سرمایه گذاری خطرپذیر به فرایندی اشاره دارد که در آن شخصیت حقوقی یا حقیقی ای به امید کسب سودهای بالاتر در کسب و کارهای ریسکی سرمایه گذاری می کند و حاضر به تحمل مخاطره نیز هست. به لحاظ علم مالی سرمایه گذاری خطرپذیر به شرکت های تضامنی خصوصی یا سهامی خاص اطلاق می شود که در زمره واسطه های مالی غیر بانکی محسوب می شوند.
سرمایه گذار خطرپذیر که می تواند یک فرد یا یک نهاد (صندوق و یا شرکت) باشد، نوعی واسطه مالی است که با استفاده از تخصص خود به تامین مالی و پشتیبانی مدیریتی آن دسته از بنگاه های کارآفرین مبادرت می ورزد که در حالت عادی قادر به تامین تمام یا بخشی از سرمایه مورد نیاز خود از طریق بازار پول و سایر روش های سنتی نیستند. و دلیل این امر چیزی جز نوپا بودن آن ها و عدم قطعیت در آینده پروژه های آنان نیست. تامین سرمایه از این نوع (خطرپذیر) عمدتا به صورت سرمایه گذاری در بنگاه های کارآفرینی انجام می شود که ظرفیت بالایی برای رشد و بازاریابی دارند. بنگاه های کارآفرین برای رشد و توسعه خود به بسترهای نهادی, قانونی و ساختاری نیاز دارند ولی تامین مالی یکی از ضروری ترین عوامل فعالیت این بنگاه ها است به نحوی که بدون این عامل ادامه حیات بنگاه اقتصادی با اختلال روبرو می شود. امروزه تامین سرمایه های ریسک پذیر و صنایع مبتنی بر تکنولوژی پیشرفته دو رکن اقتصاد در عصر حاضر می باشند. سرمایه گذاری خطرپذیر صنعتی است که به شدت به نیروی انسانی متخصص و دارای تجربه در این بخش وابسته است.
شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر با تشکیل صندوقی که سرمایه اولیه در آن قرار دارد و تدوین راهبرد مناسب اقدام به مشخص کردن حوزه فعالیت خود و شرکت های کارآفرین کرده و از بین آن ها طرح های مناسب را انتخاب و ارزیابی می کند و طی مذاکره با کارآفرینان صاحب طرح، سرمایه مورد نیاز را در اختیار آنان قرار می دهد. این صندوق اقدام به تشکیل پرتفوی (سبد سهام) از سهام شرکت های تازه تاسیس می کند. شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر پس از برگشت اصل سرمایه و سود حاصله مجددا این وجوه را در صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر که تحت مدیریت شرکت قرار دارد سرمایه گذاری کرده و مجددا در صدد شناسایی شرکت های کارآفرین بعدی برمی آید.
ماهیت سرمایه گذاری خطرپذیر چنان با ماهیت کارآفرینی سازگاری دارد که حتی برخی از محققان بر این عقیده اند که باید اسم این صنعت را از سرمایه گذاری خطرپذیر به صندوق سرمایه گذاری کارآفرینی تبدیل کرد. این صنعت به گسترش سرمایه گذاری در قالب پرتفوی غیر بورسی، تنوع همراه با تخصص در حوزه فعالیت های سرمایه گذاری، توسعه تکنولوژی، ایجاد زمینه و بستر مناسب جهت بروز خلاقیت ها و نوآوری ها و جلوگیری از فرار مغزها در قالب میدان دادن به صاحبان ایده و اختراع کمک می کند و با برقراری ارتباط فعال با کارآفرین از طریق ارائه و انتقال تجربیات مدیریتی، پیشنهاد توصیه های راهبردی، عضویت در هیآت مدیره شرکت کارآفرین و کمک به بازاریابی محصولات شرکت وی باعث تقویت و رشد کسب و کارهای بومی می گردد.
گرچه سرمایه گذاری خطرپذیر به شاخه خاصی از صنعت محدود نمی شود ولی میزان این نوع سرمایه گذاری در دنیا بیشتر حوزه رایانه و ارتباطات است. شرکت های موفقی چون Microsoft, Compaq, Apple Computer, Intel, Hotmail همه در ابتدا از منابع صنعت سرمایه گذاری خطرپذیر بهره برده اند.
در کشورهای اسلامی ما به نمونه های موفق ولی معدود از این صنعت بر می خوریم اما متاسفانه تا کنون آنچنانکه باید جایگاه خود را در نظام مالی اسلامی پیدا کند پیدا نکرده است. صندوق تکنولوژی اینجازت دوبی صندوق سرمایه گذاری خطرپذیری است که با اعتبار 50 میلیون دلار و مطابق با فقه اهل سنت به تامین مالی و ارتقای شرکت های کارآفرین در منطقه منا (خاور میانه و شمال آفریقا) می پردازد. در جمهوری اسلامی ایران موسسه توسعه فن آوری نخبگان اهداف خود را از طریق سیاست های تجهیز منابع مالی و سوق دادن آن در جهت ایجاد اشتغال و حفظ نخبگان، در قالب فعالیت های اقتصادی مبتنی بر فناوری انجام می دهد که در این راستا کاملا از تئوری ها و روش های علمی مدیریت سرمایه گذاری خطرپذیر استفاده می کند و به عنوان یک سرمایه گذار حمایتی در شرکت های کارآفرین نوپا مشغول سرمایه گذاری است.
سازگاری با مالیه اسلامی:
طبق نظر صاحب نظران اقتصاد اسلامی از میان تمامی روش های تامین مالی کارآفرینی، تامین مالی خطرپذیر نزدیک ترین شیوه به تامین مالی اسلامی کلاسیک است و قابلیت انطباق با مبانی اسلامی درباره مشارکت و همکاری متقابل و پیوستگی اجتماعی دارد. سرمایه گذاری خطرپذیر را باید شراکت بین سرمایه یک طرف و ایده، برنامه یا پروژه طرف دیگر دانست. سرمایه گذار با هدف کسب عائدی بالا و مدیر پروژه با هدف تامین منابع مالی مورد نیاز وارد این شراکت می شود. با توجه به اصول تامین مالی اسلامی, از میان عقود تنها این عقود مشارکتی هستند که در آن ها انتقال مالکیت صورت نمی پذیرد (برخلاف قرض) و مالکیت سرمایه گذار (مالی) نسبت به سرمایه ادامه می یابد و علاوه بر این، عامل یا فرد سرمایه پذیر، ضمانت اصل سرمایه مربوطه به سرمایه گذار را بر عهده ندارد و به این ترتیب سرمایه گذار در سود و زیان فعالیت اقتصادی سهیم گشته و در ریسک مربوط به فعالیت اقتصادی مشارکت می نماید. از سوی دیگر آنگونه که گفته شد در عقود مشارکتی تامین مالی بلند و نوعی استمرار مد نظر است دقیقا با استراتژی سرمایه گذاران خطرپذیر که معمولا سه تا ده سال پس از سرمایه گذاری در صدد خروج برمی آیند سازگاری و توافق دارد.
مفهوم سرمایه گذاری خطرپذیر در اسلام با ساختار مضاربه شروع شد که شکلی از مشارکت است. علی رغم خصوصیات مثبتی که در عقد مضاربه از لحاظ شریک بودن صاحب سرمایه در سود و زیان وجود دارد، ولی با توجه به فتوایی که از سوی اکثریت علمای فقه جعفری ناظر به اختصاص این عقد به تامین مالی فعالیت های بازرگانی صادر شده است امکان تامین مالی کلیه کارآفرینان از این طریق میسر نیست؛ لذا می توان گفت که صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر تنها از طریق عقد مشارکت می تواند تامین مالی نماید. می توان تشکیل صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر اسلامی را مصداقی از مشارکت مدنی دانست که طبق نظر کلیه حقوقدانان اسلامی شامل حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی و شیعه اعتبار و مشروعیت آن محرز است. اهمیت ویژه مشارکت، نوع ارتباطی است که بین کارفرما و کارمند برقرار است. ایده برادری و برابری همه افراد در جامعه و قبل از اینکه قانونی مطرح باشد بدون وجود عدالت اقتصادی که در آن هر کس به اندازه مشارکت خود در جامعه و تولید کالا سهیم باشد، کارایی ندارد.
البته در ممالک اسلامی طبق قوانین شریعت، سرمایه گذاری در شرکت هایی که محصولات آن ها از نظر شرعی حلال محسوب نمی شود مقدور نیست.