آن مهم تر برای آینده افغانستان است.
براساس این برآورد جمعیت ولایت کابل با 4 میلیون و 860 هزار نفر بیشترین نفوس در کشور را دارد و پس از آن ولایات هرات با 2 میلیون و 50 هزار نفر و ننگرهار با 1 میلیون و 635 هزار نفر در جایگاه دوم و سوم قرار دارند. در بین ولایات کم جمعیت ترین آنها به ترتیب نورستان با 158 هزار نفر، پنجشیر با 164 هزار نفر و نیمروز با 176 هزار نفر می باشند.
اما رشد جمعیت کنونی که در حدود 3.5 تا 4 فیصد سالانه برآورد می شود که بیشتر از رشد اقتصادی 2.2 فیصد سالانه است. در نتیجه رشد اقتصادی حتی به اندازه رشد جمعیت سالانه نیست که سبب بازتولید فقر و بیشتر شدن دامنه فقر می شود.
پالیسی مشخص و برنامه ریزی شده هم از طرف حکومت، تاکنون در دست گرفته نشده است. امروز تجربه کشورهای مختلف جهان در اختیار ما قرار دارد که بتوانیم با درس گرفتن از کشورهای مختلف، پالیسی برنامه ریزی شده برای کنترل جمعیت در نظر گرفت.
چرا که رشد بی رویه جمعیت و عدم کنترل آن سبب ایجاد مشکلاتی برای آینده افغانستان خواهد شد که در اینجا به چند مورد آن اشاره می شود:
مصونیت غذایی: طبق آخرین سروی وضعیت زندگی در حدود 54 فیصد مردم افغانستان در زیر خط فقر به سر می برند و در حدود 8 میلیون نفر میزان غذای کافی در یک روز دریافت نمی کنند.
گسترش فقر: در حالی که 54 فیصد مردم در زیر خط فقر قرار دارند و رشد اقتصادی نیز کمتر از رشد جمعیت می باشد، افراد بیشتری در زیر خط فقر سالانه قرار می گیرند. چرا که با افزایش تولد فرزندان در یک خانواده، میزان درآمد و معاش آن افزایش پیدا نمی کند و فرزندان هم در ابتدای تولد تا سنین کار فقط مصرف کننده هستند. این روند باعث می شود که خانواده های زیادی در چرخه های فقر باقی بمانند.
کمبود آب آشامیدنی: با گسترش شهرنشینی و افزایش بی رویه مصرف آب و حفر چاه های گوناگون، میزان آب های آشامیدنی با کاهش بی سابقه ای روبرو است و با رشد بیشتر جمعیت قطعا یکی از معضلات اصلی کمبود آب می باشد.
آلودگی هوا و محیط زیست: با گسترش رشد جمعیت، میزان تولید زباله نیز افزایش یافته است که سبب آسیب به محیط زیست و آلودگی محیطی می گردد که این امر خود موجب انواع بیماری ها و در نتیجه هزینه کردن برای معالجه و گسترش شفاخانه ها و کلینیک های صحی می گردد که سرمایه های جامعه باید صرف کاری شود که خود ما آن را به وجود آورده ایم و در واقع در دورهای باطل قرار داریم. از طرف دیگر با گسترش شهرنشینی و ازیاد موترها و نبود یک سیستم جامع حمل و نقل عمومی، آلودگی هوا نیز سال به سال بیشتر می شود. همچنین عمده ترین سوخت مصرفی توسط مردم، استفاده از چوب درختان است که این امر هم سبب آلودگی هوا و هم تخریب محیط زیست و درختان می شود.
عدم آموزش صحیح: انسان های امروزی در سراسر جهان از حق آموزش صحیح و دسترسی به مدارس معیاری برخوردار هستند. با گسترش جمعیت و افزایش میزان موالید در طی سالیان گذشته، کودکانی که به سن مکتب رسیده اند، افزایش چشم گیری یافته است و همچنین طی سالیان آینده با موج بزرگتری از دانش آموزان که به سن مکتب می رسند، مواجه خواهیم بود. چرا که بزرگترین گروه های سنی حال حاضر، گروه های سنی 0-4 و 5-8 سال می باشند که نیازمند برنامه ریزی برای سال های آتی می باشد. کمبود مکاتب و عدم آموزش معیاری به نسل جدید سبب می شود که از قطار توسعه جهانی و کشورهای توسعه یافته باز هم عقب بمانیم و همچنان در زمره کشورهای با درآمد سرانه پایین و توسعه نیافته باقی بمانیم.
بیکاری و عدم اشتغال جوانان: براساس آخرین برآورد وزارت کار، سالانه در حدود 400 هزار نفر وارد بازار کار می شوند که حداقل نیمی از آنها بیکار می مانند. علاوه بر انباشت نیروی کار در طی سالهای آینده، با رشد فعلی جمعیت در دهه آینده حداقل سالانه یک میلیون نفر وارد بازار کار می شوند که اقتصاد افغانستان جوابگوی این میزان نیروی کار سالانه نیست.
امید است با در نظر گرفتن تمامی این موارد پالیسی مشخص در راستای سرشماری سراسری جمعیت و همچنین کنترل جمعیت انجام گیرد.