صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

جمعه ۱۰ حمل ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

منابع آبي افغانستان و خصوصیات آن - قسمت اول

-

 منابع آبي افغانستان و خصوصیات آن - قسمت اول

يكي از عناصر اصلي براي ادامه حيات موجودات زنده آب است. از این رو در صورت كمبود، در مناطق مختلف رقابت بر سر کسب و تصاحب سرچشمه های آن امری طبیعی جلوه مينمايد. در حدود 71 درصد از سطح كره زمين پوشيده از آب است، ليكن از كل آبهاي كره زمين تنها 3 درصد آن آب شيرين و قابل شرب بدون تصفیه است و 97 درصد آن را آب های شور تشکیل میدهد و از اين 3 درصد آب شيرين 77 درصد آن به صورت يخچالهاي كوهستاني و يخهاي قطبی ثابت است. در بررسي بحث پايداري آب بايد به استفاده از آب در كشاورزي توجه خاصي شود؛ زيرا 70 درصد تمام آبهاي شيرين که قابلیت بازيافت برای شرب را دارند، در كشاورزي مصرف ميشود. از طرفي به دليل روند روبه رشد جمعيت جهان به ويژه در كشورهاي در حال توسعه روز به روز سرانه آب در دسترس رو به کاهش است. در افغانستان كه يك كشور محصور در خشكي و كوهستاني ميباشد، آب به مانند زمين داراي ارزش اقتصادي بالایی است. در افغانستان جريان يافتن آبهاي سطحي و مورد استفاده شرب و آبیاری مزارع در اين سرزمين وابستگي تام به فصول بارندگي آن دارد.
براساس گزارش منابع معتبر، سالیانه 75 ميليارد متر مكعب آب در كشور موجود است كه 80 درصد آن از طريق ذوب شدن برفها و يخچالهای طبیعی به دست ميآيد. از اين مقدار (75 میلیارد مترمکعب) 57 ميليارد مكعب آبهاي سطحي و 18 ميليارد متر مكعب منابع آبي زيرزميني ميباشد كه متأسفانه از مقدار 57 ميليارد متر مكعب آبهاي سطحي تنها از 20 میلیارد آن بهرهبرداري ميشود و مابقي بلااستفاده از مرزهاي كشور خارج ميگردد. يعني 37 میلیارد مترمکعب آبهاي سطحي به دليل فقدان سدهاي آب گردان به كشورهای همسايه سرازير میشود در حالی که خشكسالي و فقدان آب به كاهش توليد در بخش كشاورزي ميانجامد.
به گفته مسئولين وزارت آب و انرژي طي چند سال اخير در سراسر كشور حدود 120 تأسيسات زيربنايي آب بازسازي و نوسازي شده است و برنامه 11 سد بزرگ آبگردان و 13 سد كوچك در دست اجرا است. با این وجود چندان در مهار و استفاده از منابع آبي كشور کار رضایت بخش و موثری انجام نگرفته است. سیستم جريان آبهاي سطحي افغانستان خصوصيات ويژهاي دارد؛ زيرا بخشهاي مهمي از دريافتهاي آبي كشور به دليل شرايط جوی افغانستان به سرعت تبخير ميشوند. ليكن آن قسمت كه به صورت آبهاي روان جريان مييابند مورد توجه بيشتر است؛ چون به آساني قابل استفاده در عرصه كشاورزي ميباشند. با توجه به اين كه مطالعات هیدرولوژيكي در افغانستان سابقه بيش از 50 سال را دارد، بدين منظور حدود 140 دستگاه هدرولوژيكي در سراسر افغانستان جهت مطالعه دقيق جريان منابع آبهاي سطحي مانند: رودخانهها و چشمهها و ... در حال فعالیت اند. نتایج اين مطالعات منابع آبهاي سطحي افغانستان را به 3 نوع ذيل تقسيم می کند:
الف) مناطقي كه داراي آبهاي سطحي دائمي ميباشند، اين مناطق در نواحي شمال شرقي كشور موقعيت دارند و شامل رودهاي دائمي هستند كه اين منابع آبي برای زراعت و مورد استفاده خانوارها قرار می گیرد.
ب) مناطقي كه داراي آبهاي سطحي موقتي ميباشند. اين مناطق در قسمتهاي مركزي كشور قرار دارند كه در فصلهاي باراني و برفباري پر آب می شوند و با كاهش مقدار بارندگي سطح اين آبها به سرعت تقليل يافته و از بين ميروند.
ج) مناطقي كه داراي آبهاي سطحي فوقالعاده كمحجم ميباشند و در قسمتهاي جنوب غربي، شمال غربي و جنوب شرقي موقعيت دارند و در خلال وقفههاي معين زماني اين مناطق بسيار آسيبپذير می شوند؛ زيرا اثرات خشكسالي در اين مناطق بحران شديد غذایی از نقطه نظر زراعت و مالداری ايجاد ميكند.
با توجه به محصور بودن افغانستان در خشكي و عدم دسترسي آن به آبهاي آزاد و از سوي ديگر ارتباط مستقیم منابع آبي كشور به ميزان بارندگي سالانه و از طرفی هم خشكساليهاي مستمر اقتضاء می کند كه در اين زمينه راهكارهاي لازم سنجيده و پیشنهاد شوند. نوسانات بارندگي و شرایط اقلیمی متغیر كه منجر به كاهش و افزايش منابع آبي كشور ميشود تأثير شديد بر توسعهنيافتگي افغانستان دارد. در بعضي روستاها چشمههايي كه مردم از آن به منظور شرب و آبیاری مزارع و باغ های خود استفاده مي کنند، طي چند سال اخیر خشك يا به مقدار زيادي كاهش یافته كه باعث نااميدي اهل روستا و ده گشته است و سرانجام ممکن است به مهاجرت و بيسرنوشتي آنان منجر شود و ديگر اين كه كاهش آب سبب كاهش محصولات كشاورزي شده و اين عوامل مزيد بر عواملهاي ديگر عقبماندگي مردم اين مرز و بوم را رقم می زند. يكي از ويژگيهاي رودخانههاي افغانستان طغياني بودن آنها است. به این معنا كه تحت تأثير شدید سیستم بارندگي اند و متاثر از توزيع فصلي و شرایط متغیر اقلیمی، رودخانهها خاصیت طغياني مييابند. سيلاب ها سبب میشود زمينهاي واقع در كنارههاي رودخانهها خسارت دیده و از این رهگذر زیانهای مالی بر كشاورزي و باغ های مردم وارد شود.
رودخانههاي افغانستان در بستر كوهستاني خود در درههاي عميق و تنگ جريان دارند. به عنوان مثال رود هيرمند که در مسیر خود از مناطق بهسود، باميان و دايكندي ميگذرد. و به دليل شیب شديد اين بسترها سرعت جريان آب زياد است. نيروي فرسايش حاصل از سرعت زياد آب، سطح بستر و يا كنارههاي رودخانه را به سرعت تخريب كرده و با خود حل کرده و با خود می برد و بر عمق بستر رودخانه ميافزايد و فرصت ساختن نهر به منظور آبیاری مزارع اطراف رودخانهها را از مردمان ساکن در قریه جات همجوار آن میستاند. با اين شرح آبريزهاي رودخانههاي دائمي كشور را حوضههاي خارج از آن یعنی آن سوی مرزهای سیاسی تشكيل ميدهد. به عبارت دیگر قسمت عمده آبهاي جاري كشور از دسترس مردم افغانستان خارج ميگردد و به كشورهاي همسايه سرازير ميگردد. از رودخانه های مهم افغانستان می توان رودهای آمودريا، هيرمند، هريررود و رود كابل را نام برد.
منابع آبی افغانستان یکی از ظرفیت های بالقوه آن به حساب میآید که با بهره برداری صحیح از آن میتوان میزان محصولات کشاورزی را افزایش داد، برق تولید نمود، آب شرب صنعتی برای مصرف داخلی و خارجی ساخت و حتی از مناظر زیبای آن به نفع صنعت توریزم بهره برد. غیر واقع بینانه نخواهد بود اگر بگوییم یکی از صنایعی که می تواند مسیر توسعه را فرا روی افغانستان هموار کند و در سطح منطقه قدرت چانه زنی با کشورهای همسایه را به او بدهد، مدیریت و صنعت آب است.

دیدگاه شما