مردم افغانستان در تمام فرایندهای دموکراتیک تقریبا خوب درخشیده اند. انگیزه و اشتیاق مردم در استقبال از فرایندهای دموکراتیک برای تحلیلگران اجتماعی و سیاسی دارای معانی متعدد و امیدوارکننده است. مردم افغانستان با حضور پرشور در پروسه های انتخابات، این واقعیت را به اثبات رسانیدند که از روش های غیر دموکراتیک در امر سیاست خسته شده و ابراز بیزاری می کنند. واقعیت هم همین است. روش های غیر دموکراتیک برای شهروندان افغانستان هزینه ها ورنج های بسیاری را تحمیل کرده است. با همین تجربه به نظر می رسد که مردم افغانستان دیگر باورهای آرمانی و انتزاعی به امر سیاست را کنار گذاشته اند و با سیاست به عنوان یک امر عینی بسیار محسوس برخورد می کنند. شاید این امر در اندیشه مردم افغانستان آن چنان فراگیر نشده باشد ولی وارد شدن به همین فضا و ذهنیت برای آینده افغانستان نشان از یک تحول بسیار بنیادین را می دهد.
این نگاه و رویکرد به سیاست از این جهت حایز اهمیت است که نگاه ها را معطوف به یک واقعیت عینی می کند و خرد سیاسی مردم را به سمت سنجشگری و مؤثریت سوق می دهد. در غیاب این رویکرد چیزی به عنوان خرد سنجشگر در تعاملات سیاسی وجود ندارد و همیشه برآیند و نتیجه رفتارهای سیاسی به صورت یک جانبه به سرانجام می رسد که در این تعامل همیشه از جانب مردم هزینه می شود ولی مردم هیچگاه در منافع آن سهم مستقیم ندارد.
نگاه انتزاعی و صرفا آرمانی و ایدئولوژیک به سیاست پیامدش همین است. مردمی که با این رویکرد وارد رفتارهای سیاسی می شود بیشتر به دنبال اشباع همان احساسات و ذهنیات جمعی شان می باشد و فراتر از آن اگر گام بردارد بازهم یک امر یک طرفه است و تنها رفع و ادای تکلیف در برابر وضعیت پدیدآمده می باشد و بس.
در نگاه عملی و عینیت یافته هیچگاه رفتارسیاسی یک طرفه نیست بلکه مردم همراه وهمگام با سیاستگران وارد تعاملات سیاسی می شود و در منافع و دست آوردهای آن مستقیما خود را سهیم می داند نه اینکه توسط سیاستگران به آنان سهمی در نظر گرفته شود. زیرا آنان به صورت مستقیم در تصمیم گیری دخالت دارد و بعنوان منابع قدرت وارد صحنه می گردد. دموکراسی دقیقا همین است. در روش و فرایند های دموکراتیک مردم نه تنها منبع که معیار همه چیز است.
البته باید خاطر نشان کرد که در نظام ها و روش های ایدئولوگ نیز این مردم هستند که مبارزه می کنند و قربانی می دهند. نهایت این مبارزه و فداکاری برای یک هدفی است که به صورت عینی و مشخص هیچگاه مورد دسترس و دخالت آنان نمی باشد. اما در روش های دموکراتیک مردم هم نقش ایجادی دارد و هم نقش مبنایی. این سخن به این معناست که نهاد ها و اقدامات سیاسی نه تنها که با رأِی و اراده مستقیم و یا به نمایندگی از مردم شکل می گیرد که باید مبنایی این رفتارها و نهادها نیز براساس رأی و افکار عمومی مردم باشد. به همین جهت است که مبنایی تمام نهاد ها و رفتارهای سیاسی همان رأی و فیصله جمعی شهروندان کشور است که در یک سند مدون بعنوان وثیقه ملی همیشه محفوظ و محترم است. قانون اساسی در نظام های دموکراتیک دقیقا همین نقش را دارد.
در انتخابات های گذشتۀ افغانستان و مخصوصا انتخابات پارلمانی اخیر افغانستان، مردم عملا نشان دادند که دیگر نمی خواهند امر سیاست در افغانستان از مجرای غیر دموکراتیک به پیش برود. در حقیقت اگر به تعهد ملی شهروندان افغانستان که در قالب قانون اساسی تدوین شده است نگاهی دقیق بیندازیم فصلی مربوط به وجایب و مکلفیت های مردم بیشتر از دیگر بخش ها در افغانستان تسجیل یافته و اجرایی شده است. این می رساند که در فصل نوین سیاست در افغانستان و پس از شکست طالبان و شکل گیری نظام جدید سیاسی، مردم افغانستان به صورت تمام و کمال وظیفه خود را به صورت احسن انجام داده است.
استقبال مردم افغانستان از آخرین انتخابات پارلمانی کشور علاوه بر آنچه که ذکر شد پیامی بسیار واضح به سیاستگران داخلی و جامعه جهانی در تحولات افغانستان داشت و آن این بود که مردم دیگر روش های غیر دموکراتیک و منافی با قانون اساسی افغانستان را نمی پذیرد و سیاستگران دخیل در مسایل افغانستان باید در تصمیم های سیاسی شان افکار عمومی و اراده جمعی شهروندان افغانستان را معیار تمام تصمیم ها در نظر بگیرند. با تفسیر از رفتارهای عملی و اشتیاق مردم به فرایند انتخابات با اطمینان می توان بیان داشت که هرنوع حرکت و تصمیمی که غیر از مجرای دموکراتیک و انتخابات باشد برای مردم افغانستان قابل قبول نیست و دیگر در افغانستان تطبیق آن عملا با مشکلات و موانعی جدی روبروخواهدشد.
حمایت و حفاظت از آرای مردم در فرایندهای دموکراتیک وظیفه حکومت افغانستان است. حکومت افغانستان که برمبنایی ارزش های دموکراتیک و با پشتوانه آرا و اراده مردم افغانستان برسراقتدار قرار دارد، می بایست در سیاستگذاری های خود افکار و اراده جمعی مردم را به عنوان معیار اصلی همیشه در نظر داشته باشد. هرچند که رفتار ها و سیاست های غیر دموکراتیک برخی سیاستگران و گاهی هم حکومت، اراده و حرکت را در مسیر دموکراسی نمی تواند متوقف کند ولی ناگفته پیداست که در این مسیر حیاتی وقفه های کوتاه و ناخواسته نیز قابل قبول نیست. از این رو حکومت افغانستان ناگزیر است که مردم را در این مسیری که هم اکنون در پیش گرفته اند کمک کند و انگیزه مضاعف بدهد. همه کشور ها همین کار را انجام می دهند. تطبیق و نهادینه شدن روند ها و رفتار های دموکراتیک یک امر دستوری نیست بلکه نیازمند آموزش و انگیزه بخشی است. دلیلش هم اینست که همه رفتارهای اجتماعی انسان ها نیازمند یادگیری است و یادگیری زمانی فراگیر و عمومی می شود که درست فرهنگ سازی شود. کشورها برای فرهنگ سازی درست هزینه های زیادی را در نظر می گیرد. ولی متأسفانه در افغانستان امر آموزش عمومی به شدت ضعیف است و از جانب حکومت در امر فرهنگ سازی چندان هزینه و کار مؤثری صورت نمی گیرد.
حکومت افغانستان ناگزیر است که برای تغییر ذهنیت های گذشته و گسترش ارزش ها و آموزه های دموکراتیک فرهنگ سازی کند. زیرا رفتارهای سیاسی بدون ایجاد یک رویۀ پایدار ماندگار نخواهد ماند.